Dərs vəsaiti Bakı Dövlət Universiteti

05
06
07
turist məhsu­
lunun (turla­
rın) formalaş­
dırılması, hə­
rəkətə gəti­
rilməsi və sa­
tışı (turopera­
tor)
turist 
məhsulu­
nun (turla­
rın) hərə­
kətə 
gətiril­
məsi və 
satışı
hə
yox
hə
yox
(turagent)
I Bölmə. Turizm təşkilatlarının (turoperator və turagentlərin) 
ümumi iqtisadi göstəriciləri (hesabatın bu bölməsini 
əsas fəaliyyəti turizm olmayan müəssisələr doldurmur)
Göstəricinin adı
sətir
№-si
Ölçü
vahidi
Hesabat
ilində
A
В
C
1
Kənar əvəzçilər və qeyri-siyahı tərki­
bində olan işçilər də daxil olmaqla işçilə­
rin orta sayı - cəmi
08
nəfər
ondan başqa fəaliyyət növü ilə (tu­
rizmdən başqa) məşğul olanlar
09
nəfər
Məhsulun, işlərin və xidmətlərin satışın­
dan əldə olunan gəlir (ƏDV, aksiz 
rüsumları  və analoji məcburi ödənişlər 
daxil olmadan) - cəmi*
10
min
manatla
* Əgər turizm agentlikləri başqa fəaliyyətlə məşğul olurlarsa (turizm fəa­
liyyəti olmayan) bu sətirdə həmin fəaliyyət növündən əldə olunan gəlirin 
həcmi əks etdirilməlidir.
63

o cümlədən göstərilmiş turist xidmət­
lərindən əldə olunan gəlir 
(turoperatorlar doldurur)
11
min
manatla
Turizm agentlərinin komisyon, agentlik 
və digər mükafatlarının məbləği
12
min
manatla
Təşkilatm istehsal xərcləri -  cəmi
13
min
manatla
ondan turist xidmətlərinə çəkilən 
xərclər (15-19-cu sətirlərin cəmi)
14
min
manatla
o cümlədən: 
material xərcləri
15
min
manatla
əmək haqqı xərcləri
16
min
manatla
sosial ehtiyaclara ayırmalar
17
min
manatla
əsas fondların amortizasiyası
18
min
manatla
digər xərclər
19
min
manatla
14-cü sətirdən:
a) turizm məhsulunun istehsalı zamanı 
istifadə olunan kənar təşkilatların göstər­
diyi xidmətlər üzrə hüquqların əldə 
edilməsinə çəkilən xərclər, 21-26-cı sə­
tirlərin cəmi (turoperatorlar doldurur)
20
min
manatla
o cümlədən:
yerləşdirmə və ya yaşayış yerinə
21
min
manatla
nəqliyyat xidmətinə
22
min
manatla
qidalanmaya
23
min
manatla
ekskursiya xidmətlərinə
24
min
manatla
viza xidmətinə (səyahətin qeydiyyat 
xərcləri də daxil olmaqla)
25
min
manatla
turizm məhsulu istehsalında istifadə 
olunan digər xərclər
26
min
manatla
b) müstəqil balansa malik olan və olmay­
an özünün turizm agentliklərinin saxlan­
masına çəkilən xərclər 
(turoperatorlar doldurur)
27
min
manatla
Mənfəət (zərər-)
28
min
manatla
29
min
__|
64
o cümlədən turizm xidmətlərinə görə
manatla
Büdcəyə və büdcədən kənar fondlara 
məcburi ödənişlər
30
min
manatla
II Bölmə. Qeyri-turizm təşkilatlarının (müəssisə əsas fəaliyyətlə 
yanaşı turist fəaliyyəti də göstərirsə) ümumi iqtisadi göstəriciləri
Göstəricilərin adı
sətir
№-si
Ölçü
vahidi
Hesabat
ilində
A
В
C
1
Turizm fəaliyyəti ilə bilavasitə məşğul 
olan işçilərin orta sayı (kənar əvəzçilər 
və qeyri-siyahı tərkibində olan işçilər də 
daxil olmaqla)
08
nəfər
Göstərilmiş turist xidmətlərindən əldə 
olunan gəlir (ƏDV, aksiz rüsumları və 
