Fe'l so'z turkumi reja

Murakkab ravish har birini ayrim va erkin qo'llash mumkin bo'lgan ikki so'zning birikib, harakatning bitta belgisini ifodalaydigan yangi ravishdir. Murakkab ravishlar quyidagicha yasaladi:

1. O'rin-payt ma'nosidagi so'zlar yoki so'roq olmoshi oldidan o'z ma'nosini, mustaqilligini va urg'usini saqlagan –har, hech bir so'zlarini keltirish bilan: bir lahza, biroz, har vaqt, bir yo'la, hech qachon, hech vaqt, bir nafas, har gal, har zamon, bir zamon kabi.

38

2. 
   O'z leksik ma'nolarini saqlagan so'z formalarining aniqlovchi-aniqlanmish munosabatida birikishdan: hamma vaqt, shu zahoti, tunov kuni, kuni kecha, shu yerda, bu yoqqa, bu yoqdan kabi.
   

5. 
   Juft ravish ikki so'zning teng bog'lanishidan yasalgan ravishdir. Juft ravishlar quyidagicha yasaladi:
   

1. 
   ma'nodosh so'zlardan asta-sekin, eson-omon ochiq-oydin, uzil-kesil kabi.
   

2. 
   qarama-qarshi ma'noli so'zlardan: qishin-yozin, erta-kech, ochin-to'qin, kecha-kunduz, ostin-ustun kabi.
   

3. 
   Otlarni, olmoshlarni takrorlash bilan: Ko'pdan-ko'p, yildan-yil, shundan-shunga kabi.
   

Ma'lum sintaktik sharoit tufayli ravishlarning ko'p qismi boshqa so'z turkumlaridan ko'chgan. Ravishga ko'chish hodisasi deyarli barcha mustaqil so'zlarda mavjud. Masalan: kunda, kuniga, kunduzi, oldiga, orqaga kabilar, otdan: yangidan, yaqinda, sifatdan; birdan, birga, sondan: o'sha fe'ldan ravishga ko'chgan, ya'ni, ravish bo'lib qolgan. Ravishlar tuzilish jihatidan: Sodda (tez, ko'p, mardona, birdan), qo'shma (har vaqt, bir zum, hech qachon), juft (asta-sekin, ochiq-oydin, qishin-yozin) takroriy (asta-sekin, tez-tez, sekin-sekin) turlarga bo'linadi.

5. 
   RAVISHLARDA MODAL FORMA YASALISHI.
   

Ravishlarda modal forma yasalishi qiyos qilinmagan harakat (yoki predmet) belgisining odatdagi miqdordan kam ekanligi, noaniqligi, belgiga munosabat kabi modal ma'nolar –roq, -gina (-kina, -qina) qo'shimchalari orqali ifodalanadi. Masalan: ko'proq, ozroq, sekinroq, ko'pgina, shundoqqina, andakkina kabi.

Qiyos qilinmagan belgining kuchliligi, takrorlanib turishi, juda, nihoyatda, behad, g'oyat kabi so'zlarni ravish oldida qo'llash yo'li bilan hosil bo'ladi. Masalan: juda tez, nihoyatda ko'p, behad jim kabi. Bunday ravishlar kuchaytirma ravish deyiladi. Ravishlarni takrorlash yo'li bilan ham kuchaytirma ravishlar, ya'ni, modal ma'no ifodalanishi mumkin. Masalan: kam-kam, tez-tez, ko'p-ko'p kabi.

39

MAVZUGA OID MUAMMOLI SAVOLLAR.

1. 
   Ravish deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Harakat belgilari turlarini tushintiring.
   
3. 
   Ravishlarning yasalishini tushuntiring.
   
4. 
   Ravishlarda modal shakli deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   Ravishlarda darajani tushuntiring.