Dolzarb masalalari
Yüklə 277,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DOLZARB MASALALARI” moduli bo‘yicha KIMYO DARSLARIDA XALARO TDQIQOTLAR TOPSHRIQLARIDAN FOYDALANISH
- “Kimyo fanidan baholash topshiriqlarining turlari, ularni tuzish metodikasi va baholash mezonlari” mavzusidan ma’ruza matni
|
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TA’LIMI MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI “Uzluksiz kasbiy rivojlantirish – 2022” loyihasi “FANDAGI YANGILIKLAR, FANNI O‘QITISHNING DOLZARB MASALALARI” moduli bo‘yicha KIMYO DARSLARIDA XALARO TDQIQOTLAR TOPSHRIQLARIDAN FOYDALANISH “KIMYO DARSLARIDA XALARO TDQIQOTLAR TOPSHRIQLARIDAN FOYDALANISH” o‘quv kursining “Kimyo fanidan baholash topshiriqlarining turlari, ularni tuzish metodikasi va baholash mezonlari” mavzusidan ma’ruza matni Ma’ruzasi: Ganiyeva Shoira Muratbayevna Toshkent 2021 3-Mavzu: Kimyo fanidan baholash topshiriqlarining turlari, ularni tuzish metodikasi va baholash mezonlari Reja: 1. Baholash - ta’lim jarayonining ajralmas qismi sifatida. 2. Xalqaro baholash tadqiqotlarining mazmun- mohiyati 3. Tabiiy fanlar savodxonligiga ajratiladigan uchta yo‘nalish. 4. Baholash turlari Mamlakatimiz innovatsion taraqqiyot yo‘lida shiddat bilan rivojlanib borayotgan bir davrda kelajagimiz davomchilari bo‘lgan yoshlarning ijodiy g‘oyalari va ijodkorligini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ularning bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish hamda ilg‘or xorijiy tajribalar, xalqaro mezon va talablar asosida baholash tizimini takomillashtirish, Shu yo‘lda xalqaro tajribalarni o‘rganish, mavjud tizimni har tomonlama qiyosiy tahlil qilish, tegishli yo‘nalishdagi xalqaro va xorijiy tashkilotlar, ilmiy tadqiqot muassasalari bilan yaqindan hamkorlik qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Ta’lim sifati va samaradorligini oshirish yo‘lida xorijiy ilg‘or tajribalarni o‘rganish, xalqaro standartlar talablarining joriy etilishi ham juda muhim masalalardan biridir. Bu borada O‘zbekiston Respublikasida qo‘yilayotgan amaliy qadamlarga xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarning tashkil etilishi to‘g‘risida hukumat qarorining qabul qilinishi Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasidek (IEA-International Association for the Evaluation of Educational Achiyevement) nufuzli tashkilot bilan hamkorlik aloqalarining yo‘lga qo‘yilishini misol sifatida keltirish mumkin. Qariyib 60 yildan ko‘proq vaqt mobaynida IEA tashkiloti ta’limni qiyosiy o‘rganish sohasida yetakchi tashkilot bo‘lib kelmoqda. Mazkur tashkilot ta’lim tizimida davlat siyosati va amaliyotning ta’sirini chuqurroq o‘rganish maqsadida ta’lim sohasida keng miqyosli tadqiqotlar olib boradi. Bu tadqiqotlar ta’lim jarayonlari va natijalarini ko‘rib chiqib, ta’lim sifatiga ta’sir etuvchi o‘zaro bog‘liq omillarni qiyosiy tahlil qiladi. 1958- yildan buyon ushbu tashkilot ta’lim sohasiga oid ko‘plab mavzular bo‘yicha o‘ttizdan ortiq qiyosiy tadqiqotlarini o‘tkazdi. Jumladan, matematika va tabiiy fanlar (TIMSS), o‘qish (PIRLS), fuqarolik va fuqarolik ta’limi (ICCS), kompyuter va axborot texnologiyalari bo‘yicha savodxonlik (ICILS) kabi yo‘nalishlarda o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalari, umuman olganda ta’lim olish jarayonida erishgan yutuqlarini baholab kelmoqda. IEA tashkiloti tomonidan olib borilayotgan tadqiqotlarning aksariyati o‘quvchilarning akademik faoliyatini bir yoki bir nechta fanlardan yoki fanlararo uyg‘unlik asosida baholashni o‘z ichiga oladi, bu esa dunyo bo‘yicha umumiy va har bir mamlakat kesimida ta’lim jarayonlarini chuqur tahlil qilishga yordam beradi. O‘quvchilarning erishgan yutuqlarini o‘rganishda barcha o‘quvchilardan