analoji məcburi ödənişlər daxil olmaqla) 
- cəmi
10
min
manatla
Təşkilatm turist xidmətlərinə çəkilən is­
tehsal xərcləri - cəmi
13
min
manatla
o cümlədən: 
material xərcləri
15
min
manatla
əm ək haqqı xərcləri
16
min
manatla
sosial ehtiyaclara ayırmalar
17
min
manatla
əsas fondların amortizasiyası
18
min
manatla
digər xərclər
19
min
manatla
14-cü sətirdən:
a) turizm məhsulunun istehsal zamanı is­
tifadə olunan kənar təşkilatların göstər­
diyi xidmətlər üzıə hüquqların əldə 
edilməsinə çəkilən xərclər, 21-26-cı sə­
tirlərin cəmi
20
min
manatla
o cümlədən:
yerləşdirmə və ya yaşayış yerinə
21
min
manatla
nəqliyyat xidmətinə
22
min
manatla
qidalanmaya
23
min
manatla
ekskursiya xidmətlərinə
24
min
manatla
65

viza xidmətinə (səyahətin qeydiyyat 
xərcləri də daxil olmaqla)
25
min
manatla
turizm məhsulu istehsalmda istifadə 
olunan digər xərclər
26
min
manatla
b) müstəqil balansa malik olan və olmay­
an özünün turoperatorlarınm və turagent- 
liklərinin saxlanmasına çəkilən xərclər
27
min
manatla
П1 Bölmə. Satılmış turizm yollayışı blanklarınm 
(putyovkaların) sayı və dəyəri*
Göstəricilərin adı
S
ət
ri
n
№
-s
i
Turizm yollayışı 
blanklannın sayı, ədəd
Dəyəri, 
min manat
qrup
halında
fərdi
cəmi
qrup
halında
fərdi
cəmi
A
В
1
2
3=1+2
4
5
6=4+5
Satılmış turizm 
yollayışı blankları 
(putyovkaları) - 
cəmi
32
X
X
X
ondan  əhaliyə 
(34-36-cı sət. cə­
mi)
33
o cümlədən: 
Azərbaycan və­
təndaşlarına ölkə 
daxilində səyahət 
üçün
34
Aəzrbaycan və­
təndaşlarına ölkə­
dən kənarda səy­
ahət üçün
35
xarici vətəndaşla­
ra Azərbaycan 
ərazisinə səyahət
36
üçün
* Turoperatorlar 32-ci sətri, habelə turizm vasitəçilərinin (turizm agentləri- 
nin) iştirakı olmadan yollayış blanklannı bilavasitə turistlərə satmışdırsa 
33-36-cı sətirləri, turizm agentləri 33-36-cı sətirləri, qeyri-turizm təşkilatla­
rı isə fəaliyyətlərinə uyğun olaraq müvafiq sətirləri doldururlar.
66
IV Bölmə. Xidm ət göstərilmiş turistlərin sayı
Göstəricilərin adı
S
ətr
in
№
-s
i
Qəbul
edilmişdir
Göndərilmişdir
cəmi
ondan: 
18 yaşa 
qədər
cəmi
ondan: 
18 yaşa 
qədər
şop-
turla-
ra
A
В
1
2
3
4
5
Xidmət göstərilmiş 
turistlərin sayı (38- 
52-ci sətirlərin cəmi)
37
o cümlədən 
ölkələr üzrə: 
Azərbaycan 
Respublikası
38
MDB ölkələri
39
Türkiyə
40
Böyük Britaniya
41
Almaniya
42
İspaniya
43
İtaliya
44
Fransa
45
Finlandiya
46
BƏƏ
47
Misir
48
İran
49
ABŞ, Havay ada­
ları daxil olmaqla
50
Digər ölkələr
51
Xarici ölkələrə 
kompleks səya­
hətlər
52
67

V Bölmə. Yerləşdirmə vasitələrinin və nəqliyyat xidm ətlərinin 
növlərinə görə turistlərin bölüşdürülməsi
Göstəricilərin adı
S
ə
tr
in
 J
V
fi
-s
i
Xidmət göstərilmiş turistlər
cəmi
o cümlədən
Azərbaycan
vətəndaşlar
başqa ölkə 
vətəndaşları
A
В
1=2+3
2
3
Cəmi turistlər (54-60 və 
61-68-sətirlərin cəmi)
53
o cümlədən 
yerləşdirilmişdir:
qonaq evlərində
54
pansionatlarda, istira­
