H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi

             

(13.1.40)

olar. 

g r (13.1.40) ifad sind C

k(k+1)

, C

k

  v C

k(k-1)

 tutumları hesablanarsa, 

onda kondensator qatlarının h nd si ölçül ri arasında münasib t t yin edilir. 

Bu halda qatlara dü n g rginlikl r b rab r v  mufta izolyasiyası bütün 

aralıqlarda -u eyni olan ka ızdan sarınmı  oldu u n z rd  tutulur: 

dam

k

k

k

k

k

k

d

d

k

d

dk

l

d

d

l

lg

lg

lg

2

1

1

1

 

             

   (13.1.41) 

(13.1.41) ifad sini kondensator köyn kl rinin ölçül rinin v  yerl d rilm sinin

hesabatlar üçün t tbiq etdikd , 6 m chuldan 5-i (d

k

, d

k-1

, l

k-1

,

2

1

,

,

k

k

l

l

)

m lumlar kimi  q bul edilm lidir. 

 Kondensator 

sar ılarının layih l ndirilm sin  keçm zd n vv l, hansı

parametrl rin veril nl r kimi götürül m sini mü yy n-l dirirl r.

g r sar ıların hesabatı ESG-nin qalınlıq üzr  sabit qalması

rti il

aparılarsa, kondensator qatlarının qalınlı ı v  uy un olaraq d

k

, d

k+1

v  s., h r

bir aralıqdakı orta v  ya maksimal sah   g rginlikl rin  gör  asanlıqla

hesablana bil r. Bu halda axtarılan k miyy tl r kondensator köyn kl rinin

uzunluqları olur. Sonluq sar ılarının bu üsulla layih l ndirilm sind  muftanın

diametrini kiçiltm k mümkündür. Lakin muftanın bo alma xarakteristikası bu 

halda bir q d r pisl ir.

 Sonluq 

sar ılarını h mçinin  ESG-nin sar ının s thi üzr  sabitliyi 

rtind n hesablamaq olar. Bu hesabatlarda sar ının radial ölçül ri böyük 

alınsa da, bo alma xarakteristikaları yax ıla ır. Bu halda, bütün kondensator 

köyn kl rinin uzunluqları m lum olur. Sonra is  (13.1.41) t nliyi  d

k+1

-  gör

h ll edilir: 

 

k

k

k

k

k

k

k

gd

d

d

g

k

d

d

g

gd

0

2

1

1

1

(13.1.42) 

13.1.8. Kondensator köyn yinin ölçül rinin hesablanması

_________________Milli Kitabxana__________________ 

366 

 Kondensator 

köyn kl rinin sayı buraxıla bil n elektrik sah

g rginliyinin h r bir qatda b rab rliyi

rtind n hesablanır:

or

h

E

U

N

75

,

1

    

          

 (13.1.43)

 Muftaların 

layih l ndirm   t crüb l rin  gör

N-i g rginliy  gör

a a ıdakı kimi seçirl r: 110 kV– 6-8  d d; 220 kV– 14-16- d d; 330 kV – 24 

d d, 500 kV üçün is  30-a q d r götürülür. (13.1.43) ifad sind U

h

 – hesabat 

g rginliyi, kV-la; E

or

 – muftanın orta radial sah   g rginliyi (E

or

=0,9E

r

),

kV/mm; 1,75 – texnoloji s b bl rd n seçilmi , kondensator qatlarının minimal 

qalınlı ıdır. 

