Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Yüklə 4,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12.8. Ağciyər tənəffüsü
- Şəkil 3ç.
- 12.10. Tənəffüs hərəkətlərinin mexanikası
- Şəkil 6.
- Şəkil 7.
- Şəkil 9. Tənəffüs aktlarının mexaniki nümayişi üçün Donders modeli.
- Şəkil 10. Qüvvənin tənəffüs tsiklinin axınına doğru istiqaməti. 12.11. Tənəffüsün tipləri
- 12.12. Ağciyərlərin ventilyasiya həcmi
|
12.7. Qəlsəmə tənəffüsü Bu tip xarici tənəffüs su mühitində yaşayan onurğasız və onurğalı heyvanların bir sıra növlərində (qurdların bəzi növləri, molyuskalar, xərçəngkimilər, balıqlar) inkişaf etmişdir. Qəlsəmələr xarici tənəffüs orqanı kimi dəri və traxeyalar ilə müqayisədə daha mürəkkəbdir. Qəlsəmə aparatı xarici dəri epitel, dayaq və vəz hüceyrələrindən ibarət olan qəlsəmə toxumasından əmələ gəlmişdir. O suyun sürətlə fıltrasiyasını təmin edən xüsusi tənəffüs artımları və ya çıxıntıları, büküşlər və qan-damar şəbəkəsi ilə təchiz olunmuşdur. Tənəffüs artımları formasına görə səfhəli (lövhəli), ləçəkvarı və şüalı (dəstvarı) ola bilər, onlar nazik epitel qişası ilə örtülüdür və sıx yerləşən qan kapillyarlarına ma 156 downloaded from KitabYurdu.org likdir (şəkil 3c). Tənəffüs artımları arasında qalan dar sahələr - qəlsəmə yarıqları suyun bütövlükdə qəlsəmə aparatından sir- kulyası üçün münasib şəkildə qurulmuşdur. Qəlsəməli tənəffüs onurğalı heyvanların ağciyərli tənəffüs ilə müqayisədə əhəmiyyətli nasos ilə xarakterizə olunur. Quruda yaşayan onurğalı heyvanların ağciyərlərinə daxil olan atmosfer hava selinin hər litrində 21 ml O 2 olduğu halda, 1 litr təmiz bulaq suyunda cəmi 7 ml, 1 litr dəniz suyunda isə təxminən 5 ml O 2
mövcud olur. Buna görə də, qəlsəmə vasitəsilə tənəffüs edən hər bir heyvan tənəffüs səthinin sü cərəyanı ilə fasiləsiz olaraq təmizlənməsini təmin edən xüsusi mexanizmə malik olur.
Şəkil 3 c. Qəlsəmə tənəffüsü (Balıqda). 1. Qəlsəmə artımları. 2. Epitel qişası. 3. Qan kapillyarları. 4. Ox işarələri ilə O 2 sudan qana, CO 2 qandan suya diffuziyası göstərilmişdir. Bəzi balıqlarda suda O 2 kifayət qədər olmaması zamanı suyun səthinə doğru istiqamətlənməsi, bir neçə udqunma hə- rəkətlərini icra etməsi ilə xarakterizə olunur. Bunun sayəsində atmosferin havası qəlsəmələrdən axan suyu oksigen ilə təmin edirlər. Balıqlarda əlavə tənəffüs orqan kimi üzmə qovuğu çıxış edir.
