Foydali qazilma konlarini razvedka qilishning asosiy

2. Suv omborlari klassifikatsiyasi 
O‗zbekistonda 300 ga yaqin yirik gidrotexnik inshootlar, shu jumladan 20 
mlrd.m3 suv sig‗diradigan 55 ta suv ombori, 65 ga yaqin yirik gidrouzellar, 
minglab kichik gidrotexnik inshootlari bilan 27 ming km uzunlikdagi 60 magistral 
va 
xo‗jaliklararo 
kanallar 
foydalanib 
kelinmoqda. 
Suv omborlari - inson tomonidan barpo etilgan va boshqariladigan 
ob‘ektlardir, lekin ularga kuchli tabiiy, ayniqsa gidrometeorologik omillar ta‘sir 
qiladi. Shuning uchun suv omborlarini boshqarish va ishlatish tadqiqot ob‘ekti 
―texnik‖ va ―tabiiy‖ bilimlar orasida bo‗lsa ham ko‗proq tabiiy havzalarni 
eslatadi. 
Inson qo‗li bilan barpo etilgan bo‗lsada, suv omborlari tabiatning bir bo‗lagi 
bo‗lib 
qolaveradi ular: muz bilan qoplanadilar, ularda ko‗llarda va daryolarda mavjud 
barcha 
turdagi 
o‗simliklar 
va 
hayvonlar 
yashaydilar. 
Har yili yer sharida yuzlab suv omborlari quriladi va ekspluatatsiya qilish 
uchun topshiriladi. Daryo vodiysining landshaftini o‗zgartirgan ko‗plab suv 
omborlari borki o‗zining maydoni, hajmi, uzunligi va chuqurligi bo‗yicha 
sayyoramizning yirik ko‗llari bilan tenglasha oladi. Hamda bunday suv 
omborlarining umumiy maydoni o‗nlab Azov dengizi akvatorialariga tengdir. 
Bularning hammasi insonlar tomonidan oxirgi 60-70 yil ichida barpo etilgan. 
Ularning qurilishi nafaqat suv ob‘ektlari balki ular atrofidagi umumuiy miqdori 
taxminan 1,5 mln.km2 ga teng maydonni tabiatini ham o‗zgartirdi. Shuni ham 
ta‘kidlab o‗tish kerakki hozirgi kunda hech bo‗lmaganda bitta suv omboriga ega 
bo‗lmagan 
daryolar 
deyarli 
qolmadi. 
Sayyoramizdagi suv omborlarining umumiy hajmi, o‗tgan asrlar davomida 
15 km3 ni tashkil qilgan bo‗lsa, hozirgi kunga kelib bu miqdor 6 ming km3 dan 

---

11 
oshib ketdi. Ayniqsa oxirgi yillarda bu ko‗rstgich jadal o‗sib bormoqda. 
So‗ngi yillar davomida ularning hajmi 10 barobar, Lotin Amerikasida 35 
barobar, Afrikada 60 barobar, Osiyoda esa 90 barobar oshdi. Ularning umumiy 
miqdori (soni) 30 mingdan, suv yuzasining maydoni 400 ming km2 dan ortiq. 
Ko‗plab katta daryolar xususan Volga, Angara, Missuri, Kolorado, Parana va h.lar 
suv 
omborlarining 
kaskadlariga 
aylantirildi. 
14 
Oqibatda turli klassifikatsiyalarga va vazifalarga ega bo‗lgan suv omborlari 
vujidga 
kela 
boshladi. 
Hozirgi kunda ekspluatatsiya qilib kelinayotgan suv omborlari havzasining 
joylashuvi bo‗yicha, geografik joylashuv o‗rni, suv omborlarini tashkil etilish 
maqsadiga ko‗ra, suv omborlarining konfiguratsiyasi (shakli), suv omborining 
parametrlari, oqim rejimi tavsiflari, mavjud inshootlarning turlari, xo‗jalikda 
ishlatilishi, atrof muhitga ta‘siri va h.k lar bo‗yicha o‗zaro farqlanadi. Quyida suv 
omborlarining 
turli 
klassifikatsiyalarini 
keltirib 
o‗tamiz.