hökumət telefon rabitəsi işə düşmüşdü. Azərbaycan SSR-in rəhbəri
M.C.Bağırovun qətiyyətli addımları və Şimali Azərbaycandan göndərilən
mütəxəssislərin yaxından köməkliyi ilə bir ay yarım ərzində Təbrizdə güclü
ötürücü qurğularla təmin olunan radio verilişləri stansiyasının və studiyasının
tikintisi başa çatdmldı. 1946-cı il aprel ayının 7-də
Təbriz radiostansiyasının ilk verilişi efirə çıxdı. 1946-cı il mayın 12-də Milli Məclis tərəfindən verilmiş
"Əmək haqqında qanun" a görə Cənubi Azərbaycanda
8 saatlıq iş günü tətbiq edildi,
fəhlələrə həmkarlar təşkilatlan vasitəsilə müəssisələrin fəaliyyətinə nəzarət
etmək hüququ verildi.
Milli Hökumət
ordu quruculuğuna xüsusi əhəmiyyət verirdi. 1946- cı
ilin fevral ayının əvvəllərindən Milli Ordu hissələrinin yaradılması prosesi
rəsmən başladı.
Azərbaycanın Milli Ordusunun qurulmasında və silah -
sursatla təmin edilməsində Sovet Azərbaycanının böyük rolu oldu. M.C.Ba-
ğırovun təşəbbüsü ilə Cənubi Azərbaycana
104 azərbaycanlı zabit göndərilmişdi. Onların içərisində Sovet İttifaqı qəhrəmanlan:
kapitan Səlahəddin Kazımov və
mayor Xıdır Mustafayev, habelə general
Tərlan Əli- 323
yarbəyov kimi tanınmış hərbçilər də var idi. Həmin zabitlər Milli Ordunun
qurulması ilə yanaşı, mürtəce qüvvələrə qarşı hərbi əməliyyatlarda da iştirak
etmişdilər. Sovet Azərbaycanından göndərilən zabitlərin köməyi ilə Cənubi
Azərbaycanda qısa müddətdə 17 min nəfərdən ibarət nizami Milli Ordu hissələri
yaradılmışdı. Zabit kadrları hazırlamaq üçün Hərbi məktəb açılmış və bir qrup
gənc hərbi təhsil almaq üçün Sovet Azərbaycanına göndərilmişdi.
Milli Hökumətin başçısı S.C.Pişəvəri yaxın gələcəkdə tam müstəqil
dövlətə çevirmək istədiyi Cənubi Azərbaycanın Konstitusiyasını qəbul etməyə
tələsməsə də, Milli dövlətin gerbi haqqında düşünməyə başlamışdı. S.C.Pişəvəri
Dövlət gerbini belə təsvir edirdi: od, yaxud məşəl, açıq kitab və mavi fonda iki
çarpaz qılınc. Bu vətənpərvər dövlət xadimi milli hökumətin pul nişanı kimi
manatın dövriyyəyə buraxılması məsələsini də qaldırmışdı. Ancaq onun bu
arzulan gerçəkliyə çevrilmədi.
1946-cı ilin fevralında İramn baş naziri təyin edilən və Azərbaycan
türklərinə dərin nifrəti ilə tanınan mürtəce ruhlu Qəvam əs - Səltənə Sovet
qoşunlannm İrandan çıxarılması məsələsinin BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasında
müzakirə edilməsinə nail oldu. SSRİ-dən qətiyyətlə öz qoşunlarım İrandan
çıxmağı tələb edən, Azərbaycan məsələsində ABŞ və Böyük Britaniyadan
hərtərəfli şəkildə yardım alan baş nazir Qəvam 1946-cı ilin fevralında Moskvada
Stalinlə danışıqlar apararaq istəyinə nail oldu. İki dövlət arasında Sovet
qoşunlarının çıxanlması əvəzində SSRİ-yə İranın şimalında neftin axtarışı və
çıxarılması haqqında konsessiya verilməsi haqqında müqavilə bağlandı. ABŞ
prezidenti Trumenin müttəfiqlərin İrana geri qayıdacağı, bölgəyə və İran
körfəzinə ABŞ hərbi qüvvələrinin yeridiləcəyi ilə bağlı hədə - qorxu dolu
təhdidləri qarşısında SSRİ-nin dövlət başçısı İ.Stalin sovet qoşunlannm İrandan
çıxarılması haqqında göstəriş verməyə məcbur oldu. Stalinin bu addımına nə
S.C.Pişəvərinin, nə də Sovet Azərbaycanının rəhbəri M.C.Bağırovun qəti
etirazları diqqətə alınmadı. Nəticədə 1946-cı il mayın 8- də İrandan və Cənubi
Azərbaycandan sovet qoşunlarının çıxarılması prosesi başa çatdı.
Sovet dövlətinin təziqi altında Cənubi Azərbaycanın Milli Hökuməti
İranın mərkəzi hökuməti ilə danışıqlara başlamağa məcbur oldu və 1946-cı il
iyunun 13-də tərəflər arasında on beş maddədən ibarət saziş bağlandı. Bu sazişlə
Milli Hökumət Tehran hökumətinə böyük güzəştə gedərək bundan sonra
Azərbaycan Əyalət Əncüməni adlandınimasına razılıq verdi, (maddə 3)
Azərbaycanın gəlirlərinin 75%-i öz yerli ehtiyaclarına sərf olunmalı, 25%-i isə
ümumdövlət ehtiyacları üçün mərkəzə - Tehran hökumətinə verilməli idi.
(maddə 5) Könüllü fədai dəstələri jandarm dəstələrinə çevrilməli idi. (maddə 7)
Kəndlilər arasında bölüşdürülmüş torpaqlar onların ixtiyarında saxlanılırdı,
(maddə 8) İranın 3-cü və 4-cü ostanları (vilayətləri) Azərbaycan əyalətinə daxil
edilirdi, (maddə 10) Tehran hökuməti bütün əhalisi azərbaycanlılardan ibarət
olan Zəncanın Azərbaycan əyalətinə daxil edilməsinə qətiyyən razılıq vermədi.
Orta və ali məktəblərdə dərslər fars və Azərbaycan dillərində
324
apanlmalı (maddə 12), ibtidai məktəblərin 5-ci sinfinədək dərslər