12.8. Ağciyər tənəffüsü Ali onurğalı heyvanlarda və insanda əsas tənəffüs növü ağciyərlərlə tənəffüsdür.
downloaded from KitabYurdu.org Sürünənlər, quşlar və məməlilərdə, o cümlədən insanda tənəffüs ağciyərlədir. Onlarda dəri tənəffüsü həddən ziyadə zə- ifləyir və ya baş vermir. Ağciyər tənəffüsü xarici hava mühiti - atmosfer ilə orqanizm arasında baş verən qazlar mübadiləsinin ən mürəkkəb formasıdır və bir sıra ardıcıl mərhələrdən ibarətdir. Əvvəlcə atmosfer havası ilə ağciyərlərdəki hava arasında qazlar mübadiləsi gedir (xarici tənəffüs), bunun ardınca isə ağciyərlərin havası ilə qan arasında qazlar mübadiləsi baş verir, aralıq tənəffüs, daha sonra qan vasitəsilə orqanizmdə qazların daşınması, qan ilə toxuma və hüceyrələr arasında qazlar mübadiləsi və nəhayət, hüceyrələr tərəfindən O 2 mənimsənilməsi və CO 2 ayrılması prosesləri (toxuma və ya hüceyrə tənəffüsü) həyata keçir.
mübadiləsi. (Q.Vİ11İ, B.Dete, 1974). 1.
Ağciyərlərin quruluşu və funksiyası Ağciyərlər tənəffüs (qaz mübadiləsi) orqanıdır. Onların başlıca vəzifəsi havadan O 2 venoz qana, venoz qandan CO 2 havaya
keçməsini təmin etməkdir (şəkil 3d). Ağciyərlər bədənin döş qəfəsində yerləşir, bronxlar, traxeya, qırtlaq qapağı, evstaxi borusu, ağız və burun boşluq- ları vasitəsilə xarici hava mühiti ilə əlaqəlidir. Onlara xarici tənəffüs yolları deyilir. İnsanda qırtlaq və bronxlar arasında yerləşən traxeya 15 sm-dən uzun olur. O, şaxələnərək iki bron- xa ayrılır, bronxların hər birisi ağciyərlərin bir payına daxil
downloaded from KitabYurdu.org olur. Bronxlar ağciyər toxuması içərisinə doğru dərinləşdikcə xırda bronxlara şaxələnir, onlar isə öz növbəsində daha nazik qollara - bronxiollara ayrılırlar. Onlar da alviol kisəciyi ilə qurtarır. Bronxiolun diametri 0,3-0,5 mm-ə yaxındır. Bütün bronxiolların ümumi sayı 250-300 milyona (mln) çatır (şəkil 4,5). Alveolun diametri təxminən millimetrin üçdə birinə bərabərdir, onun divarı epitel qişa və qan kapillyarları ilə əhatə olunmuşdur. Alveolların ümumi tənəffüs səthi insanda təxminən 50-100 m 2 təşkil edir. Ağciyərlərdə alveolların səviyyəsində qan ilə alveol havası arasında çox nazik səd, alveolyar- kapillyar baryer mövcuddur. Buradan O 2 və CO 2 əks istiqamətlərdə diffuziya edir. Onurğalılarda ağciyərlər və onlara birləşən tənəffüs or- qanlarının quruluş, xassə və əlamətlərə görə növ xüsusiyyətlərilə yanaşı, ümumi xüsusiyyətlərə də malikdir. Nəfəs yolları ardıcıl olaraq yerləşən və şaxələrə bölünən borucuqlar sistemidir. Bronxlar ağciyərlərin içərisinə doğru dərinləşdikcə çoxsaylı, getdikcə qısalan və nazikləşən çıxıntılara ayrılır. Ali onurğalı heyvanların ağciyərlərinin quruluşunda bu prinsip daha aydın müşahidə edilir. Quşların tənəffüs orqanları bir qədər başqa quruluş prinsipə əsaslanır. Quşlarda ağciyərlərin hər bir payına bir əsas bronx daxil olur, sonra vestibülüm adlanan ampulayabənzər genişlənmə və metabronx ilə nəhayətlənir. Əsas bronxdan, vestibulumdan və metabronxdan ikinci dərəcəli bronxlar ayrılır, onlar ön (ventral) və arxa (dorsal) ağciyərlərdən keçərək bədənin müvafiq tərəflərində yerləşən hava qovucuqlarına (dorsal) açılır. Quşlarda hava qovucuqları tənəffüs üçün ehtiyat hava rezervuarları funksiyası daşıyır. Quşlarda ağciyərlərdən kənarda (əzələ, sümükarası boşluqda) hava kisələrinin əmələ gəlməsi, onların digər onurğalılardan fərqli olaraq iki qat tənəffüs etməsi səbəb olur. Yəni onlarda həm nəfəs alanda (ağciyərlərdə olan), həm də nəfəs verəndə (hava kisəsində olan havanın hesabına) qan oksigenlə zənginləşir. Ağciyər toxumasının özü çoxlu sayda havaaparıcı nazik ka- pillyarlar ilə doludur, onlar qan kapillyarları ilə əhatə olunmuşdur ki, qaz mübadiləsi onların arasında baş verir.
