Dinshunoslikka
-MAVZU. DINSHUNOSLIK – DINNI O‘RGANUVCHI
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tayanch tushunchalar
- 1. Fanning maqsad va vazi- falari.
|
1-MAVZU. DINSHUNOSLIK – DINNI O‘RGANUVCHI
KOMPLEKS FAN REJA: 1. Fanning maqsad va vazifalari. 2. Dinshunoslikka kirish fanining obyekti va predmeti. 3. Dinshunoslikning alohida fan sifatida yuzaga kelishi. 4. Dinshunoslik va diniy ta’lim. Tayanch tushunchalar: dinshunos, dinshunoslik maktablari, dinshunoslik sohalari, diniy tasavvur va e’tiqod, din funksiyalari, diniy maro simlar, diniy ta’lim. Mavzu o‘quv maqsadi: Talabalarga fanning predmeti, obyekti, maqsad va vazifalari, dinshunoslikning alohida fan sifatida yuza ga kelish tarixi hamda dinshunoslik va diniy ta’lim o‘rtasida farq va o‘xshash jihatlar haqida ma’lumot berish. 1. Fanning maqsad va vazi- falari. «Dinshunoslikka kirish» fanining maqsadi dinshunos tala balarga dinni har tomonlama il miy nuqtayi nazardan o‘rganish uchun asos bo‘ladigan zaruriy bi limlarni berishdan iborat. Bo‘lajak dinshunos mutaxassis o‘z oldida turgan vazifalarni yuqori darajada amalga oshirishi uchun dinning mohiyati va uni tadqiq etish usul larini mukammal bilishi talab etiladi. Dinni ilmiy tadqiq etishda quyidagilarni bilish lozim bo‘ladi: Fanni to‘la va puxta o‘zlashtirish uchun dinshunos qu yidagilarga amal qilishi lozim bo‘ladi: Dinshunoslik turli fanlar kesishgan nuqtada paydo bo‘ldi 8 dinni o‘rganishdagi yondashuvlar DINSHUNOS BILISHI LOZIM: Sharq va G‘arbdagi dinshunoslik maktablari dinshunoslikning sohalari fanning asoschilari va asarlari dinshunoslikning boshqa fan sohalari bilan bog‘liqligi dinning jamiyat va inson ichki dunyosida tutgan o‘rni Dinshunoslikda dinga «dinning o‘zi nima?», «uning mohiyati nimadan iborat?» degan savol nuqtayi nazaridan yondashishdan tashqari «din qay tarzda faoliyat olib boradi?» degan savol nuqtayi nazaridan ham yondashuv mavjud. Bu masala bilan ko‘proq din sotsiologiyasi shug‘ullanadi. Sotsiologik nuqtayi nazardan qaralganda din jamiyat uchun zaruriy narsa, ijtimoiy hayotning ajralmas qismidir. U ijtimoiy munosabatlarni yuzaga keltiruvchi va amalga oshiruvchi omil si fatida namoyon bo‘ladi. Din sotsiologiyasida uning jamiyatda ba jargan vazifalariga ko‘ra o‘rganiladi. Dinning vazifalari deganda uning alohida shaxsga va jami yatga ta’sir qilish yo‘li va tabiati nazarda tutiladi. Shuningdek, din sotsiologiyasida «har bir din o‘z e’tiqod qiluvchisiga yoki jamoaga va umuman jamiyatga nima be radi?», «Insonlar hayotiga qanday ta’sir ko‘rsatadi?» degan masalalar o‘rganiladi. Dinning ijtimoiy vazifalari ha qidagi ta’limotni dinshunoslik da funksionalizm rivojlantiradi. Dinshunoslikda dinni o‘rganishga nisbatan egallangan yondashuv muhim o‘rin tutadi 9 Funksionalizm jamiyatdagi barcha narsaga ijtimoiy tizim sifatida qaraydi: unga ko‘ra, jamiyatdagi har bir element muayyan funksi yani bajaradi. Dinning jamiyatda bajaradigan ijtimoiy, ma’naviy, ruhiy vazifalari quyidagilardan iboratdir: dinning ezgulik mohiyatini tushunish DINSHUNOS AMAL QILISHI LOZIM: dunyo dinlari manbalari haqida atroflicha tasavvurga ega bo‘lish dinlar tarixini tarixiy jarayonlar bilan bog‘liq holda o‘rganish muayyan dindagi yetakchi shaxs haqida bilimga ega bo‘lish dinshunoslikka oid tadqiqotlar va ulardagi yondashuvlarni bilish Birinchidan, har qanday din o‘z e’tiqod qiluvchilari uchun to‘ldiruvchilik, ovituvchilik, ya’ni «kompensatorlik» vazifasini