Din-psixologiyasina-giris-son pdf
Yüklə 353,99 Kb.
|
|
İngilis dilində
Argyle, M., Dictionary of Psychology, London, Routledge, 2000. Barzun, J., James William, in the Encyclopedia of Religion, E: Mircea Eliade, V.7, New York, MacMillan, 1986. Beit-Hallhami, B. & M. Argyle, The Psycholog of Religious Behavior, belief and experience, London, Routledge, 1997. Brown, L.B., The Psychology of Religious Belief, London, Academic Press, 1987. Clifford, M. D., Psychotherapy and Religion, in The Encyclopedia of Religion, E: Mircea Eliade, V.12, New York, MacMillan, 1986. Corsini, R.J, The Dictionary of Psychology, Philadelphia, Brunner & Mazel, 2001. Crighead, W. E. & Nemeroff, C. B., The Corsini Encyclopedia of Psychology and Behavioral Science, V.4, New York, Wiley, 2001. Earle, W. J., James William, in The Encyclopedia of Philosophy, E: P. Edwards, V.4, New York, MacMillan, 1967. Ervin, E., The Freud Encyclopedia, London, Routledge, 2002. Frued, S., The Future of an Illustion, London, Hogarth, 1973. Hill, P. & Hood, R.; Measures of Religiosity, Birmengam Religious Eduea t ion Press, 1999. Homans, P., Jung, C. G., in the Encyclopedia of Religion, E. by H. Eliade, V.8, NewYork. H ood, R., The Psychology of Religion: an empirical approach, London, The Guilford Press, 1996. James, W., The Principles of Psychology, Massachusetts, Harvard University Press,1983. James, W., The Varieties of Religious Experience: A Study in Human Nature, London, Routledge, 2002. Ju ng, C. G., Modern Man in Search of a Soul, New York, Harcour t, Brace & Word, 1933. Ju ng, C. G., The Spirit in Man Artand Literature, London, Ark Paperbacks, 1993. Palmer, M., Freud and Jung in Religion, London, Routledge, 1997. Paloutzian, R. F., Invitation to the psychology of Religion, Allyn & Bacon, 1996. Putnam, R. A., The Cambridge Companion to William James, USA, Cambridge,1997. Putnam, R. A., James, William (1842-1910), in Routledge Encyclo- pedia of Philosophy, E: Edward Craig, London, Routledge, 1998. Reber, A. S., Dictionary of Psychology. Tehran. Rüşd nəşriyyatı 1368. Sharpe, E. J., Manism, in The Encyclopedia of Religion, E: Mircea Eliade, V.9, New York, MacMillan, 1986. Wulff, D. M, Psychology of Religion, New York, John wiley, 1991. Masud Ozarbayjon va Seyyid Mehdi Musaviy Asl Din psixologiyasiga kirish Xazar universiteti nashriyoti 2017 yil (C) Khazar University Press, 2017 Barcha huquqlar himoyalangan Tarjimasi: Famil Burxono‘g‘li Tahrir: Jovidan Inson ruhiy tasalli izlaydi. Din insonga tasalli beradi. Faqat din tufayli inson orzu qilingan ma'naviyatdir qulay bo'lishi mumkin. Nur sahifasi, I c., 170-bet Masud Ozarbayjon va Seyyid Mehdi Musaviy Asl. Din psixologiyasiga kirish - Xazar universiteti nashriyoti, Boku - 2017, 192 bet. ISBN 978-9952-20-114-7 Kirish 4
II bob Psixologlarning din haqidagi nazariyalari 30 II bob Dindorlikning jihatlari 83 IV bob Dindorlikni o'lchash 119 V bob Dindorlikning ta’siri 157 Ma'lumot ro'yxati 187 Kirish Din inson hayotining turli sohalarida jiddiy o'rin tutadigan haqiqatlardan biridir. Falsafa ham shu sohalarga ko‘ra turli sohalarga bo‘linadi. Din psixologiyasi dinshunoslik bilan chambarchas va uzilmas aloqaga ega bo'lgan dinshunoslikning muhim sohalaridan biridir. Din psixologiyasida dindorlik hodisasining psixologik jihati, dindorlik omillari, sabablari, asoslari, dindorlikning aspektlari, ijtimoiy va individual hayotga o'lchovi, bahosi, ta'siri va natijalari o'rganiladi. Psixologiya dindorlikni oʻrganishda oʻzida mavjud boʻlgan barcha ilmiy imkoniyatlardan foydalanadi, ilgʻor tadqiqot usullari