downloaded from KitabYurdu.org Şəkil 4. İnsanda ağciyərlərin traxeyadan bronxiollara qədər sürətini görmək olar.
rusu; 3 - bronxlar; 4 - alviollara keçən bronxlar; 5 - alveol. 160 downloaded from KitabYurdu.org Məməlilərdə nəfəs yollarının daxili səthləri selikli qişa ilə örtülmüşdür. Selikli qişada 2 tip hüceyrələrə rast gəlinir. Onlardan biri titrəyən kirpikli epitel hüceyrələri, digəri isə selik və seroz maye ifraz edən vəz hüceyrələridir. Sekretor hüceyrələri tərəfindən ifraz edilən maye nəfəs yollarına girən havanı nəmli edir, selik və havadakı tozu və digər hissəcikləri tutub saxlayır, havanı yad cisimciklərdən təmizləyir. Epitel hüceyrələrinin kirpiklərinin birtərəfli titrək hərəkətləri isə nəfəs yollarında yığılan çirkli selik tullantılarının nəfəs yollarından xaric edilməsinə xidmət edir. Nəfəs yollarından keçən hava, həm də bədən temperaturu səviyyəsində qızır. Nəfəs yolları sisteminin başlıca vəzifəsi, qəbul edilən havanın ağciyərlərdə qaz mübadiləsi aparan səthə çatdırmaqdır. Nəfəs yolları belə səthlərə malik deyil və qaz mübadiləsində iştirak etmir, ona görə də onlara anatomik ölü sahə deyilir. Onun hava tutumu 150 ml-ə yaxındır. İnsanda traxeyadan başlayaraq ağciyərlərin qaz mübadiləsi səthinə (alveollara) qədər olan şaxəli bronxial sistemdə (E.R.Weibel, 1963) 23 dərəcəyə ayrılır. Bu dərəcələr iki zonaya bölünür. Biri hava daşıyıcı zona, digəri keçid və tənəffüs zonası adlanır. Birinci sahə 0-16, ikinci sahə 14-23-ə qədər olan pillələri əhatə edir. Alveol- lar olan və qaz mübadiləsi orqanı son sahə tənəffüs sahəsi adlanır. Burada ağciyərlərin elementar anatomik vahidləri- asinuslar yerləşir. Onlar alviol salxımları şəklində formalaşmışdır. Bronxiolun sonu ilə salxımdakı axırıncı alveol arasındakı məsafə təxminən 5 mm-ə bərabərdir.