emas, balki ushbu qatlamning vakillari sifatida tanlab olingan o‘quvchilardan obyektiv testlarni o‘tkazish orqali baholanadi. Shuningdek, maktab direktorlari, o‘qituvchilar, o‘quvchilar, hattoki ota-onalardan so‘rovnomalar o‘tkazilib, maktabdagi ta’lim sifatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, jumladan, maktab resurslari, o‘quvchilarning ta’lim olishga oid qarashlari, o‘qitish usullari hamda uy sharoitida o‘quvchilarning bilim olishi qanchalik darajada qo‘llab-quvvatlanayotganligiga doir qimmatli ma’lumotlar to‘planadi. Ushbu tadqiqotlar yuqori texnik va ilmiy talablar asosida o‘tkaziladi. Shuningdek, o‘rganilayotgan holatlarning xususiyatidan kelib chiqib, amaliy tadqiqotlar bilan birga kuzatuv kabi samarali usullardan ham foydalaniladi. Ushbu dasturning ko‘p yillar davomida muvaffaqiyatli faoliyat olib borayotganiga 2021-yilda 20 yil to‘ladi. Progress in International Reading and Literacy Study (PIRLS) – boshlang‘ich 4-sinf o‘quvchilarining matnni o‘qish va tushunish darajasini baholash uchun; Boshqacha qilib aytganda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qib tushunish ko‘nikmalarini qay darajada rivojlanganligi haqidagi ma’lumotlarni xalqaro miqyosda taqqoslash imkonini beradigan, o‘qish va o‘qitishni yaxshilash uchun ta’lim sohasidagi davlat siyosatiga oid ma’lumotlarni taqdim etadigan yirik xalqaro baholash dasturidir. Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS) - 4 ва 8- sinf o‘quvchilarining matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan o‘zlashtirish darajasini baholash uchun; The Programme for International Student Assessment (PISA) - 15 yoshli o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholash uchun; Shuningdek, PIRLS, yosh o‘quvchilar tomonidan maktabda va maktabdan tashqarida ta’lim olishning katta qismini tashkil etuvchi, ya’ni badiiy tajriba orttirish, ma’lumot olish va undan foydalanish ko‘nikmalarini baholash kabi ikkita keng qamrovli maqsadlarni ifodalaydi. Yana Shuni aytish mumkinki, ushbu dastur zamon bilan hamnafas qadam tashlaydi hamda o‘zining baholash mezonlarini zamonaviy talablarga muvofiq ravishda takomillashtirib boradi. Bunga misol sifatida, 2021-yilda o‘tkaziladigan tadqiqotda o‘quvchilarga birinchi marta raqamli formatdagi topshiriqlarni taqdim etishni rejalashtirganini aytish o‘rinlidir. Raqamli formatga o‘tish bilan birga, internet muhitida boshqariladigan PIRLS onlayn o‘qishni kompyuterda baholash kabi o‘zgarishlar ham ko‘zda tutilgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi «O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi PF-5712-son Farmonida 2030-yilga kelib PISA xalqaro dasturi reytingida jahonning birinchi 30 ta ilg‘or mamlakatlari qatoriga kirishiga erishish hamda xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish asosida o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholashga yo‘naltirilgan ta’lim sifatini baholashning milliy tizimini yaratish vazifalari belgilangan. Shuningdek, konsepsiya doirasida o‘quvchilarning tanqidiy va ijodiy fikrlash, axborotni mustaqil izlash, tahlil qilish kompetensiyalari va malakalarining rivojlanishiga alohida urg‘u berishni hisobga olgan holda, zamonaviy innovatsion iqtisodiyot talablariga javob beradigan umumta’lim dasturlari va yangi davlat ta’lim standartlarini joriy etish, o‘quvchilarning bilim darajasini baholashda xalqaro PISA, TIMSS, PIRLS va boshqa dasturlarda doimiy ishtirok etish nazarda tutilgan. Ushbu vazifalarni amalga oshirish yo‘lida PIRLS tadqiqotida muvaffaqiyatli ishtirok etish o‘ziga xos o‘rin tutadi. Mazkur matnda TIMSS tadqiqoti, uning o‘ziga xos xususiyatlari, nazorat- sinov materiallarining ishlab chiqilishi haqida umumiy ma’lumotlar