orqali diniy hodisalarni ilm-fan mikroskopi ostiga qoʻyadi. Demak, din psixologiyasini psixologiyaning soha va bo`limlaridan biri deb hisoblash mumkin. Hozirda Amerika Psixologiya Assotsiatsiyasi qoshida faoliyat yurituvchi mustaqil bo'lim din psixologiyasiga ixtisoslashgan bo'lib, bu soha ilmiy nashrlar, veb-saytlar va mustaqil konferentsiyalarning tadqiqot ob'ektiga aylangan. Din psixologiyasiga e’tibor shu qadar yuqori darajaga ko‘tarildiki, u dunyoning ko‘pgina nufuzli universitetlarida rasmiy o‘qitiladigan fan maqomini oldi, hatto ayrim ilmiy muassasalarning ixtisoslik yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Ushbu kitob psixologiya, ilohiyot va xalqaro tadqiqotlar yo‘nalishlari bo‘yicha magistratura va doktorantura talabalari uchun mo‘ljallangan. Umid qilamizki, bu kitobdan boshqa soha vakillari ham, olimlar ham foydali bo‘ladi. I bob Umumiy tushunchalar Din psixologiyasining ta'rifi Dinning kelib chiqishi odamlar hayotida qanday sodir bo'lgan? Dindorlar alohida shaxslarmi? Dindorlik odamlarni hayotdan mamnun qiladimi? Bu ularning nikohda, ishda va boshqa sohalarda muvaffaqiyatini ta'minlaydimi? Dindorlar jismonan va ruhiy jihatdan sog'lommi? Jinoyat, qonun buzilishi, insonparvarlikni oshirish, boshqalarga yordam berish va xayriya ishlarini qilishda dindorlik rol o'ynaydimi? Shaxslarning dindorlik darajasini qanday o'lchash mumkin? Dindorlikning umumiy jihatlari qanday? Mana shu savollar din psixologiyasida o‘rganiladi va ularga javob izlanadi. Psixologiyaning ikkinchi darajali tarmoqlaridan biri hisoblangan bu sohada dinni ilmiy tadqiq qilish psixologik jihatga asoslanadi. Garchi din psixologlari bu sohaga turlicha ta'rif va tushuntirishlar berishsa-da, ularning barchasi "dinni psixologik jihatga asoslangan ilmiy tadqiq etish" ta'rifiga asoslanadi. Aslida, boshqa ta'riflar ushbu aniq ta'rifda mavjud bo'lgan atamalarni yanada kengroq va to'liqroq tushuntirishni beradi. Misol uchun, quyida ikkita din psixologi tomonidan berilgan ta'rif: Kollinzning aytishicha, eng yaxshi ta'rif Kembrij universiteti dotsenti Toulzga tegishli. Taulesning fikricha, dinni psixologik tadqiq qilishda “diniy xulq-atvorni o‘rganish diniy bo‘lmagan xulq-atvorni o‘rganishdan kelib chiqadigan psixologik qonuniyatlarga asoslanadi”. Ya'ni, din psixologiyasida diniy xulq-atvorni tushuntirish uchun unga umumiy xulq-atvorni o'rganish jarayonida olingan psixologik tamoyillar qo'llaniladi. Ushbu sohaning tadqiqot mavzulari ichida zikr etilgan ta'rifda faqat diniy xulq-atvor tushunchasi qayd etilgan. Balki shuning uchun ham shu ta’rifdan so‘ng Kollinz nafaqat diniy xulq-atvorni, balki Xudo va boshqa g‘ayritabiiy kuchlarning mavjudligi va ta’siriga ishongan shaxslarning qarashlari, qadriyatlari va tajribalarini o‘rganuvchi psixologik usullarni qo‘llagan. eslatib o'tilgan (Krayd va Nemerof C.B., 2001, IV c., 1392-bet). Raymond Palotzyan ta'rifida bunday kamchilik yo'q. U shunday yozadi: “Din psixologiyasi diniy e’tiqod va xulq-atvorni o‘rganadi Din psixologlarining faoliyati Din psixologiyasi ta'rifiga kiritilgan mazmun haqida aniqroq tasavvurga ega bo'lish uchun diniy psixologlar ushbu yo'nalishda amalda qanday faoliyat bilan shug'ullanayotganini o'rgansak yaxshi bo'lardi. Murakkab nazariyalarni ilgari surishdan tashqari, masalan, diniy tushuncha va ta’limotlarning psixologik tahlillariga murojaat qilish va buning uchun avvalo “psixologik tahlil” atamasi nimani anglatishini bilish zarur. Shuni ta'kidlash kerakki, asosan psixologik tahlilda diniy mavzularning ilmiy tavsifi (ta'rifi, sindromlar jadvali va taqqoslash