Tənəffüs hərəkətləri nəfəsalma və nəfəsvermə aktlarından ibarətdir. Ağciyərlərə hava diffuziya yolu ilə dolub- boşalır. Fəal diffuziya üçün ağciyər alveollarındakı havanın təzyiqi ilə xarici mühit arasındakı havanın təzyiqi artıb-azalmalıdır. Nəfəsalma zamanı atmosfer havası ağciyərlərə daxil olur, nəfəsvermə zamanı ağciyərdəki hava atmosferə qaytarılır. Nəfəsalma bir çox hallarda orqanizmdən fəal tənəffüs hə 161 downloaded from KitabYurdu.org rəkətlərinin icrasını tələb edir, nəfəsvermə aktı isə bir qayda olaraq passiv prosesdir. Nəfəsalma zamanı döş qəfəsinin həcmi üç istiqamətdə: frontal (yanlara), sagital (öndən arxaya) və vertikal (yuxarıdan aşağıya) istiqamətlərdə böyüyür. Nəfəsvermə zamanı isə həmin istiqamətlərdə kiçilir (şəkil 6).
döş qəfəsi və diafraqmanm vəziyyəti: 1-xarici qabırğaarası əzələlər; 2-daxili qabırğaarası əzələlər; 3-diafraqma.
Bu proseslərdə xarici və daxili qabırğaarası və diafraq- ma əzələləri əsas rol oynayır. Belə ki, MSS-nin təsiri ilə tənəffüs əzələləri yığılır, nəticədə döş qəfəsinin həcmi frontal və sa- kital istiqamətlərdə böyüyür. Bunu qabırğaların təsir sxemini göstərən dörd oxlu çərçivə (şəkil 7,8) və diafraqmanm rolunu nümayiş etdirən Donders modelində müşahidə etmək olar (şəkil 9). Bunu müşahidə etmək üçün şüşə balon götürüb əvvəlcə onun dibini rezin pərdə ilə əvəz edirik. Şüşə balonun ağzına şüşə boru keçirilmiş mantar tıxac keçirilir. Şüşə borunun balon- dakı ucuna isə dovşanın ağciyəri ilə birlikdə nəfəs borusunu bağlayırıq. Sonra balonun dibinə bağlanmış rezin pərdənin düyməsindən tutub aşağı dartdıqda balonun həcmi böyüdüyü üçün onda təzyiq atmosfer təzyiqindən az olduğu üçün, hava ağciyərlərə daxil olur və o böyüyür. Yəni nəvəsalma baş verir.
downloaded from KitabYurdu.org Rezin pərdəni buraxdıqda o əvvəlki vəziyyətinə qayıdır. Bu anda balonda təzyiq atmosfer havasındakı təzyiqdən yüksək olduğu üçün, ağciyərlər sıxılır və ona dolmuş hava xaric olur. Yəni nəfəsvermə baş verir.
Xarici qabırğaarası əzələ təqəllüsü zamanı qabırğalar yuxarı və irəli yerini dəyişir. Nəticədə döş qəfəsi həm eninə, həm də uzunu istiqamətdə böyüyür. Daxili qabırğaarası əzələlər yığılanda əksinə proses baş verir. 163 downloaded from KitabYurdu.org Şəkil 9. Tənəffüs aktlarının mexaniki nümayişi üçün Donders modeli. Ağciyər tənəffüsü həyata keçirən orqanizmlərdə nəfəs- alma aktlarının mexanikası bəzi fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Dəri tənəffüsü ilə yanaşı, ağciyər tənəffüsü edən yerüstü qurbağalar atmosfer havanı udma hərəkətləri ilə qəbul edir, havanı ağız boşluğuna alır və ağız boşluğunu sıxmaqla onu ağciyərlərə itələyir. Bu, havaya artıq təzyiq edilməsi hesabına baş verir. Bir çox reptililərdə havanın ağciyərlərə keçməsi döş boşluğu sayəsində baş verir. Nəfəsalma (inspirasiya) hərəkətinin icrası üçün diafraqmanm