hət evləri və sanato­
riyalarda
55
kempinqlərdə
56
turist bazalarında
57
şəxsi evlərdə
58
gəmilərdə (kruiz turi­
stləri üçün)
59
digər yerlərdə
60
53-cü sətirdən nəqliyyat­
la xidmət göstərilmişdir:
dəmir yolu
61
hava
62
dəniz
63
avtobus
64
m inik avtom obilləri
65
digər nəqliyyat növ­
ləri
66
bir neçə nəqliyyat 
növü ilə
67
68
Arayış: 38-ci sətirdən Azərbaycanın  regionları üzrə xidmət gö­
stərilm iş turistlərin sayı
Regionlar
S
ət
r
in
 №
-s
i
İnzibati Ərazi Bölgüsü 
Təsnifatı (İƏBT) üzrə 
ərazinin kodu (Dövlət 
Statistika Komitəsinin 
yerli orqanları tərəfin­
dən tərtib edilir)
Turistlərin
sayı
qəbul
olun­
muş
gön
dəri
İmiş
A
В
1
2
3
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
Təşkilatın
rəhbəri 
________________
(soyadı, adı, atasının adı)
Hesabatın  doldurulmasına 
cavabdeh şəxs 
________________
(soyadı, adı, atasının adı)
olaqə telefonu
(imza)
(imza)
«___» ______ 200 
il
69

Turizm  nəhəng  inkişaf potensialına  malikdir.  Onun siması 
və miqyası hazırda böyük dəyişikliklər keçirir.
Turizm üzrə  statistik rəqəmlərə olan tələbat kəskin surətdə 
artmaqdadır.  M illi turizm təşkilatları,  həmçinin çox saylı maraqlı 
beynəlxalq  qurumlar  (sahə  assosiasiyaları,  yerli  hakimiyyət  or­
qanları,  elmi  dairələr və s.) statistik məlumatların vahid formada 
olmasında maraqlıdırlar.
Dövlətlər  v ə  ÜTT-nin  operativ  bölməsi  tərəfindən  turizm 
statistikası üçün vahid dilin qəbul edilməsi, dünyanın əksər ölkə­
lərində turizm sahəsinin nüfiızunu daha da artırır.
Beynəlxalq  statistika normalarına əsasən,  turizm  statistika­
sına daxil olmayan səyahətçilərə:
- sərhədyanı fəhlələr;
- tranzit sərnişinlər;
- köçərilər v ə  qaçqınlar;
- hərbi qulluqçular və onların ailə üzvləri;
- konsulluqların nümayəndələri  və onların ailə üzvləri;
- diplomatlar v ə onlarm ailə üzvləri;
- müvəqqəti və daimi immiqrantlar (mühacirlər) aid edilir.
Turizm  statistikasına  daxil  olunan  səyahətçilər  gəlm ələr
(vizitors)  adlanır  v ə  iki  qrupa  bölünür:  turistlər  və  ekskursiyaçı- 
lar.
3 . 2 .   T U R İZ M  STA TİSTİKASI  VAHİD 
SİSTEMİNİN 
YARA NM ASI 
ÜÇÜN 
Ü T T - N İN  TÖVSİYƏLƏRİ
1993-cü  ilin  mart  ayında  BMT-nin  statistika  komissiyası 
ÜTT-nin  hazırladığı  «Turizmdə  fəaliyyət  növlərinin  beynəlxalq 
standart  klassifıkasiyası»  (SIKTA)  -   turizm  statistikası  üzrə  töv­
siyələr qəbul etmişdir.
Tövsiyələrin  qəbul  edilməsi  beynəlxalq  səviyyədə  turizm 
statistikasının  təkmilləşdirmə  işinin  qurulmasında mühüm  addım 
olmuşdur.  Bu  sənəddə  -   «turizm»,  «turist»,  «gəlm ə»,  «ekskur- 
siyaçı» kimi  anlayışların açıqlaması  verilir,  səyahətin məqsədin­
dən,  müddətindən,  nəqliyyat vasitələrindən  və  s.  göstəricilərdən 
asılı olaraq turizmin növləri  aydınlaşdırılır,  statistik göstəricilərin 
yığımının aparılması üçün tövsiyələr verilir.