shkalasi), paydo bo'lishi, rivojlanishi, tushuntirishi, patologiyasi va oqibatlari. diqqat markaziga aylanadi. Masalan, taqvo va Allohdan qo'rqish1 dinga xos tushunchadir. Din psixologlari bu tushunchaga toʻgʻri ilmiy izoh berishda, uning kelib chiqish va rivojlanish shaklini aniqlashda, bu holatning sababini, rivojlanish yoʻlidagi toʻsiqlarni, aniq natijalarni tushuntirishda yordam beradi. Ushbu xususiyatlardan kelib chiqib, psixologik tahlillarni besh yo'nalishda o'tkazish mumkin: 1. Antropologiyaga oid tushunchalar (insantanima). Masalan, Qur’onda shaxsning turli xususiyatlari va holatlari haqida so‘z borar ekan, kontseptual tavsifi, rivojlanish yo‘nalishlari, aniq natijalari va hokazo. “ochko‘zlik”, “motivatsiya past”, “sabrsiz”, “chidab bo‘lmas”, “ziqna2”, “juda shafqatsiz”, “juda johil3” kabi iboralar qo‘llanilgan, bular psixologik tahlilni talab qiladi. 2. E’tiqod va e’tiqodga oid tushunchalar. Masalan, diniy e’tiqodni ifodalovchi tushunchalar markazida turgan “iymon” tushunchasining mohiyatini tushuntirish va uni umid, ishonch, muhabbat kabi bir-biriga yaqin bo‘lgan tushunchalardan ajratib ko‘rsatish uchun shulardan o‘tish zarur. din psixologiyasining mikroskopik filtri. Tushunchaning o‘zi oldida turgan to‘siqlar va ifoda etayotgan ma’no yukini tushuntirish jamiyatga e’tiqod va ma’naviyatni singdirish yo‘lida yordam beradi. 3. Etika va qadriyat tushunchalari. Agar din uch qismdan (aqidalar, hukmlar va axloqiy qadriyatlar) iborat deb hisoblasak, eng muhim qismi axloqiy va axloqiy qadriyatlarga tegishlidir. Tavba, kamtarlik, hasad va boshqalar. bunday mazmunlar axloq va axloqiy qadriyatlar turkumiga kiradi. Masalan, din nuqtai nazaridan kasallik hisoblangan hasad va bir xil kontekstga oid tushunchalarni tahlil qilish, tahlil qilish va solishtirish, ularning belgilari, shakllanish, shakllanish va rivojlanish yo‘nalishlarini aks ettiruvchi jadval tuzish mumkin. , motivatsion, jismoniy va ruhiy jihatlar. Agar bunday jadval klinik psixologlar va maslahatchilarga taqdim etilsa, bu bilan 1 Taqvo
3 Darhaqiqat, u juda zolim, juda johil. Ahzob/72. aytilgan kasallikni o'rganish osonroq. 4. Diniy urf-odatlar va marosimlar. Din psixologiyasi namoz, ro‘za, ziyorat, ziyorat kabi tushunchalarning shakllanish jarayonini hamda bu tushunchalar orqali ifodalangan marosimlarni bajarish natijasida yuzaga keladigan maxsus vaziyatlarni yaratuvchi va shakllantiruvchi turli omillarni tavsiflash va yaxshiroq o‘rganishga yordam beradi. Imom Husayn (a.s.)ning motam marosimi ana shunday tahlilga munosib misoldir. 5. Diniy mazmundagi gaplar. Diniy ta’limotlarni psixologik tahlil qilish uchun diniy jumlalarga ham murojaat qilish mumkin. Masalan, “Allohni zikr qilish ruhiy tasalliga yetaklaydi”4, “Albatta, namoz (odamni) yomon va yomon ishlardan qaytaradi”5. Bunday o'nlab misollar yuqorida aytib o'tilgan tahlillar uchun mos mavzulardir. Ikki nuans Din psixologiyasi haqida berilgan tushuntirishga ko'ra, bu erda ikkita nuansga to'xtalib o'tishni lozim deb bilamiz: 1. Dinga ta’rif berishda ikkita umumiy yondashuv mavjud: A) Ba'zan din bir qator e'tiqodga asoslangan, axloqiy va amaliy mazmunlarni o'z ichiga olgan mustaqil hodisa sifatida qaraladi. Bu maʼno ozarbayjon tilida qoʻllaniladigan din soʻzining ifoda vositalariga (islom dini, xristian dini va boshqalar) mos keladi. Garchi Qur'ondagi "din" so'zi aslida jazo, mukofot ("Hisob kuni egasiga")6 va itoat ("Allohga itoat qilgan holda faqat Unga ibodat qilishga buyurildim!")7 ma'nosini bildirsa ham, yomon 1 Yüklə 353,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|