2. Qurğunun təsviri
Qurğunun təsviri şəkil 7.4-də göstərilmişdir. Qurğu qapalı
hidravliki sistemdən ibarətdir. К 65-50-160 tipli mərkəzdənqaçma nasos
(1) qurğusunun elektrik mühərriki (2) vasitəsilə hərəkətə gətirilir. Su
çəndən (11) sorma boru kəmərlə (3) siyirtmədən (4) (daimi açıq
vəziyyətdə olmalı) keçərək nasosa daxil olur. Nasos mayeni siyirtmədən
(15) klapan qutusuna (12) vurur və siyirtmədən (16) sonra maye axını
boru (5) ilə yenidən çənə (11) qaytarılır. Beləliklə su hidravliki sistemdə
dövr edir.
Klapanın qutusunun sxemi şəkil 7.5-də göstərilmişdir.
Klapanın qutusu (12) (şəkil 7.4) sərfölçən diafraqmadan (9) əvvəl
qoyulmuşdur. Klapanda yaranan təzyiq itkisi (
Δh
k
) civəli difmanometrin
(14) göstərişinə əsasən (15) saylı siyirtmə vasitəsilə tənzimlənir.
Klapanın qalxma hündürlüyünü təyin etmək üçün uyğun sərfdə göstərici
şkalanın (ölçmə xətkeşin) (13) əvvəlki və sonrakı vəziyyətləri qeyd
edilir.
Klapanın qutusundan keçən mayenin həqiqi sərfi basqı borusunda
qoyulmuş normal tipli diafraqma (9) – sərfölçənlə və civəli difmanometr
(10) ilə təyin edilir.
3. Qurğunun sınağa hazırlanması
1. Nasosu işə buraxmazdan əvvəl yastıqlarında yağın və çəndə (11)
suyun olmasını yoxlamalı.
2. Siyirtməni (16) tam açıb, siyirtmələri (6) və (15) bağlayıb,
nasosu hərəkətə gətirən elektrik mühərrikini (2) idarəedici düyməni
basmaqla işə salmalı. Sonra siyirtməni (15) bir qədər açıb manometrin
və civəli difmanometrin (10) göstərişinə görə sistemdə mayenin dövr
etməsini yaratmalı.
Təcrübə zamani siyirtmə (6) tam bağlanmış vəziyyətdə, siyirtmə
(4) isə tam açıq vəziyyətdə qalmalıdırlar.
Şəkil 7.5. Klapan qutusunun sxemi.
1 – klapan qutusunun gövdəsi; 2 – sınaq klapanı; 3 – yəhər; 4, 5 – çıxış
və giriş boruları; 6 – klapanda basqı itkisini ölçmək üçün civəli
difmanometr; 7 – difmanometrin şkalası (xətkeşi); 8 – klapanın oxu;
9 – şüşəli pəncərə; 10 – xətkeş; 11 – klapanın yayı.
h
k
Δ
h
k
5
4
9
6
h
k
1
2
10
11
7
8
Q
Q
3
4. Təcrübənin aparılması qaydası
Klapanın qalxma hündürlüyünü təyin etmək üçün əvvəl nasosu işə
salınmamış halda (Q = 0) klapanın ilkin vəziyyəti h
k.i.
şkaladan (13)
(şəkil 7.4) qeyd olunur. Sonra, klapanın qutusundan keçən maye sərfini
artıraraq klapanın qalxma hündürlüyünü sonrakı h
k.s.
vəziyyətləri
şkaladan (13) qeyd edilir. Klapanın qalxma hündürlüyü
Δ
h :
h
k
= h
k.s.
– h
k.i,
, mm.
Təcrübə müxtəlif sərflərdə 4...5 dəfə aparılır. Lazım olan hesabat
aparılır və alınmış qiymətlər cədvələ (7.1) yazılır.
Hər təcrübədə aşağıdakı parametrlər qeyd olunur:
–
sərfölçən difmanometrin göstərişi
Δ
h
d
(mm civə süt.);
–
klapanın qalxan vəziyyətdə hündürlüyünü h
k.s.
, mm;
–
klapanda basqı itkisi
Δ
h
k
(mm civə süt.)