bajaradi. Masalan, insonda doimiy tasalliga ehtiyoj hosil bo‘lishi hodisasini olaylik. Inson o‘z hayoti davomida tabiat va jami yat bi lan bo‘lgan munosabatlarida maqsadlariga erishishi ilojsiz bo‘lib ko‘ringanida, unda qandaydir ma’naviyruhiy tasalliga zarurat sezadi. Din bu o‘rinda ma’naviyruhiy eh tiyojni qondiruvchilik, «tasalli beruvchilik» vazifasini bajaradi. Masalan, buddaviylik dini rohiblikni targ‘ib qilar ekan, bu dunyoda orzuha vaslardan, rohatfarog‘atdan voz kechgan inson «nirvana» holatiga erishgach, abadiy rohatda bo‘lishini targ‘ib qiladi. Shu ningdek, xristianlikda ham har bir e’tiqod Dinning tasalli beruv chilik vazifasi 10 qiluvchi Iso Masihning qaytishiga umid qilgan holda hayotning turli muammolarini yengib, sabrbardosh bilan hayot kechiradi. Chunki, xristianlik ta’limotiga ko‘ra, «Iso Masih qaytib kelgach, barcha izdoshlarini saodatli hayotga yetkazadi». Islom dinida ham har bir musulmon bu dunyoda erishmagan moddiy yoki ruhiy orzuistaklariga oxiratda erishishga ishongan holda dunyo orzuhavaslariga ortiqcha berilmay, turmush mashaq qatlariga sabr qiladi. «Albatta, Alloh sabr qiluvchilar bi lan birgadir», deyiladi islom dini ning birlamchi manbasi Qur’onda («Baqara» surasi, 153oyat). Ikkinchidan, muayyan din o‘z ta’limot tizimini vujudga keltirgach, o‘ziga e’tiqod qiluvchilarni, ya’ni diniy jamoani shu ta’limot doirasi da tutib turadi. Bu ijtimoiy hodi sa dinning birlashtiruvchilik, ya’ni «integratorlik» vazifasi deb atala di. Din e’tiqod qiluvchilar ning ijti moiy va ma’naviy hayotiga ta’sir o‘tkazadi. Bu esa dinning dunyo xalqlari madaniyati, adabiyoti, san’ati kabi sohalariga kirib bori shi bilan amalga oshadi. Diniy urfodat va marosimlarning ja moa bo‘lib bajarilishi ham unga e’tiqod qiluvchilarni birlashtiruv chi vosita hisoblanadi. Masalan, yahudiylikda mazkur din vakillari bir millat va ya gona maslak egalari hamda yagona Xudo Yahvening eng sevimli bandalari ekanliklari haqidagi ta’limot ularni birlashtirib turadi. Xristianlikda esa bu dinga e’tiqod qiluvchilar birbirlari bilan akauka – «birodarlar» ekanligi to‘g‘risidagi g‘oya ilgari suriladi. Uchinchidan, har bir din o‘z qavmlari turmush tarzini bosh qarish, tartibga solish, nazorat qilish, ya’ni «regulyatorlik» va zifasini bajaradi. Dinlar o‘z urfodatlarining, marosim va bay ramlarining qavmlari tomonidan o‘z vaqtida, qat’iy tartibga amal qilgan holda bajarilishini shart qilib qo‘yadi. Dinning birlashtiruvchilik vazifasi 11 Masalan, hadislardan birida «Otaga itoat qilish – Allohga itoat qilishdir. Unga gunohkor bo‘lish Allohga gunohkor bo‘lish bi lan barobardir», deyiladi. Rahbar ga, otaonaga itoat etish, kattalarni hurmat qilish va kichiklarni e’zoz lashga chaqirish dunyo dinlarining asosiy shartlaridandir. Bu tamoyil lar jamiyatni tartibga solishda aso siy vositalar hisoblanadi. To‘rtinchidan, dinning qonunlashtiruvchilik, ya’ni «legitim lovchilik» vazifasi ham borki, unga ko‘ra, har qanday ijtimoiy tizim muayyan cheklovlarsiz mavjud bo‘la olmaydi. Buning uchun u qonun darajasiga ko‘tarilgan axloq normalarini ishlab chiqishi kerak. Din jamiyatda mavjud qoidalarni qonunlashtiradi va ush bu qonunlarning mukammal tizimini ishlab chiqadi. Bundan tashqari, din vazifalarining falsafiy, nazariy jihatlari ham mavjudki, u insonning yashashdan maqsadi, hayot mazmu ni kabi masalalarga o‘z munosabatini bildiradi. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|