(V.F.Valkov, 1986)
Cədvəl 20
Münbitlıyin səviyyəsi
Skeletliyin səviyyəsi
Skelet hissəciklərinin miqdarı
(1 mm),%
bağlar üzümlüklər
1 2
3
4
Skeletsiz 0
1,00
1,00
Zəif skeletli
5
1,00
1J5
Orta skeletli
10
1,00
1,14
İ5 1,00
1,10
Çox skeletli
20
1,00
1,00
25 0,92
1,05
30 0,84
1,00
35 0,77
0,99
40 0,70
0,95
Şiddətli skeletli
45
0,64
0,85
50 0,56
0,78
55 0,52
0,70
60 0,45
0,62
65 0,39
0,55
70 0,30
0,47
75 0,15
0,40
80 0,15
0,30
85 0,07
0,25
90 0,0
0,16
95 0,0
0,09
100 0,0
0,0
Kənd təsərrüfatı bitkilərin inkişafına və münbitliyin səviyyəsinə torpağın iri
skelet elementləri daha çox mənfi təsir göstərirlər.
Azərbaycan şəraitində daşlı torpaqların dənli bitkilərin məhsuldarlığına təsiri
öyrənilmiş və bu torpaqların təshih əmsalları müəyyən edilmişdir (Ş.G.Həsənov,
S.Yaqubova, 1978): skeletsiz torpaqlar üçün - 1,00, zəif skeletli - 0,8, orta skeletli -
0,6, şiddətli skeletli - 0,5.
110
Torpağın qranulometrik tərkibinə bitkilərin münasibəti
Cədvəl 21
Qumlu və
qumsal
Orta və yüngil
gilliciləli
Strukturlu ağır
gillicəli və gilli
Struktursuz ağır
gillicəli və gilli
1 2 3 4
Payızlıq çovdar
Kalış Buğda Düyü
Çovdar Yulaf Arpa Qarğıdalı
Kartof Dan Qarğıdalı
Şəkər qamışı
Qarpız Çovdar Çovdar Qarayonca
Yemiş Qarabaşaq Soya
Fındıq
Balqabaq Arpa
Günəbaxan Gavalı
Seradella Soya
Gənəgərçək Albalı
Maniok Günəbaxan Noxud
Nar
Gilas Küncüt
Paxla Xurma
Sarı qarayonca
Gənəgərçək Kətan Feyxoa
Zeytun Paxla Şəkər çuğunduru
Şam ağacı
Biyan Noxud Şəkər qamışı Palıd
Küknar Pomidor Çətənə
Cır alma
Ağ saksaul
Kartof
Pambıq Cır armud
Qara saksaul
Maniok
Çölnoxudu
Batat Yonca
Gilas Gavalı
Alma
Ərik
Armud Albalı
Çay Qoz
Zeytun Nar
Uzüm Xurma
Qoz Feyxoa
Dəfnə Palıd
Naringi Ağcaqayın
Limon
Heyva
Əncir
Tütün
Palıd
Ağcaqayın
5.1.4. Torpağın üzvi maddələrinin ekoloji əhəmiyyəti
Torpaq münbitliyinin formalaşmasında, bitkilərin böyüməsində və inkişafında
torpaqda olan üzvi maddələrin rolu müxtəlifdir. Humusun daimi dinamikası, üzvi
maddənin ilbəil baş verən sintezi, onun parçalanma və transformasiya prosesləri,
humusda qida elementlərinin birləşmələri, onların konservasiyası (qorunması,
mühafizəsi) və əksinə, onların aramsız sərbəst olması və torpaq məhlullarına keçməsi
- bütün bunlar torpağın humus maddələrinin mürəkkəb və çox rəngarəng həyatının
ayrı-ayrı cizgiləridir.
Humus - yalnız kimyəvi və bioloji deyil, həm də ekoloji məfhumdur. Humus
qatları bitki nəsillərinin aramsız əvəzlənməsinin nəticəsi kimi formalaşır. Eyni
zamanda humus qatları bitkilərin qida maddələri almaq, eləcə də torpaq profilində
optimal ekoloji şəraitin yaranması üçün zəruri özül və vasitədir. Müxtəlif bitki
qrupları, məsələn, ot və ağaclara mənsub olanlar, ətraf mühit şəraitinin tələblərinə
111
görə bir-birindən kəskin surətdə fərqlənir. Bu bitkilər üçün ekoloji optimumu
müəyyən edən humuslaşma şəraiti də kəskin surətdə fərqlənir. Bu bitkilər üçün
ekoloji optimumu müəyyən edən humifikasiya şəraiti də kəskin surətdə fərqlənir.
Meşə döşənəyi (A
0
qatı), yuyucu su rejimi, fulvat tipli humus - bunlar meşə mövcud-
luğunun ekoloji əsasıdır. Otlar üçün isə humuslaşma humin tipi üzrədir, tünd rəngli
humus təbəqəsinin formalaşması müşahidə olunur və burada qida elementləri topla-
nır. Bütün bunlar rütubətin nisbətən çatışmaması şəraitində baş verir.
Deməli, həyatın təkamül prosesində torpaqəmələgəlmə zamanı bitkilərin və
müxtəlif torpaq şəraitinin mürəkkəb və məqsədyönlü vəhdəti yaranmışdır ki, bu da
daha qısa mənada desək, torpaqda bitki və humus münasibətlərində qırılmaz tellərlə
bağlı bir çox xüsusiyyətlər və hadisələrlə izah olunur.
Dostları ilə paylaş: |