Hayvonlar ekologiyasi андижон 2021

3-BO’LIM. POPULYATSIYALAR EKOLOGIYASI 
Populyatsiya – muayyan joyda uzoq muddat yashagan bir turga mansub 
individlar yig’indisi. Populyatsiyaning chegarasi odatda tarkibida ayni tur 
bo’lgan biotsenoz chegarasiga mos keladi. Populyatsiya turning eng quyi 
tuzilma birligidir. To’da, gala, prayd va partsellyar guruhlar birlik bo’la 
olmaydi, chunki ular bir mavsumda tarqalib ketadi. Uch xil: geografik, 
ekologik va mahalliy populyatsiyalar farqlanadi. Muayyan tur tarqalgan 
arealdagi muhit omillarining xilma-xilligi populyatsiyadagi turli moslanish 
belgilarining shakllanishiga sabab bo’ladi.
Populyatsiyadagi genetik birlik turning biologik aloqalanishiga va 
barqororligini saqlanishiga yordam beradi.
Populyatsiyadagi individlararo munosabatlar turlararo shakllangan 
biotik munosabatlarga bir muncha yaqin, ayniqsa, ular o’rtasidagi mutualistik 
va qarama-qarshi munosabatlar ko’proq kuzatiladi. Populyatsiyadagi 
individlarning bir-biriga bo’lgan ta’siri muhitning abiotik omillari ta’siriga 
nisbatan ham yuqori bo’ladi. Populyatsiyagagina xos bo’lgan munosabatlar bu 
bog’lanishlardir. Populyatsiyadagi individlar o’zaro chatishib erkin nasl 
beradi. Partenogenetik ko’payish xususiyatiga ega bo’lgan hayvonlarning 
populyatsiyalari o’ziga xos toza chiziqlarni hosil qiladi. Populyatsiyadagi 
individlar chegaralangan ozuqa resurslaridan unumli foydalanadi va erkin 
nasl qoldiradi.
Populyatsiyaning muhim xususiyatlaridan biri o’zining son jihatdan 
idora etishi – miqdor zichligini boshqarishidir. Muayyan sharoitda optimal 
miqdor zichligini saqlab turilishi populyatsiya gomeostazi deyiladi. Barcha 
populyatsiyalar uchun quyidagi xususiyatlar xos:
-populyatsiyadagi individlar soni (mo’lligi); 
-zichligi; 
-tug’ilish; 
-o’lim (nobud bo’lish); 
-populyatsiyadagi o’sish; 
-o’sish sur’ati.
Populyatsiyalar uchun shakllanish tuzilmalari ham xos bo’ladi. 

---

77 
Individlarning ma’lum hududda tarqalishi, jins va yosh nisbatlari, morfologik, 
fiziologik, fe’l-atvor va genetik xususiyatlari populyatsiyaning shakllanish 
tuzilmasini ifodalaydi. Har bir turning populyatsiyalari va o’ziga xoslik uning 
biologik xususiyatlari va tashqi muhit omillariga bog’liq bo’ladi.