70
SIKTA-nm vəzifələri:
-  kompleks  turizm  statistikasının  formalaşmasına  kömək 
etmək;
-  milli  və  beynəlxalq  turizm  statistikası  göstəricilərinin 
müqayisə edilmə çərçivələrinin təmin edilməsi;
- turizm sahəsi mütəxəssislərinin turizm məhsulu,  xidməti, 
bazarı  və  bu  sektorun  vəziyyəti  barədə  daha  dəqiq  biliklərlə  tə­
min edilməsi;
-  beynəlxalq  ticarət  axmlarmda  və  s.  turizmin  payının  və 
ödəniş balansının vəziyyətinin daha dəqiq qiymətləndirilməsinin 
təmin olunması.
Turizm  - səyahət edənlərin və adi yaşayış mühitindən k ə­
narda  bir  ildən  artıq  qalmamaq  şərtilə,  istirahət,  işgüzar  və  s. 
m əqsədlərlə,  amma  gəldiyi  yerdə  pullu  fəaliyyətlə  məşğul  ol­
mamaq şərtilə şəxslərin yerdəyişmə fəaliyyətidir.
«Adi  yaşayış  mühiti»  termini,  qısa  müddətli  (gündəlik  və 
həftəlik)  ev  və  iş  (təhsil),  və  ya  daim  baş  çəkilən  digər  yerlərə 
səfər  edən  şəxslərin  turizm  statistikasına  daxil olunmaması  üçün 
tətbiq edilir.
Turizm in  növləri
Hər hansı bir ölkə və ya regiona aid edilən turizm  aşağıda 
göstərilən (şək.16) növlərə ayrılır:
Daxili  turizm  -  müəyyən bir ölkə sakinlərinin öz ölkəsinin 
hüdudları  daxilində  hərəkət  etmək,  əylənm ək,  idmanla  məşğul 
olmaq, dostlar və qohumlar ilə görüşmək üçün həyata keçirdiklə­
ri səfərlər;
G əlm ə  turizm i  -   hər  hansı  bir  ölkəyə,  digər  ölkə  vətən­
daşlarının qonaq simasında etdiyi səyahətlər;
G etm ə turizm i -  hər hansı bir ölkə  vətəndaşlarının  qonaq 
simasında başqa ölkələrə səfərləri.
71

Beynəlxalq
Şəkil  16.  Turizmin növləri
Turizmin  bu  əsas  növləri  m üxtəlif  səpkidə  uyğunlaş­
dırılaraq turizmin digər növlərini yaradır.
- Ökədaxili turizm -  daxili və gəlmə turizmini əhatə edir;
- M illi turizm -  daxili və getmə turizmini əhatə edir;
-  Beynəlxalq  turizm  -   gəlm ə  və  getmə  turizmindən  iba­
rətdir.
Turizmlə  məşğul  olan bütün  növ səyahətçilər  gəlm ələr ki­
mi müəyyən olunur.  Ona görə də «gəlm ələr» (visitor) termini  tu­
rizm statistika sisteminin əsas konsepsiyasım təmsil edir.
Səyahətçi  (travelor)  -  daimi  yaşadığı  ölkənin  iki  və  ya  bir 
neçə  məntəqəsi,  yaxud  iki  v ə  ya  bir  neçə  ölkə  arasında  yerini 
dəyişən şəxs.
Beynəlxalq  səyahətçi  -   yaşadığı  ölkənin  hüdudlarından
kənarda,  səyahətin məqsədindən və istifadə olunan nəqliyyat va­
sitəsindən asılı olmayaraq səyahət edən şəxs.
Daxili  səyahətçi  -   öz  ölkəsi  daxilində,  səyahətin  m əqsə­
dindən asılı olmayaraq hərəkət edən şəxs.
Bu  anlayışlar  nəqliyyat statistikasında  istifadə  edilən  «sərni­
şin» anlayışı  ilə üst-üstə düşmür, çünki ekipaj  üzvləri, pulsuz və ya 
güzəştli  tariflə səyahət edən sərnişinlər deyildir.
Səyahətçilər  iki  kateqoriyaya  ayrılır:  gəlmələr  və  turizm 
statistikasına daxil olmayan səyahətçilər.
N əticədə «gəlmələr» tərmini  turizmin ümumi statistika sis­
temi üçün əsas sayılır.
72
«Gəlmələri»  digər  səyahətçilərdən  3  əsas  amil  fərq­
ləndirir:
1.  Səfər,  daim  yaşayış  yeri  olmayan  əraziyə  olun-malıdır, 
bu da yaşayış yerilə, təhsil v ə ya iş yeri arasındakı müntəzəm sə ­
fərləri istisna edir.