ESG-nin tangensial t kiledicisinin sabitliyi  rtind  muftaların

hesabatları aparıldıqda bütün qatlarda daxili v  xarici çıxıntılar eyni olmalıdır, 

lakin müxt lif texnoloji s b bl rd n

1

2

 olur. Ona gör

N-ci lövh nin

uzunlu unu v

1

,

2

- nin qiym tl rini q bul etdikd  a a ıdakı formuladan l

k

-

nı hesablamaq olar:

 

 

)

(

)

(

2

1

k

N

l

l

n

k

  

              

   (13.1.44) 

 Ekranla dırma effekti v  bo alma g rginliyinin artırılması m qs di il

sonuncu kondensator köyn yinin (l

n

-nin) uzunlu u, farfor gövd nin xarici 

armaturundan 15-20 % böyük (0,15 0,2L

bo far

) götürülür ( k.13.1.13,  b

nöqt si). Yen   h min 

rtl r  uy un olaraq, torpaqlanmı

N-ci köyn yin

sonuncu nöqt si ( k. 13.1.13, d-nöqt si) farfor çarxın torpaqlanmı

flanesind n L

bo far

-un 10-15%-i q d r artıq olacaqdır. T crüb l r göst rir ki, 

daxili izolyasiyaının bel  yerl dirilm si bo alma xarakteristikasını yüks ldir.

Daxili elektrik sah sinin t nziml nm sinin bu  rtl ri XLPE izolyasiyalı 110 

kV v  yüks k g rginlikli kabell rin kompozit «RAYXEM» muftalarının

montajında istifad  edilir. Bu mülahiz l rd n sıfırıncı köyn yin sonu damarın

potensialına malik olub ( k. 13.1.13) metallik armatura hiss sind n L

bo far

-un

20-25%-i q d r m saf d  yerl ir. Onda bütün k nar çıxıntıların c min

b rab r olan L

on

 uzunlu u

N

L

L

N

bo far

bo far

on

L

6

,

0

5

,

0

)

6

,

0

5

,

0

(

1

1

(13.1.45) 

olacaqdır. Silindrik kondensator köyn yinin daxili çıxıntısı - 

2

,  a a ıdakı

b rab rlikd n  tapılır. 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

367 

2

=U

hes 

/E N 

 

                           (13.1.46) 

k.13.1.13. Kondensator sar ılı içliyin farfor çarx (xarici  izolyasiya) 

iç risind  yerl dirilm si

 

(13.1.42) düsturuna gör , ikinci, üçüncü v  s. qatların diametrl rini 

ardıcıl olaraq hesablayırlar. Bu zaman birinci qatın qalınlı ı v  diametri 

verilmi  olur. Ad t n birinci qatın qalınlı ı  2,5 3 mm götürülür. 

 Kondensator 

köyn kl rinin diametrl ri t yin edildikd , axırıncı qatların

qalınlıqları texnoloji qaydaların ksin  olaraq 1,75 mm-d n kiçik alına bil r. 

Bu halda (13.1.44) düsturuna gör  h min qatların ölçül rind  düz li  aparırlar. 

Bel  ki, qatın qalınlı ı artıqda tutumun azalmaması üçün ya sıxlı ı daha çox 

olan ka ızdan, ya da uzunlu u böyük olan kondensator köyn kl rind n istifad

edilir. 

g r bunlar arzu olunan n tic  verm zs , birinci qatın qalınlı ını

torpaqlanmı  son köyn yin uzunlu u v  çıxıntılarını d yi dirib hesabatı

yenid n t krar edirl r. Sah nin t nziml nm sin  aid aparılmı  hesabatların

n tic l ri OHVT tipli «RAYXEM» muftalarında xüsusi ölçülü yarımkeçirici 

silikon konusların t tbiqi il  h ll edilmi dir §§ 13.1.7 v  17.1.4.   

Kabel armaturlarından elektrik, istilik v  konstruktiv hesabatlarına

gör , mür kk b kondensator tip izolyasiya kimi, hesablanan  sonluq 

muftasıdır. Adi izolyasiyalı (sad  sar ılı) sonluq v  birl dirici muftaların

hesabatları is , daha asandır. Onların hesabat alqoritml ri kondensator tipli 

izolyasiyası olan muftanın t rkib hiss sidir. Ona gör , kondensator tip 

izolyasiyası olan sonluq muftasının hesabatına baxaq. 