Klapanın altından axan mayenin həqiqi sərfi (Q) normal
diafraqmada (9) yaranan təzyiq itkisinə
Δ
h
d
görə təyin edilir:
Q =
d
hяг
щ
2э
Г
Δ
=
ω
μ
, m
3
/san , (7.12)
burada;
ω
- diafraqmanın en kəsik sahəsi, m
2
;
4
2
d
d
π
ω
=
, m
2
, d
d
–
diafraqma dəliyinin diametri, m;
Δ
h
d
– diafraqmada basqı itkisidir, m su
süt.
Diafraqmada təzyiq itkisi
Δ
h
d
civəli diferensial manometrlə (Q)
ölçülür. Diafraqmada basqı itkisini mm civə sütunundan m su sütununa
çevirmək üçün aşağıdakı düsturdan istifadə olunur:
Δ
h
d
(m su süt.) =
Δ
h
d
(mm civə süt.)
su
su
c
ρ
ρ
ρ
1000
−
,
burada
ρ
c
– civənin xüsusi sıxlığı, kq/m
3
(
ρ
c
= 13550 kq/m
3
),
ρ
su
–
vurulan mayenin sıxlığı (
ρ
su
= 1000 kq/m
3
).
Təcrübələrin qiymətləri əsasında
μ
k
= f (h
k
) qrafiki asılılığı qurulur.
5. Verilmiş kəmiyyətlər
1.
Klapanın diametri d
k
= 0,08 m.
2.
Klapanın dayaq səthinin maillik bucağı
β
= 30
°.
3.
Diafraqmanın diametri d = 0,0032 m.
d
4.
Diafraqmanın sərf əmsalı
μ
= 0,62.
6. Təyin edilən parametrlər və hesablamaların nəticələri
Cədvəl 7.1
Təcrübənin nəticələri
Hidravliki
parametrlər
Ölçü vahidi
1 2 3 4 5
mm civə
süt.
Klapanda basqı itkisi
Δ
h
k
m su süt.
ilkin vəziyyət
mm
sonuncu
vəziyyət
mm
mm
Klapanın
qalxma
hündürlüyü h
k
qalxma
hündürlüyü,
m
mm civə süt.
Δh
d
,
m su süt.
Həqiqi sərf Q
m
3
/san
Nəzəri sərf Q
n
m
3
/san
Klapanın sərf
əmsalı
μ
k
Qeyd: işarə olunan göstəricilər sınaq zamani qeyd olunur,
qalan parametrlər isə hesablanır.
LABORATORİYA İŞİ № 8
DİŞLİ ÇARXLI NASOSUN SINAĞI
İşin məqsədi 1. Dişli çarxlı nasosun quruluşu və iş prinsipi ilə tanış
olmaq.
2. Dişli çarxlı nasosun verim (sərf) əmsalını
təyin
etmək və onun nasosun yaratdığı təzyiqdən asılılıq
α = f (p) qrafikini qurmaq.
3. Dişli çarxlı nasosun sabit dövrlər sayında
(n = const) işçi xarakteristikasını qurmalı (Q - H;
N - H və
η
- H qrafikləri).
1. Ümumi müddəalar
Dişli-çarxlı nasoslar, rotorlu (fırlanma hərəkətli) olaraq, həcmi tipli
nasoslar qrupuna aiddir.
Dişli-çarxlı nasoslar dəzgahların yağlanma sisteminə yağın,
mühərrikə yanacağın verilməsi və s. işlərdə tətbiq edilir. Bu nasosların
hazırlanması sadə olub, istismarı etibarlıdır. Bu nasosların kiçik ölçüdə
və kütləsi az olur. Yaratdıqları maksimal təzyiq 16 MPa. Həcmi FİƏ
0,95...0,96 çatır, ümumi FİƏ isə 0,87 olur. Bu nasosların verimləri
7...100 dm
3
/dəq olur. Ayrı-ayrı hallarda isə 600 dm
3
/dəq-yə çatır.
Vurulan mayenin temperaturu yüksəldikdə FİƏ azalır.
Geniş tətbiq edilən sadə dişli çarxlı nasosun əsas işçi hissəsi
(elementi) xarici ilişməli eyni ölçülü dişli çarxlardır (şəkil 8.1). Bu
çarxlar sorma və vurma kameraları olan gövdə içərisində yerləşir. Daxili
ilişməli dişli çarxlara az rast gəlinir. Lakin daxili ilişməli dişli çarxların
həndəsi ölçüləri az olur. Bunların hazırlanması mürəkkəb olduğundan az
tətbiq edilirlər.