böyük əhəmiyyəti vardır. Bu ən mühüm inspirator (nəfəsalma üçün cavabdeh olan) əzələsidir. Döş və qarın boşluqları arasında yerləşən bu güclü əzələ pərdəsinin tağı döş boşluğuna tərəf yerləşir. O yığılanda, adi halda 1, ekster hallarda 4-5, bəzən də 10 sm-ə qədər aşağı enir, qarın boşluğu orqanlarını aşağı sıxaraq döş boşluğunun həcmini artırır. Xarici qabırğaarası əzələlər yığıldıqda qabırğalar yuxarı və önə dartmır, bu zaman döş boşluğu yan və ön-arxa istiqamətlərində genəlir. Diafraqma və qabırğalararası əzələlərdən başqa nəfəsalma aktlarında yardımçı inspirator əzələlər (məsələn, döş sümüyünü qaldıran döş sümüyü-körpücük sümüyü - məməyə- bənzər əzələ) iştirak edir. Onların nəfəsalmada rolu fiziki və idman hərəkətləri zamanı daha fəallaşır. Sakit tənəffüs zamanı nəfəsvermə (ekspirasiya) passiv baş verir. Ağciyərlər və döş qəfəsi gərilmə xassəyə malikdir və
downloaded from KitabYurdu.org ona görə də nəfəsalma zamanı onlar fəal olaraq genişləndikdən sonra tezliklə əvvəlki vəziyyətə qayıdırlar. Bu, vaxt etibarilə dia- fraqma və xarici qabırğaarası əzələlərin boşalması fazasına düşür. Fiziki iş və ya ağciyərlərin iradi hiperventilyasiyası nəfəs- verməni fəallaşdırır. Nəfəsalma zamanı xarici qabırğalararası əzələlər yığılır, qabırğalar qalxır və önə dartılır, döş boşluğu bu zaman genişlənir, onun döş qəfəsinə doğru köndələn tağı aşağı, qarın boşluğuna tərəf enir, nəticədə döş boşluğu genəlir, onun ardınca isə döş boşluğunun daxili səthinə plevra pərdəsi ilə bitişik olan ağciyərlər genəlməyə başlayır. İnsanda diafraqmanın lsm aşağı enməsi nəticəsində döş boşluğunun həcmi 250-300 ml artır. Döş boşluğu genişləndikcə ağciyərlərin həcmi də artır, onlar döş qəfəsinin divarına sıxılırlar. Ağciyərlərin həcmi artdıqca bronx və alviollarda təzyiq azalır və ona görə də atmosfer havası təzyiqlə ağciyərlərə dolur. Nəfəsvermə aktı zamanı qabırğalararası əzələlər və dia- fraqma əzələləri boşalır, nəticədə qabırğalar aşağı enir, dia- fraqmanın tağı yuxarı qalxır, genəlmiş ağciyərləri geriyə doğru basır. Bu halda ağciyərlərin həcmi kiçilir, onlarda havanın təzyiqi atmosfer təzyiqə nisbətən artır, alviolyar havanın çox hissəsi nəfəs yolları ilə xaric edilir. Sakit halda nəfəsvermə əsasən passiv gedir, bəzi hallarda isə bu, fəal xarakter daşıyır. Qarın divarı əzələlərinin yığılması, qabırğaların enməsi və döş sümüyünün fəqərə sütununa doğru dartılması nəticəsində fəal nəfəsvermə baş verə bilər. Nəfəsalma və nəfəsvermə aktlarının icrasında ağciyərləri əhatə edən plevra pərdəsi ilə ağciyərlərin səthi arasında qalan sahədə yaranan mənfi təzyiqin dinamik dəyişilməsi müəyyən rol oynayır (şəkil 10). Plevraarası mənfi təzyiq ontogenez prosesində döş qəfəsinin əzələ və sümüklərinin ağciyərlərə nisbətən tez böyüməsi, ağciyərlər tərəfindən döş boşluğunu tamamilə tuta bilməməsi