 

Hesabatlara daxili kondensator tip izolyasiyaının h nd si ölçül rind n

ba layırlar. Hesabatlarda, veril n kabelin h nd si parametrl rin

sas n,

tapılması ist nil n mufta parametrl ri, kondensator köyn kl rinin ölçül ri, 

b rab rl dirici konus v  bütün izolyasiya sar ısının ölçül ri t yin edilir. 

Kondensator qatlarının v  ümumi sar ıların ölçül ri ardıcıllıqla h r bir qatın

qalınlı ının tapılması il  aparılır.

Muftalar kabel damarlarının açılmı  izolyasiyasız s thind n ba layaraq

l il  izol  edil n bir konstruksiyadır. Ona gör , birl dirici v  sonluq 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

368 

muftalarında m rk zd n ba layaraq üç  sas izolyasiya hiss sin  xüsusi diqq t

edilir: - ab, bc, cd  k.13.1.13.

Bo almaların qar ısını almaq üçün onların arasına keçirici lövh l r

(kondensator köyn kl ri) sarınır

k.13.1.6. Bu lövh l r kagız qatlı

izolyasiyanın 4-6 mm qalınlıqlarından bir r

i

 radiusları üzr  sarınır v  elektrik 

sah   g rginliyinin t nziml nm sin   s b b olur. r

i

 - R

x

–   b rab r olduqda, 

muftanın daxili sargısının n böyük radiusu –konik hiss nin sonu v  silindrik 

hiss nin radial ölçüsü alınır. Silindrik hiss nin uzunluq ölçüsü BC muftanın

daxili ekranla ma 

rtl rin  gör   t yin edilir. Sonra bu yüks k g rginlik

muftasının - CD t rs konik hiss si montaj edilir. Bu yolla montaj edilmi  daxili 

izolyasiya muftanın mis gövd si üç risin  yerl diril r k hermetik qaydada 

qapadılır. Muftanın üst hiss sind  ya  doldurulması üçün d lik v  klapan 

vardır.

Muftaların hesabatlarının ilk addımlarında veril nl rin d yi dirilm si 

il  onlara düz li l r edil  bil r. N tic l r  gör  aparılan bu düz li l rin s b bi, 

muftaların montajını müt r qqi texnolojiy  

v  texniki imkanlara 

uy unla dırmaqdır. Hesabatlar kifay t q d r z hm tli v   h cmli oldu undan

onların kompüterl rd  aparılması m qs d  uy undur. Hesabatlar üçün 

(13.1.42)-y  analoji olan a a ıdakı ifad l r istifad  edilir[25]:

k

k

k

k

k

k

k

nd

d

d

n

k

d

d

n

nd

0

2

1

1

1

(13.1.47)

1

1

0

1

2

1

1

0

1

2

D

D

n

d

D

n

D

D

n

d

D

n

n

E

U

L

s

hes

ab

(13.1.48)

burada 

k -kondensator köyn yinin nömr si (damardan ekrana t r f artır);

d

k

–h r bir kondensator qatının diametridir; 

d

0

 – damarın diametridir; 

l

k

 - k-cı kondensator köyn yinin uzunlu udur;

l

´

k

-k-cı köyn yin tutum yaradan i çi uzunlu udur;

2

-kondensator köyn yinin daxili çıxıntısıdır;

U

hes

-izolyasiya üçün hesabat g rginliyidir, kV;

E  –tangensial hesabat sah  g rginliyidir, kV/mm; 

1

,

2

- d r c l nmi  kabel ka ız izolyasiyasının birinci v  ikinci 

qatlarının dielektrik nüfuzduduqdarıdır; 

D – d r c l nmi  kabel izolyasiyasının ikinci qatının diametridir; 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

369 

D

1

 – d r c l nmi  kabel izolyasiyasının birinci qatının diametridir; 

D

s

 – izolyasiya sar ısının diametridir; 