Bütün həcmi tipli nasoslar kimi dişli çarxlı nasosların əsas
parametrləri verim, sərf əmsalı, basqı, güc və faydalı iş əmsalı-dan (FİƏ)
ibarətdir.
Dişli çarxların n dövrlər sayında nasosun nəzəri verimi (Q
n
)
aşağıdakı düsturla təyin edilir.
n
f
b
z
Q
n
⋅
⋅
⋅
⋅
= 2
, m
3
/san , (8.1)
burada z – dişlərin sayı; b – dişlərin eni, m; f – dişin işlək hissəsinin
sahəsi, m
2
; n – dişli çarxların dövrlər sayıdır, dövr/san.
a)
Q
Q
Q
b)
Şəkil
8.1.
Dişli-çarxlı nasosların sxemləri:
a – xarici ilişməli dişli çarxlarla; b – daxili ilişməli dişli çarxlarla
1 – aparan çarx; 2 – gövdə ; 3 – aparılan çarx.
Q,
m
3
/saat
N, kVt
p·10, MPa
Şəkil 8.2. Dişli çarxlı nasosun nümunəvi işçi xarakteristikası
Radial və uclarındakı aralıqlardakı sızmaları nəzərə aldıqda
nasosun həqiqi verimi (Q
h
) bu düsturla hesablanır:
n
f
b
z
Q
h
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
щяж
η
2
, m
3
/san (8.2)
burada
η
həc
– nasosun həcmi FİƏ –dır.
Dişin işlək hissəsinin sahəsi təxmini olaraq aşağıdakı kimi
hesablanır.
h
t
f
⋅
=
2
, (8.3)
burada t – dişin addımı, m; h – dişin işlək hündürlüyüdür, m.
Dişin işlək hündürlüyü adətən iki modula m bərabər olur. Onda:
z
D
m
h
2
2
=
⋅
=
, (8.4)
burada D – dişli çarxın başlanğıc diametridir, m.
Dişin addımı t bu düsturla tapılır:
z
D
t
⋅
=
π
. (8.5)
Onda dişin işlək hissəsinin sahəsi belə hesablana bilər:.
2
2
z
D
f
π
=
.
f – nin qiymətlərini (8.1) düsturunda yerinə yazmış olsaq, nəzəri
verim Q
n
üçün alınır:
z
n
D
b
Q
n
⋅
⋅
⋅
=
2
2
π
, m
3
/san, (8.6)
həqiqi verim isə Q
h
:
z
n
D
b
Q
h
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
2
2
π
η
щяж
, m
3
/san,
Dişli çarxlı nasosların işçi xarakteristikası nasosun veriminin (Q),
verim əmsalının (
α), tələb etdiyi gücünün (N) və tam FİƏ-nın (
η
)
basqısından (H) və yaxud vurma təzyiqindən (p) asılılıq qrafiklərinin
birliyinə deyilir. Nümunə olaraq dişli çarxlı nasosun işçi xarakteristikası
şəkil 8.2-də göstərilmişdir.
8.3 şəkildə «Ш» tipli dişli çarxlı nasosun konstruksiyası
göstərilmişdir.
2. Sınaq qurğusunun təsviri
«11-24A» markalı dişli çarxlı nasosun sınaq qurğusunun sxemi
şəkil 8.4-də göstərilmişdir.
Nasos (3) qurğunun elektrik mühərriki (EM – 8) vasitəsilə hərəkətə
gətirilir. İşçi maye (mineral yağ) çəndən (1) sorma boru kəmərlə (2)
siyirtmələr (7) və (11) açıq olduqda nasosa daxil olur və basqı
borusundan (4) keçərək yenidən çənə (1) qaytarılır. Beləliklə işçi maye
hidravliki sistemdə dövr edir. Nasosun girişində təzyiq difmanometrlə
DM (17), basqı borusunda isə manometrlə M (6) ölçülür. Verim basqı
borusunda (11) siyirtmədən sonra qoyulmuş həcmi tipli sərfölçənlə (SÖ
– 12) təyin edilir. Çənin (1) yuxarı hissəsində işçi maye ilə cəni
doldurmaq üçün ventil (13) və çəni atmosfer ilə birləşdirən borucuq (15)
qoyulmuşdur.