nəticəsində əmələ gəlir. Plevradaxili boşluq həm atmosfer mühitindən, həm də ağciyərlərin daxili toxuma sahəsindən təcrid olunduğuna görə onda mənfi təzyiq (boşluq təzyiqi) yaranır. Nəfəsalma zamanı plevradaxili mənfi təzyiq aşağı düşür, nəfəsvermə zamanı, əksinə, artır. İnsanda 165 downloaded from KitabYurdu.org nəfəsvermə vaxtı onun qiyməti atmosfer təzyiqdən 7mm, nəfə- salma vaxtı isə 9 mm civə sütunu qədər aşağı olur. Döş qəfəsi zədələnmiş insanda atmosfer havası plevral boşluğa keçir. Bu hadisəyə pnevmatoroks deyilir. Pnevamatoroks zamanı tənəffüs hərəkətləri dayanır, çünki ağciyərlərin daxilində və xaricində atmosfer təzyiq tarazlaşır, ağciyərlər artıq hava qəbul edə bilmir. İkitərəfli pnevmatoroks zamanı insan və heyvana vaxtında yardım edilməzsə ölüm baş verir. transpulmona l lozyiq Nəfəs alana qədər Elastiki dartılma qüwosi Plevradaxili təzyiq monfıdir Alviolarada almasfer lozyiqi
Nəfəs alanda Nəfəs verəndə Ağciyərin elastiki dartılma qüvvəsi azalır Döş divarının əzlisinin yığılması Alviol təzyiqi atmasferdən azdır Diafraqmanın yığılması Ağciyərin elastiki dartılma qüvvəsi azalır
Plevradaxili təzyiq daha az mənfidir Alviol təzyiqi atmasferdən çoxdur Diafraqmanın boşalması Şəkil 10. Qüvvənin tənəffüs tsiklinin axınına doğru istiqaməti. 12.11. Tənəffüsün tipləri Uşaq anadan olandan sonra göbək çiyəsi kəsilən kimi, döl qan dövranı, daimi qan dövranı ilə əvəz olan andan tənəffüs əzələsi yığılır və ilk tənəffüs - nəfəsalma baş verir. Sonrakı inkişaf dövründə yaşdan, cinsdən, fiziki işdən asılı olaraq müxtəlif tənəffüs tipi üstünlük təşkil edir. Kişilərdə daha çox dia- fraqma, qadınlarda qabırğaarası əzələlər, uşaqlarda hər ikisi tənəffüsdə daha üstünlük təşkil edir. Tənəffüsdə hansı əzələlərin iştirak etməsindən asılı olaraq a) qabırğa və ya döş, b) dia- fraqma və ya qarın, v) qarışıq tənəffüs tipləri ayırd edilir. 166 downloaded from KitabYurdu.org Fiziki əməklə məşğul olan qadınlarda döş tipli tənəffüs qarın və ya qarışıq tipli, hamilə qadınlarda isə döş tipli tənəffüslə əvəz olunur.
O 2 və CO 2 qazlarının ağciyərlərdə mübadiləsinin insan və ya heyvan orqanizmi üçün müstəsna həyat əhəmiyyəti vardır. Ağciyərlərdə havanın dinamik və statik vəziyyətləri tənəffüsdə mühüm rol oynayır. Bu vəziyyətlərin bəzi göstəricilərini spirometr adlanan cihazın köməyilə təyin etmək olar. Qeyd edilmişdir ki, bu cihaz vasitəsilə ancaq ağciyərlərin ümumi tutumu, tənəffüs tutumu və həyat tutumu haqqında nisbi təsəvvür əldə edilir, amma ağciyərlərin funksional qalıq tutumu və ölü qalıq tutumu təyin etmək üçün əlavə üsul - qazın (əsasən helium qazının) durulaşdırılması metodunu tətbiq edirlər. „ Spirometr vasitəsilə ağciyərlərin hava tutumlarının Öl- çülməsi, nəfəsvermə və nəfəsalma aktları zamanı həyata keçirilir. Ölçmə aparmaq üçün tədqiq edilən adamın xarici nəfəs yolları