(13.1.47) formulasında olan h nd si ölçül r  aid k miyy tl r a a ıdakı

kimi t yin edilirl r:

H

bm

=1,15·U

qb

/E

qb

;  l

k

=l

n

+(

1

-

2

)(n-k) ;     l

´

k

=l

k

-

1

,;  L

n

=0,2·h

bm

n

E

U

n

h

hes

bm

2

1

;

6

,

0

(13.1.49)

burada 

n- kondensator köyn yinin ümumi sayı;

l

s

–sonuncu kondensator köyn yinin uzunlu u;

1

- kondensator köyn yinin xarici çıxıntısıdır; 

h

bm

-farforun hündürlüyü il  bo alma m saf sidir;

U

qb

-farfor izolyatorun quru bo alma sınaq g rginliyidir, kV; 

E

qb

-buraxıla bil n quru bo alma sınaq g rginliyidir, kV/mm;  

T yin olunmu   h nd si ölçül rin optimal oldu unu yoxlamaq üçün, 

kondensator sar ılarında radial elektrik sah   g rginliyini

E

r

hesablamaq 

lazımdır:

,

1

1

2

1

2

0

1

1

1

D

D

n

d

D

n

d

U

E

n

k

f

rk

(13.1.50)

burada 

E

rk

- k-cı kondensator köyn yinin maksimal radial sah   g rginliyidir,

kV/mm; 

U

f

 – b k nin faz g rginliyidir, kV. 

Hesabatlarda  vv lc  (13.1.48), (13.1.49) formulalarına gör  daxili 

kondensator köyn kl rinin radial ölçül ri tapılır.

g r, hesabatlarda tapılmı

sonuncu kondensator izolyasyasının qalınlı ı

s

 texnoloji 

t

qalınlıqdan kiçik 

olarsa, hesabatı t krar  etm k lazımdır. T krar hesabatlarda birinci qatın

izolyasiyasının 0,5 mm artırmaq lazımdır. Tapılmı  ölçül rin optimallı ını

yoxlamaq üçün (13.1.12) formulası istifad  edilir. Bu halda  g r, i çi sah

g rginlik buraxıla bil n g rginliy  yaxın olarsa hesabat bitmi  olur.

13.1.9. XLPE izolyasiyalı t k damarlı kabell r

XLPE üzvi qurulu lu dielektrikdir. Adi zincirvari qurulu da

(C

2

H

4

)

n

olan polietilend n f rqli olaraq yan tiki li f za qurulu lu bir madd dir. Son 

zamanlar Ukrayna, Rusiya kimi yaxın ölk l rd  6(10) - 110 kV g rginlikl r

XLPE izolyasiyalı kabell r hazırlanır. 2009-cu ild  Zir  kabel zavodunda 35 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

370 

kV XLPE izolyasiyalı kabell rin istehsalına ba lanmı dır. Konstruksiya 

elementl rin  gör  bu kabell r nisb t n sad dirl r v  koaksial sisteml r  ox ar

qurulu a malikdirl r

k.13.1.15. Italiya, Fransa v  s. kimi xarici ölk l rd  is ,

bu kabell rin 230-380 kV g rginlikl r  olan çe idl ri istehsal edilir. Texniki 

iqtisadi göst ricil rin  gör  onlar ya  doldurulmu  kabell rd n daha 

üstündürl r. Az rbaycanda daha böyük kabel istehsalı zavodu planla dırılır. 

Sumqait 

h rind  yeni in asına ba lanmı  zavodlar kompleksinin böyük bir 

sah si h min markadan 330 kV-a q d r olan XLPE kabell ri istehsal 

ed c kdir. Burada yüks k texnolojiliy  malik xarici avadanlıqlar qoyulması

n z rd  tutulur. 