Nasosun çıxışında təzyiqi tənzim etmək üçün basqı borusunda
qoyulmuş ventildən (11) istifadə olunur. Ventil (7) daimi açıq qalmalı,
ancaq təmir zamanı nasosu borudan ayırmaq üçün bağlanır.
Nasos qurğusuna qoruyucu klapan (QK - 5) daxildir, hansı ki
nasosu ifrat təzyiqlərdən qoruyur və həmin hallarda maye axını
nasosdan çənə axıdılır.
Axıdıcı borusunun (14) çıxışında işçi mayeni təmizləmək üçün filtr
(süzgəc) (16) qoyulmuşdur.
Elektrik
mühərrikinin klemmalarındakı
cərəyan
şiddəti
ampermetrlə (10) və gərginliyi voltmetrlə (9) ölçülür.
3. Nasos qurğusunun sınağa hazırlanması
və sınağın aparılma qaydası
Nasosu işə salanda hidravlik zərbə alınmaması üçün siyirtmələri
(7) və (11) açıq vəziyyətə olmalıdırlar.
Sorma xəttindəki difmanometrin sol və sağ borucuqlarda civə
sütunların səviyyələrini “0” gətirmək üçün ventil (20) bağlanır, ventillər
(18) və (19) açılırlar. Sonra ventil (19) bağlanır, ventil (20) isə yenidən
açılır. Ventil (18) açıq vəziyyətdə qalmalıdır.
Sərfölçənin göstərişi “0” gətirmək üçün sərfölçənin gövdənin yan
tərəfində yerləşən dəstəni istifadə etmək lazımdır.
Dişli çarxlı nasosu hərəkətə gətirən elektrik mühərrikini idarəedici
düyməni basmaqla işə salmalı. Sonra siyirtməni (11) bir qədər bağlayıb
manometrin (6) və civəli difmanometrin (17) göstərişinə görə sistemdə
mayenin dövr etməsini yaratmalı. Hər bir rejimdə:
–
manometrin p
man
(at);
–
difmanometrin
Δ
h
s
(mm civə süt.);
–
həcmi sərfölçəndən keçən mayenin həcmi W, m
3
;
–
həmin maye həcminin sərfölçəndən keçmə müddəti
Δτ, san.
–
ampermetrin I (A) və
–
voltmetrin U (V)
göstərişləri qeyd edilir.
Vurma borusundakı təzyiqi dəyişməklə təcrübəni 5...6 dəfə təkrar
etmək lazımdır. Təcrübə və hesabatdan alınan nəticələri cədvəldə 8.1
qeyd edilir.
Alınmış qiymətlər cədvələ yazılır və cədvəl qiymətləri əsasında
nasosun veriminin (Q), gücünün (N) və FİƏ (
η
0
)-nın tam basqıdan
asılılığı əyriləri qurulur.
4. Parametrlərin ölçülməsi və işlənməsi üsulları
Əsas işçi parametrlərini təcrübədə ölçdükdən sonra aşağıdakı
hesablamalar aparılır:
1.
Dişli çarxlı nasosun nəzəri sərfi Q
n
(8.6) formulu ilə təyin edilir
2.
Nasosun həqiqi sərfi Q
h
aşağıdakı kimi tapılır:
τ
Δ
=
W
h
Q
, m
3
/san (8.7)
burada W – həcmi sərfölçəndən keçən mayenin həcmi, m
3
;
Δτ – həmin
maye həcminin sərfölçəndən keçmə zamani, san.
3.
Nasosun sərf əmsalı
α aşağıdakı kimi təyin edilir:
n
h
Q
Q
=
α
.
(8.8)
4. Nasosun tam basqısı (H), aşağıdakı kimi təyin edilir:
Şəkil 8.3. «Ш» tipli dişli çarxlı nasosun konstruksiyası
1 – gövdə; 2 – dişli çarxlar; 3, 4 – vallar; 5 – iynəvarı yastıqlar; 6 – oymaqlar; 7 – arxa qapaq;
8 – ön qapaq; 9 – yan oymaqlardakı qanovcuqlar; 10 – dişli çarxlardakı qanovcuqlar
g
z
H
H
H
s
v
vak
man
2
2
2
v
v −
+
Δ
+
+
=
, (8.9)
Burada H
man
– vurma xəttində qoyulmuş manometrə görə basqı, m maye
(mineral yağ) sütunu; H
vak
– sorma xəttindəki difmanometr göstərdiyi
basqı, m maye sütunu;
Δz – manometr və difmanometrin aralarında
hündürlüklər fərqi, m;
v
v
və
v
s
– vurma və sorma xətlərindəki mayenin
orta sürətidir, m/san.
