Dərs vəsaiti təşkilati davranış kursunun qısa icmalını əhatə

 
Tələbat Fəxredici 
 (kəsir) motiv 
 
 
 
 
 
Şək.10.1 Frustrasiya modeli 
Bir qayda olaraq, frustrasiya insanın qoruyucu mexa-
nizmlərini əhatə edir. Psixoloqlar ənənəvi olaraq belə hesab edir-
dilər ki, frustrasiya həmişə qoruyucu təcavüz reaksiyaları ya-
radır. Sonralar təcavüzü yalnız mümkün olan reaksiyalardan biri 
kimi gözdən keçirməyə başladılar. Frustrasiya insan orqaniz-
mində kök salan hansı bir qoruyucu mexanizmə aid ola bilər. 
Belə mexanizmlərin sayının çox olmasına baxmayaraq, onları 
dörd böyük kateqoriyada birləşdirmək olar: təcavüz, qulluq, 
möhkəmləndirmə və kompromis. 
Şəxsiyyətin daxilində baş verən münaqişələrin digər geniş 
yayılmış mənbəyi həm müsbət, həm də mənfi xarakteristikalara 
malik məqsəd, yaxud aralarında rəqabət gedən iki və daha çox 
məqsəddir. Əgər frustrasiya zamanı yeganə təhrikedici motiv 
məqsədə nail olana kimi təcrid edilirsə, məqsədlərin 
münaqişəsində iki, yaxud daha çox motiv bir-birini təcrid edir. 
Məqsəd/Təltif 
(təhrikedici 
motivlərin 
səviyyəsinin aşağı 
düşməsi və 
kəsirlərin 
doldurulması) 
gözə 
görünən gizli 
Baryer 
Frustrasiya 
Qoruyucu 
mexanizmlər 
təcavüz 
qulluq 
möhkəmləndirmə 
kompromis 

---

86 
Rollar münaqişəsinin üç tipi mövcuddur. Birinci tip – 
insan və konkret rol arasında münaqişədir. Bu, şəxsiyyət və rolla 
bağlı gözləmələr münaqişəsi ola bilər. İkinci tip roldaxili 
münaqişədir. O, bu və ya digər rolu necə oynamaq haqqında 
ziddiyyətli təsəvvürlərə görə yaranır, yəni belə bir sual meydana 
gəlir: yeni usta fəhlələrlə avtokrat, yoxsa demokrat kimi dav-
ranmalıdır? 
Nəhayət, rollararası münaqişə o zaman yaranır ki, insanın 
eyni vaxtda oynamalı olduğu iki və daha çox rolun müxtəlif 
xüsusiyyətləri meydana çıxır. Çox vaxt belə münaqişə iş və 
onunla bağlı olmayan məqamlarla şərtlənən rollar arasında 
yaranır. 
Şəxsiyyətlərarası münaqişənin dörd mənbəyi mövcuddur. 
Onları qısaca olaraq aşağıdakı kimi təsvir etmək olar: fərdi 
fərqlər, informasiya kəsri (defisiti), rolların uyğunsuzluğu, ətraf 
mühitlə şərtlənən stress. Şəxsiyyətlərarası davranışın hərəkətve-
rici qüvvələrinin təhlilinin daha bir yaxşı məlum olan sxemini 
“Cohari pəncərəsi”ndə tapmaq olar. 
Cozef Laft (Joseph Luft) və Harri İnqem (Hary İngham) 
(Johari
 
adı buradan götürülmüşdür) tərəfindən işlənib hazırlan-
mış bu model şəxsiyyətlərarası münaqişələrin təhlili zamanı 
xüsusilə faydalıdır. 9.8 N-li şəkildə göründüyü kimi, o, şəxsiy-
yətlərarası münasibətlərin bir neçə üslubunu seçməyə kömək 
edir, bu üslublara xarakteristikalar verir və onların hansı nəticəyə 
gətirib çıxaracağını göstərir. Eyni zamanda o, başqa adamlar 
arasında yaranan münaqişələrin şərh edilməsi üsullarını da təklif 
edir. 
Hər hansı iki insanın qarşılıqlı hərəkətlərini gözdən keçirə-
rək, onlardan birinin şəxsiyyətinə “Mən”, digərinə isə “Siz” işa-
rəsi verək. İnsan özü haqqında müəyyən şeyləri bilsə də, ona 
məlum olmayan məqamlar da az deyil. Bu, başqa adamlara da 
aiddir. Elə konkret məsələlər var ki, insan başqaları haqqında 
bilir, lakin bu məlumat tam xarakter daşımır. Bu ideyalar “Coha-
ri pəncərəsi”nin dörd özəyində cəmləşdirilib: 

---

87 
1. 
Açıq “Mən”. Qarşılıqlı əlaqənin belə formasında insan 
həm özü, həm də başqaları haqqında məlumata malik olur. Bir 
qayda olaraq, belə situasiyalarda ünsiyyətdə açıqlıq, bir-birinə 
uyğunluq müşahidə edilir. 
2. 
Gizli “Mən”. Bu situasiyada insan özünü dərk edir, lakin 
başqasını tanımır. Nəticədə, insan başqa insandan gizlənməyə 
çalışır, çünki onun cavab reaksiyasından ehtiyat edir. 
3. 
Kor “Mən”. Bu halda insan başqaları haqqında 
məlumatlıdır, lakin özü haqqında nəyisə bilmir. İnsan özü də 
bilmədən başqalarını əsəbiləşdirə bilər. 
4. 
Naməlum “Mən”. Bu, potensial olaraq ən təhlükəli 
situasiyadır. İnsan nə özü, nə də başqaları haqqında heç nə 
bilmir. Başqa sözlə, qeyri-düzgün dərketmənin səviyyəsi 
yüksəkdir, bu isə, çox güman ki, münaqişəyə gətirib 
çıxaracaqdır.