berilgan. Taʼlim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi bilan OECD hamda IEA tashkilotlari oʻrtasida imzolangan keliShuv hujjatlariga binoan Oʻzbekiston Xalqaro oʻquvchilarni baholash PISA-2022 (avvalgi PISA-2021) hamda O‘quvchilarning matnni oʻqib tushunish darajasini baholash xalqaro dasturi PIRLS-2021 da ishtirok etishga kirishilgan. Endilikda, TIMSS-2023 xalqaro dasturida qatnashishga kirishildi. Bu borada IEA tashkilotining “Xalqaro matematik va ilmiy tadqiqotlar (TIMSS) 2023 tendensiyalarida qatnashish uchun rasmiy taklifi”ga muvofiq Oʻzbekistonning TIMSS dasturida ilk marotaba qatnashishi masalasida Taʼlim inspeksiyasi huzuridagi Taʼlim sifatini baholash boʻyicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi oʻrtasida olib borilgan muloqotlar asosida Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi IEA rahbariyatining dastlabki roziligiga erishildi. IEA rahbariyati Oʻzbekistonning ushbu tadqiqotda qatnashishishidan mamnun ekanligini aytib, Oʻzbekistonning taʼlim sharoitiga TIMSSning qaysi turi mos kelishi haqida maslahatlar berdi. Bundan tashqari, IEA 2021-yil fevral oyida Germaniyaning Gamburg shahrida oʻtkazilishi rejalashtirilayotgan milliy tadqiqot koordinatorlarining birinchi yigʻilishiga taklif qildi va Boston kolleji mutaxassislari bilan turli xil baholash modellarini muhokama qilish, tadqiqotlar yoʻnalishlarining afzallik va kamchiliklari haqida muhokamalar olib borish uchun qulay imkoniyat yaratib berilishi haqida maʼlum qildi. TIMSS (Trends in International mathematics and science study) 4- va 8- sinf oʻquvchilarining matematika va tabiiy yoʻnalishdagi fanlardan oʻzlashtirish darajasini baholash dasturi boʻlib, bu tadqiqot toʻrt yilda bir marta oʻtkaziladi. PIRLS va TIMSSni bir-birini toʻldiruvchi dasturlar deb eʼtirof etish mumkin. TIMSS xalqaro baholash dasturida 4- va 8-sinf oʻquvchilarining matematika va tabiiy fanlar boʻyicha egallagan bilim darajasi va sifatini solishtirish hamda milliy taʼlim tizimidagi farqlarni aniqlash bilan bir qatorda, qoʻshimcha ravishda maktablarda matematika va tabiiy fanlar boʻyicha berilayotgan taʼlim mazmuni, oʻquv jarayoni, taʼlim muassasasining imkoniyatlari, oʻqituvchilar salohiyati, oʻquvchilarning oilalari bilan bogʻliq omillari oʻrganiladi. TIMSS dasturi oʻzining birinchi tadqiqotini 1995-yilda boshlagan boʻlib, 2019-yilga qadar har toʻrt yilda 1999, 2003, 2007, 2011, 2015 va 2019-yillarda tashkil etib kelindi. Navbatdagi 8-davriylik 2023-yilda amalga oshirilishi rejalashtirilgan. Dasturda qatnashayotgan davlatlar soni ham tobora ortib bormoqda, buni 2015-yildagi TIMSS tadqiqotida 57 ta mamlakat qatnashgan boʻlsa, 2019-yilda bu koʻrsatkich ortib, 60 dan ortiq davlatni tashkil etganida ham koʻrish mumkin. TIMSS 2015 tadqiqot natijalariga koʻra, AQSH, Singapur, Gonkong, Koreya Respublikasi, Yaponiya, Rossiya, Buyuk Britaniya kabi davlatlarning taʼlim tizimi eng yuqori koʻrsatkichlarni egallagan. Tadqiqotning har toʻrt yillik davriyligida uzluksiz ravishda ishtirok etish global miqyosda mamlakatimiz taʼlim tizimining samaradorligini kuzatib borish imkonini beradi. Ushbu dasturlar Oʻzbekiston Respublikasi milliy baholash tizimini takomillashtirish, kompetensiyaviy baholash tizimini joriy qilish orqali taʼlim sifatini oshirishga xizmat qiladi. PISA tadqiqotlarida 15 yoshli o‘quvchilarning tabiiy fanlar savodxonligini baholash uShun berilgan topshiriqlar PISA tadqiqotlarida tabiiy fanlar majmuidagi fizika (astronomiya elementlari bilan), biologiya, kimyo, geografiya fanlarini o‘rganishda tabiiy - ilmiy bilim va ko‘nikmalar baholanadi. Tabiiy fanlar savodxonligiga ajratiladigan uchta yo‘nalish. Tabiiy savodxonlik tabiiy ilmiy fanlar doirasida shakllanadigan komponentlar, "umumiy