spirometr ə birləşdirilir. Spirometr içərisində su olan və o suya üstdən zəngvarı qapaq geydirilmiş şilindir və ona birləşdirilmiş özüyazan aparatdan ibarətdir (şəkil 11). Ağciyərlərin həyat tutumu təyin edilən adamın xarici nəfəs yolları spirometrin borusu ilə birləşdirilir. Nəfəsvermə zamanı spirometrin qapağı yuxarı qalxır, özüyazan aparatın qələmi aşağı düşür. Sakit tənəffüs zamanı aparatın kağız lentinə yazılan tezlik amplitudu ağciyərlərin tənəffüs həcmini ifadə edir. Əgər tədqiq edilən şəxs maksimal dərindən nəfəs alarsa və sonra maksimal dərindən nəfəs verərsə, onda qeyd edilən həcm ağciyərlərin həyat tutumuna müvafiq gəlir. Yəni dərindən nəfəs aldıqdan sonra dərindən nəfəs verən zaman ağciyərlərə daxil və xaric olan havanın cəminə - ağciyərlərin həyat tutumu deyilir. Bura tənəffüs havası 500 sm-
5 , əlavə hava 1500 sm 3 , ehtiyat hava 1500 sm 3 daxildir. Ümumi həyat tutumunun üzərinə qalıq havanı da əlavə etsək (3500+1500) onda ağciyər 167 downloaded from KitabYurdu.org lərin ümumi həyat tutumu 500 000 ml təşkil edir. Lakin maksimal nəfəsalma və nəfəsvermə aktlarından sonra da ağciyərlərdə müəyyən qədər hava qalır. Ona qalıq həcm (100-1500 ml) deyilir. Adi (normal) nəfəsvermə aktından sonra ağciyərlərdə qalan qazların həcmi funksional qalıq tutumu adlanır.
İnsanda hər bir sakit nəfəsalma (adi, normal nəfəsalma) aktı zamanı ağciyərlərə 500 ml-ə yaxın hava daxil olur. Adi nəfəsvermədə o qədər hava ağciyərlərdən xaric olur. Bu ağciyərlərin tənəffüs həcmi hesab olunur. Tənəffüsün dərinliyindən asılı olaraq müxtəlif adamlarda onun qiyməti 300-800 ml arasında dəyişə bilər. Normal nəfəs alandan sonra adam dərindən maksimum nəfəs alsa, ağciyərlərə əlavə olaraq 1500 ml hava daxil olur, ona əlavə hava deyilir. Dərindən maksimum nəfəsvermə zamanı isə ağciyərlərdən 1500 ml hava xaric olur, ona isə ehtiyat hava deyilir. Tənəffüs, əlavə və ehtiyat 168 downloaded from KitabYurdu.org havada ağciyərlərin ümumi həyat tutumu və ya dəqiqlik həcmi deyilir. Ağciyərlərə daxil olan havanın ümumi həcmi, xaric olan havanın ümumi həcmindən bir qədər artıqdır. Belə ki, al- veollardan qana sorulan O 2 qandan alveollardan keçən CO 2 nisbətən çoxdur. Adi halda qəbul edilən havanın miqdarı 500 ml-ə bərabərdirsə və 150 ml hava anatomik ölü zonada qalırsa, onda ağciyərlərin tənəffüs səthinin (alviollara) (500-150) ■ 15=5250 ml atmosfer havası keçir. Buna aveolların ventilya- siyası deyilir. Ağciyər tənəffüsünün effektivliyi başlıca olaraq bu həcmdən asılıdır, çünki onun qiyməti alveollarda qazlar mübadiləsi üçün yararlı olan «təzə hava»nm miqdarını əks etdirir. Əslində, alveolyar ventilyasiya qəbul edilən havanın miqdarı ilə deyil, xaric edilən havanın miqdarı ilə ölçülür. Hərçənd ki, bunlar arasındakı fərq minimaldır.
Yüklə 4,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|