Ç kili   v  istimarı nisb t n asandır,  lav  qur uların v  ya  saxlayıcı

muftalar v  qur uların olması t l b olunmur. Bu kabell rin h r 1 km m saf d

malik olduqları tutumun qiym ti a a ıdakı kimi hesablanır:

km

F

d

D

n

C

n

x

2

10

56

,

5

(13.1.51)

Kabelin bir fazının malik oldu u tutum c r yanı is

I

0

= U

0

C

x

 olur. 

Uzun m saf l r   ç kildikd  XLPE izolyasiyalı kabelin mü yy n

m saf l rd  torpaqlanması v  transpozisiya edilm si lazım g lir. Bunun 

m qs di induktiv v  tutum parametrl rinin balansla dırılması uzunluq boyu 

yı ılan statik yükl rin v  onların yaratdı ı g rginlikl rin qiym ti v

paylanmasının t nziml nm sidir.

Bu kabell rd  induktiv müqavim t

:- x=0,145· n(D

or

/d), induktivlik is

L=4,44·10

-4

n(D

or

/d) olur, burada D

o

– üç fazlı ç kili d  kabell rin arasındakı

orta h nd si ölçü, 

d – bir damarlı kabelin diametridir. 

k.13.1.14. T k damarlı XLPE izolyasiyalı kabell rin ç kili ind  kabell rin

transpozisiyası v  torpaqlanma sxemi 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

371 

1-damar  

2-izolyasiya

3-ekran

4-dair vı Al m ftil örtük 

5-n mlik muhafiz  striflekx örtüyü 

6-muhafiz  PVC  lanq örtüyü. 

k.13.1.15. 35 kV XLPE  izolyasiyalı kabelin konstruksiya elementl ri

g r mü yy n m saf l rd  torpaqlanma aparılırsa, h min yerl rd   d

transpozisiya aparılması tövsiy  edilir  k.13.1.14. Bunun üçün kabel trasını 3 

yer  bölüb uy un m saf l rd  düyün quyuları in a edilir v  orada h min 

m liyyatlar aparılır.

 Yüks k g rginlikl rd  XLPE izolyasiyalı kabell rin damarla izolyasiya 

arası v  izolyasiya il  lent  killi ekranları arasında yarımkeçirici örtükl r

qoyulur. Damarın üz rin   ç kilmi  yarımkeçirici örtük elektrik sah

g rginliyinin b rab rl dirilm si v  izolyasiyanın damara toxunan s thind

qismi bo almaların qar ısının alınması üçün vacib bir  h miyy t  malikdir.  

13.1.10. Istilikd n büzü n plastik izolyasiyalı muftalar 

 

Son zamanlar 10-35 kV kavell rd  birl dirici v  sonluq muftaları kimi 

«RAYXEM» firmasının plastik m mulataları geni  t t iq edilir. Bu muftaların

izolyasiya materialları istilikd n büzü m  xüsusiyy tl rin  malikdirl r

k.13.1.8. Komplektd  olan izolyasiya v  hermetikl dirici materiallar a , sarı

v  qırmızı r ngl rd  olur. Onların montaj qaydaları lav  t limatla izah edilir.   

kil 13.1.8 -d  sonluq «RAYXEM» muftasının

sas elementl ri

göst rilmi dir. Bu muftalar h m ka ız, h m d  plastmass izolyasiyalı kabell r

_________________Milli Kitabxana__________________ 

372 

qoyulur. Onun 12 adda müxt lif elementl ri vardır. Deyildiyi kimi, burada olan 

elementl r h m r ngl ri , h m d  çe idl rin  v  kabel damarının en k siyind n

asılı olaraq f rqlidirl r. M s l n, 70-150 mm

2

 en k siyi olan kabel üçün:-1) 4 

d d kiçik ölçüd  50·120 mm qalınlı ı 1.2 mm olan izolyasiya lentası, 2) 