fanlar" bo‘yicha ko‘nikmalar, tabiiy ilmiy bilimlari qo‘llaniladigan tushunchalar va vaziyatlarni o‘z ichiga oladi. Asosiy e'tibor ko‘nikma va tushunchalarni tekshirishga qaratilgan. Tekshiriladigan faoliyat turlari Baholash uchun quyidagi umumfanlardagi bilimlar kiritilgan: 1 - ilmiy uslublar orqali izlanishi mumkin bo‘lgan savollar, g‘oyalar va muammolarni aniqlash (10-15%); 2 - ilmiy izlanish o‘tkazishda zarur bo‘lgan dalillarni aniqlash yoki xulosalarni tasdiqlash uchun zarur ma’lumotni (ob'ektlar, faktlar, eksperimental ma’lumotlar va boshqalar) tanlash (15-20%); 3 –taklif qilingan vaziyatni hisobga olgan holda xulosa chiqarish va baholash (15- 20%) 4 - kommunikativ ko‘nikmalarni namoyon qilish: xulosalar, dalillar va boshqalarni shakllantirish (10-15%); 5 – tabiiy -ilmiy tushunchalarini bilishini va tushunishini namoyish qilish (40- 50%). Tekshiriladigan kontent (asosiy tushunchalar) Tekshirish uchun kundalik hayotda zarur bo‘lgan va insonning hayotida, hattoki butun jamiyatning keyingi hayotida dolzarb bo‘lib qoladigan tushunchalar ajratib olingan. Quyidagi izlanishda qabul qilingan mavzular nomlari berilgan va ular asosida tekshiriladigan topshiriqlar tuziladi, qavs ichida Shu mavzularda tekshiriladigan tushunchalar namunasi beriladi: moddaning tuzilishi va xususiyatlari (issiqlik o‘tkazuvchanlik, elektr o‘tkazuvchanlik); atmosferadagi o‘zgarishlar (nurlanish, bosim o‘tkazishi); kimyoviy va fizikaviy o‘zgarishlar (moddaning holati, reaksiya tezligi, parchalanish); energiyani o‘zgartirish (energiyani tejash, energiya tarqalishi, fotosintez); kuchlar va harakatlar (muvozanat/muvozanatsiz kuchlar, tezlik, tezlashtirish, inersiya); tuzilish va funksiya (hujayra, skelet, moslaShuv); inson biologiyasi (sog‘liqni saqlash, gigiena, ovqatlanish); fiziologik o‘zgarishlar (gormonlar, neyronlar); biologik xilma-xillik (turlar, genlar, evolyutsiya); genetik nazorat (dominantlik, irsiyat); ekosistemalar (oziq-ovqat zanjiri, barqarorlik); Yer va uning koinotdagi o‘rni (quyosh sistemasi, kunlik va mavsumiy o‘zgarishlar); geologik o‘zgarishlar (qit’a oqimlari, ifloslanish). Ba’zi mavzularga bizning maktabda turli tabiiy-ilmiy fanlar doirasida o‘rganiladigan material kiritilgani o‘ziga e’tiborni qaratadi. Vaziyatlar Taklif qilinayotgan tekshiruv topshiriqlarda, aniq vaziyatlarni tanlashda, bugungi va ertangi kunning "ilmiy savodxonlik" insonlar tushunadigan va hal qilishlari kerak bo‘lgan dolzarb muammolarni keltirib chiqaradigan, ilm-fan dasturlarini ishlatish nazarda tutilmoqda. Bu holatlar har bir insonning shaxsiy hayotida (masalan, ma’lum bir parhezni tutgan holda oziq ovqat mahsulotlaridan foydalanish), bir jamoa yoki jamiyat a’zosi bo‘lgan inson hayotida (masalan, shahar yaqinidagi elektr stantsiyasining joylaShuvi) yoki dunyo fuqarosi sifatida (masalan, global isish) vujudga keladi. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, maktabda o‘qitiladigan fanlarni o‘rganish doirasida hamda bu doiradan tashqarida bo‘lgan holatlar ham qo‘llaniladi. PISA topshiriqlar uchta qismga gruppalanadi: "TabiatShunoslik, hayot va sog‘liq" (30-40%), "TabiatShunoslik, Er va Koinot" (30-40%), va "TabiatShunoslik va texnologiya" (30-40% ). Tabiiy fanlar bo‘yicha topshiriqlar, yuqorida ko‘rsatilgandek, odatda tabiiy fan tarixi yoki kundalik hayotdagi muayyan vaziyatni tasvirlaydigan matn bilan bog‘liq savollar guruhini o‘z ichiga oladi. Har bir savol, odatda, muayyan bilim va ko‘nikmalarni tekshiradi. Topshiriqlarni tuzishdagi bunday yondashuv ishlab chiquvchilarning fikriga ko‘ra, haqiqiy dunyo murakkabligini aks etadi va ko‘rib chiqilayotgan muammoga o‘quvchilarni talab qilinadigan vaqtni qisqartirishga Yüklə 277,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|