Дузлылы2ыны4 81м патасланы7 д1режесини4 жо3арылы2ына байланыслы, бул т6рдеги су7лары толы2ы менен усы ма3сетке пайдаланы7 м6мк

Алланиязов А.А., Викторов С.В., Пельт Н.Н. 
Экологические аспекты освоения пустыни 
Устюрт. Ташкент, «Фан», 1984. 
2
Шербаев Б.Ш. 
Флора останцевых возвышенностей и низкогории Каракалпакии. Ташкент, 
«Фан», 1978. 

---

Bu ekinlar territoriyasining asosiy bo`limini paxta egallaydi. ekin maydonning 
kattaligi bo`yicha ikkinchi o`rinda bug`doy, sholi, jo`xori, makkajo`xori va beda 
turadi. 
Har xil yovvoyi o`simliklar ekin maydonlarida, polizlarda, bog`larda va aholi 
punktlari joylashgan zonalarda uchraydi. Ularga pechak, mushukquyruq, bo`yan, suv 
o`ti, yantoq, kakra, bug`doyiq, qamish, oqbosh, takasoqol, qirqbo`g`in, ituzum, isiriq, 
changal va sho`raning bir necha turlari kiradi. 
O`ziga xos o`simliklari bilan bo`z va qo`riq erlar ajralib turadi. Ularga 
hududning er osti suvining sathiga va tuproqning mineralizatsiyasiga qarab har xil 
o`simliklar (yulg`un, yantoq, qorabaroq, oqbosh, itsiygak, quyonsuyak, temirtikanak 
va b.) xarakterli. 
Umumiy olganda hozirgi vaqtgacha Qoraqalpog`istonda uchraydigan o`simliklar 
to`liq o`rganilib, sistemalashtirilib tamomlanmagan. Yuqori darajali o`simliklarning 
faqat 900 turi aniqlangan. Ularning 800 ga yaqin turi yovvoyi turlar hisoblanadi.
1
2.
 
Qoraqalpog`iston hududining xayvonotlar dunyosi. 
Qoraqalpog`istonning tabiiy sharoiti har xil bo`lishiga bog`liq unga xarakterli 
xayvonot dunyosini ko`ramiz. Bizning respublikada o`zining tabiiy sharoitining har 
xilligi bilan ayniqsa Amudaryo del`tasi ajralib turadi. 
Qoraqalpog`istonni o`rgangan ko`pchilik zoolog olimlarning mexnatlarida uning 
faqat del`ta bo`limida xayvonot dunyosining tarqalishi asosan 3 biotopga bo`lingan. 
Ularning har qaysisida o`ziga xos xarakterli hayvon turlarini ko`ramiz. Masalan, ekin 
erlar bilan aholi punktlari o`ziga xos bo`lgan biotopni tashkil qiladi. Unda paxta va 
bedada uchraydigan xasharotlar shu o`simliklarga zarar qiluvchi g`alla bitlari, 
kapalaklar, paxta va kapusta sovkasini uchratamiz. er-suv hayvonlaridan yashil 
qurbaqani, sudralib yuruvchilardan - yo`lak chiziqli kichik kaltakesakni, yalangg`och 
ko`zli cho`l kaltakesagini, agama, suv udavchigi, naqshinkor sariq ilonni aytish 
mumkin. Ekin maydonlari atrofida dexqonchilik uchun o`zlashtirilmagan dalalar 
bilan uning chegaradosh erlarida cho`l agamasini, taqir yumaloqbosh kaltakesakni, 
cho`l toshbaqasini va b. uchratamiz. Qushlardan bu erde dala chumchuqlari, qumri, 
qurqilday, kaptar, ko`k qarg`a, yashil kakku, sassiqpopishak, qarg`a, boyo`g`li, 
zag`cha, hakka va qaldirg`och uchraydi. 
Ekin maydonlarining oralarida, butazorlarda va yarim butalarda tiq-tiq, bulbul, 
qirg`ovul va b. uchraydi. Bu qushlar to`qay kompleksining elementlari bo`lib 
hisoblanadi. Bu biotopga sut emizuvchilardan uy sichqoni, katta qum sichqoni, 
tipratikan va ko`rshapalak xarakterli. 
Ekin erlar bilan aholi punktlarda qish oylarida qushlarning boshqa yangi 
turlarini uchratamiz. Masalan, to`rong`il va tol to`qaylardan katta Buxoro sinitsasi 
aholi punktlariga uchib kelib qishlaydi. Ayrim qaxraton sovuq qishli yillarda aholi 
punktlarda chumchuqlarning bir necha turlari (zyablik, yurok, dubonos va b.) bilan 
birga dala chechetkasi, turkiston to`rg`ayi, oq to`rg`ay, saqoqush va turkistan qora 
drozdlari ham qishlaydi. Sut emizuvchilardan shog`ol ekin erlar bilan aholi
punktlarga yaqin to`qaylardan oziq izlab keladi. Ayrim vaqtlari aholi punktlarda 
yirtqich hayvonlarning vakillari (tulki, qashqir), suvsarlar vakillaridan sassiqko`zan, 
bo`rsiq va b. uchraydi. 
1