2.  Gəldiyi  yerdə  qalma  müddəti  fasiləsiz  12  aydan  artıq 
olmamalıdır.  Bu  müddət  bitdikdən  sonra  «gəlm ə»  statistika  ba­
xımından həmin yerdə yaşayan statusuna keçir.
3.  Səfərin məqsədi işləm ək və qazanc əldə etmək olmama­
lıdır.
Beynəlxalq gəlmələr
ÜTT-nin  sənədlərində  statistika məqsədləri  üçün  «beynəl­
xalq gəlm ə» və «daxili gəlm ə» terminləri müəyyən edilmişdir
Beynəlxalq  gəlm ə  -   hər  hansı  bir  ölkəyə  (daimi  yaşayış 
yeri olmayan)  12 aydan artıq olmayan müddətə v ə getdiyi ölkədə 
ödənişli  fəaliyyət  səfərin  əsas  məqsədi  olmamaq  şərtilə  səfər 
edən şəxs.
Beynəlxalq  gəlm ələrə  -   turistlər  (gecələyən  gəlm ələr)  və 
bir günlük gəlmələr (ekskursiyaçılar) aid edilir.
Beynəlxalq turist (gecələyən gəlm ə) -  gəldiyi ölkədə kol­
lektiv  v ə   ya  fərdi  yerləşmə  vasitəsində  ən  azı  bir  gecə  qalan 
gəlmə.
Beynəlxalq bir günlük gəlm ə (ekskursiyaçı) -  gəldiyi  öl­
kədə 24  saatdan az müddətdə qalan, kollektiv və ya  fərdi yerləş­
mə vasitəsində gecələm əyən gəlm ə.
Hər hansı bir ölkədə yaşayan əcnəbilər getmə turizmi stati­
stikasında  həmin  ölkənin  əhalisi  ilə  birgə nəzərə  almır.  Xaricdə 
yaşayanlar  öz  keçmiş  vətəninə  müvəqqəti  gələrkən,  statistikada 
bu ölkədə  yaşamayan gəlm ələr kimi nəzərə alınır.
Hər hansı bir şəxs o zaman ölkədə yaşayan sayılır ki, o:
- cari ilin böyük hissəsini həmin ölkədə yaşamış olsun;
- bu ölkədə daha ıqısa müddət ərzində yaşadığına baxmay­
araq,  buraya  yaxın  12  ay  ərzində  daimi  yaşayış  üçün  qayıtmaq 
fikrindədir.
73

D ax ili g ə lm ə lə r
Daxili gəlm ə -  yaşadığı ölkə daxilində bu ölkənin hər han­
sı  bir  yerinə  12  aydan  artıq olmayan  müddətə  səyahət edən  və 
gəldiyi  yerdə  ödənişli  fəaliyyət  səfərin  əsas  məqsədi  olmamaq 
şərtilə  səfər edən  şəxs.  Daxili  gəlm ələrə  gecələyən  gəlm ələr və 
bir günlük gəlm ələr (ekskursiyaçılar) aid edilir.
D axili  turist  (gecələyən  gəlm ə)  -  gəldiyi  yerdə  kollektiv 
və fərdi yerləşm ə vasitəsində ən azı bir gecə qalan gəlm ə.
D axili  bir  günlük  gəlm ə  -   gəldiyi  yerdə  24  saatdan  az 
müddətdə qalan,  kollektiv və ya fərdi yerləşmə vasitəsində  gecə­
ləm əyən gəlm ə.
Statistik  tövsiyələrdə  hansı  şəxslərin  ekskursiyaçılara  (bir 
günlük  gəlm ələrə)  aid  olduğu  dəqiqləşdirilir.  Ekskursiyaçılar 
qrupuna:
-  bir gün ərzində ekskursiya m əqsədilə baş çəkdiyi  ölkənin 
sərhədlərini  keçərək  və  orada  gecələm əyərək  geri  qayıdan  (mi­
sal üçün avropa daxilində və ya sərhədyanı turizm hüdudunda);
-  kruiz  gəmisinin  sərnişinləri  v ə  hər  axşam  gecələmək 
üçün  gəm iyə  qayıdanlar  (gəminin  portda  neçə  gün  qalmasından 
asılı olmayaraq).  Bu qrupa yaxta sahibləri və sərnişinləri, həmçi­
nin  qrup  şəklində  qatarla  səyahət  edənlər  (qatarda  gecələm ək 
şərti ilə)  aid olunur;
-  gəldiyi  ölkənin  yerləşmə  vasitələrində  gecələm əyən  və 
gəmidə qalan ekipaj  üzvləri daxil edilir.