h min lentadan 500 mm ölçüd  4  d d daha uzun parça, 3) 3  d d qırmızı

r ngli izolyasiya borusu D-36 mm v  L-900 mm ölçüsünd , 4) 3  d d D-24 

mm, L-800 mm  ffaf ya a davamlı, istilikd n büzü n borular, 5) 6  d d D-

36 mm, L-200 mm olan qırmızı r ngli manjetl r, 6) bir  d d yaylı-dair vi

polad lenta (torpaqlama üçün), 7) bir  d d tel hörgülü, ucu delikli mis kabel 

ba lantı ba lı ı, 8) qalaylanmı  sar ı m ftili (bandaj üçün), 9) bir  d d

damarlar arası konik parafin v  ya izolyasiya lentasından hazırlanmı  tıxac, 10) 

bir  d d silindrik, D-70 mm, L-180 mm qara r ngli boru, 11) bir  d d bir 

t r fd n 3 çıxı lı, dig r t r fd n açıq olan D-72 mm, L-180 mm olan, qara 

r ngl  silindrik boru, 12) kipl dirici lenta, qırmızı r ngli, eni 30 mm, 

uzunlu u 120 mm–li element vardır.

 Bu 

elementl rin montajı üçün ardıcıllıqla texnoloji  m liyyat aparılır.

Birinci kabel damarları (150 mm

2

 en l siyi olan) 1100 mm uzunlu unda açılıb,

soyulur. Soyulma kabelin mühafiz  örtüyü, zirehi v  qilafına aiddr. Bu zaman 

kabelin zirehi açılan ucundan ba layaraq, qilafdan 80 mm artıq, qilaf is ,

yarımkeçirici örtükd n 5 mm artıq ölçüd  açılıb soyulur. Sonra ka ız

izolyasiyalı kabell rd , qur aq izolyasiyası tamamil , dammar izolyasiyası is

iki qatında  soyulub atılır. Plastmass izolyasiyalı kabell rd  is , yarım keçirici 

örtük ekrana 5 mm qalmı  qa ınıb t mizl nir. Bu zaman yarımkeçirici örtük 

üz rind  olan qilafdan 5 mm m saf  saxlanmsı olur ki, bu da elektrik sah

g rginliyinin k skin d yi m sin  qar ı olan bir t dbirdir.

6 (10) – 35 kV kabell rd isitilikd n büzü n konstruksiyalı birl dirici 

muftalar da son zamanlar geni  t tbiq edilir  k. 13.1.16. 

Onlarda yuxarıda adları ç kil n  bütün elementl rl  yana ı, ümumi 

plastik örtük, kabel damarlarını birl dir n gilzalar, ayırıcı elementl r v   h r

iki t r f  torpaqlama verm k üçün qalaylanmı , çox telli mis m ftill r vardır.

B zi hallarda Rus markalı SS, STEF, KMO, KNO v  s. markalı muftalar 

istifad  edilirl r. Onlarda soyulub izolyasiya edilmi  damarların k narları

epoksid, izolyasiya bitumları v  s. kimi q tranlarla doldurulur. Muftaların

iç risin  doldurulan kütl l r

vv lc  duru v ziyy td , sonra is   t dric n

qatıla an maye v   n hay t b rkiy n kütl y  çevirilir. Doldurucu kütl nin

b rkim si v  soyumasından sonra kabel x ttinin i  qo ulmasına icaz  verilir. 

Çünki, isti q tranın elektrik müqavim ti v  elektrik de ilm  g rginliyi az olur. 

A a ıdakı

kil 13.1.17-d  SS tipli RUS muftasının sas elementl ri göst rilir: 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

373 

             1-izolyasiyalı damar 

   2-istilik büzü en izolyasiya 

 3-izolyasiya manjeti 

   4-istilik büzü en üst örtük izolyasiya (üçbarmaq) 

             5-üst silindrik izolyasiya örtüyü 

             6-konik izolyasiya (damarlar arası tıxac)

kil 13.1.16. `RAYXEM` tipli muftanın sas konstruktiv elementl ri

kil 13.1.17. Rus markalı SS tip - qur u un örtüklü, birl dirici muftanın sas 

elementl ri