Qəbul etmək olar:
≈ 11,13 ٠p
man
(at) və
man
H
H
vak
≈ 0,0149
Δh
s
(mm civə süt.) –
Δz (m)
Δh
s
– sorma borusuna qoşulmuş difmanometrin göstərişidir (mm civə
süt.).
(Nasos qurğusunda işçi maye mineral yağı olduqda (
ρ
= 910
m
3
/kq), civəli difmanometrlər üçün:
Δh
s
(m maye süt.) ≈ 0,0149
Δh
s
(mm civə süt.)
qəbul etmək olar.)
5. Nasosun faydalı istifadə edilən gücü:
1000
H
Q
g
N
h
f
⋅
=
ρ
, kVt
,
(8.10)
burada
ρ −
nasosla nəql edilən mayenin sıxlığıdır, kq/m
3
(
ρ
= 910
kq/ m
3
);
6. Nasosun tələb etdiyi güc və yaxud nasosun valına düşən güc
aşağıdakı kimi təyin edilir:
η
ρ
⋅
⋅
=
1000
H
Q
g
N
h
, kVt. (8.11)
Nasosun FİƏ məlum olmadığına görə nasosun tələb etdiyi güc
aşağıdakı düsturdan tapılır:
N = N
e
⋅η
e
.
(8.12)
Burada N
e
– elektrik mühərrikinin tələb etdiyi gücdür, aşağıdakı kimi
tapılır:
7
Şəkil 8.4. Dişli çarxlı nasosun sınaq qurğunun sxemi
∑
1
2
5
6
3
~380 V
11
12
15
16
13
14
17
20 19 18
M
N
DM
QK
SÖ
A
V
4
8
10
9
EM
1000
3
ϕ
cos
⋅
⋅
⋅
=
I
U
N
e
,
(8.13)
burada I – cərəyan şiddəti, A; U – gərginlik, V; cos
ϕ
– güc əmsalı;
η
e
– elektrik mühərrikinin FİƏ.
7. Nasosun faydalı iş əmsalı (FİƏ) :
N
N
h
=
η
.
(8.14)
5. Verilən kəmiyyətlər.
Nasos və elektrik mühərrikinin texniki parametrləri.
Sınaq qurğusu
:
–
sorma borusunun diametri, d
s
= 0,025 m;
–
vurma borusunun diametri, d
v
= 0,025 m;
–
manometrin və vakuummetrin birləşdiyi nöqtələr arasındakı
şaquli məsafə
Δ
z = 1,2 m;
Nasosun texniki göstəriciləri:
–
nasosun markası – 11-24A
–
verim Q = 0,050 m
3
/dəq;
–
yaratdığı təzyiq, p
nom
= 2,5 MPa ;
–
nominal dövrlər sayı n = 1450 dövr/dəq;
–
dişli çarxların başlanğıc diametri D = 0,04 m;
–
dişin eni b = 0,045 m;
–
dişlərin sayı z = 10.
Elektrik mühərrikinin parametrləri:
– elektrik mühərrikinin tipi – üçfazalı AOL-32-4;
–
nominal gücü N = 3,0 kVt;
–
elektrik mühərrikinin dövrlər sayı n
e
= 930 dövr/dəq;
–
elektrik mühərrikinin FİƏ
η
e
= 0,88 (100% yüklənmədə);
–
güc əmsalı – cos
ϕ = 0,83 (100% yüklənmədə).
İşçi xarakteristikanı qurmaq üçün təcrübədən alınmış Q,
α,
N və
η
seçilmiş miqyasda nasosun basqısından ( H) və ya vurma təzyiqindən ( p)
asılı olaraq qrafikdə qeyd edilir. Qrafikdə qeyd edilmiş nöqtələrdən səlis
əyrilər çəkilir. Çəkilmiş əyrilər hər bir nöqtədən təxminən eyni xəta ilə
fərqlənməlidir.
Dostları ilə paylaş: |