Səfərin məqsədinə görə 
turist tələbinin klassifikasiyast
Turizmdə  tələbin  əsas  xüsusiyyətlərindən  biri  -   səfərin 
məqsədidir.  ÜTT-nin  anket  məlumatlarmda  səfərin  əsas  məqsə­
dinin qeyd olunması  tövsiyə edilir.  Hər səfərin spesifikasını daha 
yaxşı  müəyyən etmək üçun bu səfərin əlavə məqsədləri də anke­
tə daxil edilə bilər (misal üçün,  əyləncə və işgüzar məqsədlər, is­
tirahət v ə qohumlara baş çəkmək).
Səfərlərin  məqsədlərinə  görə  turizm  tələbinin  klassi- 
fikasiyası  həm   beynəlxalq,  həm  daxili  turizmdə  turist  tələbinin 
əsas  seqmentinin müəyyən edilməsi  üçün  tədbiq oluna bilər.  Sə-
74
fərin  əsas  məqsədinin  göstəriciləri,  daha  yaxşı  planlaşdırmağa, 
turların turizm bazarında irəliləyişinə və satışma yardım edir.
Səfərin məqsədi haqqında məlumat,  gəlmələrin alıcılığının 
və xərclərinin müəyyən edilməsi üçün lazımdır.
Getmə,  gəlm ə  və  daxili  turizmdə  səfərin  səbəblərinin 
aşağıda göstərilən təsnifatı təklif olunur:
1.  Asudə vaxt, rekreasiya və istirahət: diqqətəlayiq yerlə­
rə baş çəkmək, bazarlıq etmək,  idman və mədəni tədbirlərdə işti­
rak  etmək,  əyləncə,  fəal  həvəskar  idmanı,  alpinizm,  kurort  isti­
rahəti,  çimərliklərdən istifadə olunması, oyunlar v ə s.
2.  Tanışlara  v ə  qohumlara  baş  çəkm ək,  həmçinin  yas 
mərasimlərində iştirak, əlillərə qayğı göstərmək v ə  s.
3.  İşgüzar  və  peşəkar  məqsədlər:  işgüzar  ezamiyyətlər; 
yığıncaqlarda,  konfranslarda  və  konqresslərdə  iştirak  etmək; 
kommersiya yarmarkaları v ə sərgiləri;  insentiv-tuılar;  məruzə və 
konsert  səfərləri;  turist  səfərlərinin  təşkilatçısı,  gid  v ə  digər  tu­
rizm  işçisi  simasında fəaliyyət;  peşəkar  idman  fəaliyyətində  işti­
rak etmə; dövlət missiyaları; təkmilləşmə kurslarında təhsil alma. 
Yəni,  gəlmələrin  peşəkar  fəaliyyəti  ilə  bağlı  olan,  amma  baş 
çəkdiyi yerdə əmək haqqı almamaq şərtilə bütün səfərlər.
4.  Müalicə:  dəniz,  termal  və  başqa  kurortlar;  sanatoriya 
xidmətləri.
5.  Dini / zəw a rlıq :  dini  v ə ya dini-tarixi  tərkibli dərketmə 
səfərləri, dini mərasimlərdə iştirak etmə, zəw arlıq.
6. D igər m əqsədlər: ictimai nəqliyyat kimi  istifadə olunan 
təyyarə v ə  gəmi  ekipajları, tranzit və başqa fəaliyyət.
Ölkədə qalmanın və ya səfərin müddətini göstərən statistik 
göstəricilər  çox  əhəmiyyətlidir,  belə  ki,  bu  bir  tərəfdən  turizm 
həcminin  əsas  göstəricisi  olmaqla  yanaşı,  digər  tərəfdən  gəlm ə­
lərin  (12  aydan  çox  olmamaq şərtilə)  -  ölkədə  qalan çox  günlük 
turist  v ə   bir  günlük  gəlmələrin  (ekskursiyaçıların)  müəyyən 
edilməsinin  göstəricisidir.  Səfərin  müddəti  turist  xərclərinin 
müəyyən  etməsinə  imkan  verir.  Qəbul  edən  ölkə  və  ya  ərazi 
üçün  «qalma müddəti»,  göndərən  ölkə v ə ya ərazi üçün «səfərin 
müddəti» göstəricisi istifadə olunur.
76