HƏZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

В первой главе монографии даются сведения о сборниках, включающих сорок хадисов, составленных на арабском, персидском и тюркском языках, исследуются идейно-содержателъные и стилистико-лингвистические особенности «Хадиси-арбаин» Хазини. Здесъ особое место уделено изучению палеографических и орфографических особенностей двух рукописей перевода, хранящихся в книгохранилищах Бурса (Турция) и Баку. Данные рукописи исследуются также в текстологическом аспекте.

Вторая глава посвящено исследованию лексических особенностей перевода. Здесъ сперва анализируются тюркские слова, среди которых особое место уделено анализу древних тюркских слов, которые не употребляются в современном азербайджанском языке. Исследуются также слова арабско-персидского происхождения, синонимы, антонимы и фразеология данного переводного сочинения.

Книга завершается трансфонелитерацией текста перевода на латыни, впервые составленного на основе вышеуказанных двух списков.

 “Əgər sənin ömrün olmasaydı” (hədis).

Bakı nüsxəsində şəxs adının yeri boş buraxılmış, Bursa nüsxəsində isə Abdullah yazılmışıdr. Ömər adını Bakı nüsxəsindəki sonrakı beytlərə və ərəbcə orijinala əsasən bərpa etmişik.

 Bursa nüsxəsində: “ol ər”

^ Bursa nüsxəsində: “pürhünər”.

 Mətnin bu hissəsində hər iki nüsxədə çatışmazlıq vardır, müəyyən hissə buraxılmışdır.

 Kim Allahla olub, Allah da onunla olub.

 Yer üzündə elə bir canlı varlıq yoxdur ki, onun ruzisini Allah verməsin. (Quran, Hud: 6)

 Orijinalda: Kəlib ibn Hazim.

 Onlara: “Etdiyiniz əməllərə görə varisi olduğunuz cənnət budur?” – deyə müraciət olunacaqdır. (Quran, Əraf: 43)

Mətnin bu hissəsində uyğunsuzluq vardır, çünki bundan əvvəlki beytlərdə də Fatimənin (ə.) Peyğəmbərin (s.) yanına gəlməsindən danışılır. Yuxarıdakı beytlərdə Fatimə (ə.) əvəzinə Ömər (ə.) olmalıdır, ancaq hər iki əlyazmada belədir.

 Ey iman gətirənlər! Özünüzü və ailənizi elə bir oddan qoruyun ki, onun yanacağı insanlar və daşlar, xidmətçilər isə Allahın əmrinə qarşı çıxmayan, verilən əmrləri yerinə yetirən daş qəlbli və çox sərt təbiətli mələklərdir. (Quran, Təhrim: 6).

 Bu misra bir söz fərqilə bir qədər yuxarıda da vardır.

* Əlyazmada: اینجه (21a, 38b).

 Mötərizədəki kursivlə verilən hissə Bakı nüsxəsində yoxdur. Bu hissə böyük ehtimalla tərcüməyə sonradan əlavə edilmişdir.

 Bu iki beyt də yalnız Bursa nüsxəsindədir.

 Kafirlər qiyamət günü, yəqin ki, müsəlman olmalarını istərdilər. (Quran, Hicr:2)

 Kursivlə verilən bu hissə Bakı nüsxəsində əlyazmanın naqisliyi üzündən yoxdur.

 Məhəmmədi görmək istəyi ilə tələsdik, Qumlar ölkəsindəki səhralardan hüzn və kədərlə. Gözdən pərdə asan qələbə (bütpərəstlik) xalqın xeyrinə olan qələbə deyil. Mən öz bağımı-ipimi (etiqadımı) sənin iplərindən birinə bağladım. Həqiqi və tək olan Allaha şəhadət edirəm və Ona tabe oluram, Ayağıma ağırlıq verən buxovdan (bütpərəstlikdən) qurtulub Ona bağlanı­ram.

 [Cəbrail] (ə) buyurmuşdur: “Deyin: Allahdan başqa Allah yoxdur, Məhəmməd Onun elçisidir”.

 Kursivlə verilən bu hissə Bakı nüsxəsində əlyazmanın naqisliyi üzündən yoxdur.

 Əlyazmada: ایش iş (71a).

 Bursa nüsxəsində: Türki dilincə (71a).

 Bu beytdən sonrakı böyük bir hissə (21-23-cü hədislər) Bursa nüsxəsində yoxdur.

 Qiyamət günü elə bir gündür ki, yer kürəsi başqa bir yerlə, göylər də başqa göylərlə əvəz olunacaqdır .(Quran, İbrahim:48)

 Göyü kitab səhifəsi kimi qatlayacağımız günü (qiyamət gününü) yadınıza salın. (Quran, Ənbiya: 104).

^ Həqiqətən, yaxşı əməllər pis işləri yuyub aparır. (Quran, Hud: 114).

^ Peyğəmbər buyurmuşdur: Günahlarından tövbə edən kəs günah etməmiş kimidir.

 “Rəbiül-əbrar” kitabında qeyd olunduğu kimi, Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: “Əgər bəndə Allah-taala qarşısında tövbə edərsə, Allah onu bağışlar, etdiyi pisliklər (kin-küdurət) unudular. Və ya buyurmuşdur”. “Torpaq və yanındakılar üçün bütün olanlar əriyib gedəcək, yalnız sidq (düzlük) qalacaqdır”.

^ Peyğəmbər buyurmuşdur: “Qiyamət günü günahkar öz günahını yada salacaq, Allah-taala qarşısında xəcalət çəkəcək və Allah-taaladan onu diriltməsini diləyəcək. Bəzilərinin (xəcalət) təri dizinə, bəzilərinin göbəyinə, bəzilərinin isə boğazına (hulqumuna) çatacaq”.

 Əlyazmada: انکابردن (41a).

^ Əlyazmada: اینجه (41a).

 Əlyazmada: اولادیمز (43b).

^ Həqiqətən, mal-dövlətiniz və oğul-uşağınız sizin üçün ancaq bir sınaq vasitəsidir. Ən böyük mükafat (cənnət) isə Allah dərgahındadır! (Quran, Ət-təğabun:15)

 O nə mürgü, nə də yuxu bilər. (Quran, Bəqərə: 255)

 Onlara: “Etdiyiniz əməllərə görə varisi olduğunuz cənnət budur!”-deyə müraciət olunacaqdır. (Quran, Əraf: 43)

^ Etdikləri əməllərin mükafatı olaraq möminlər üçün göz oxşayan nə cür nemətlər saxlandığını kimsə bilməz ! (Quran, Səcdə: 17)

^ Bu beytdən başlayaraq sonadək olan hissə Bakı nüsxəsində yoxdur. Həmin hissənin mətni yalnız Bursa nüsxəsinə əsasən transfoneliterasiya edilmişdir.

 Oddan uzaqlaşdırılıb cənnətə daxil edilən şəxs muradına çatacaqdır. Dünya həyatı isə aldadılı mənfəətdən başqa bir şey deyil. (Quran, Ali-İmran: 185).

^ Uzanmış kölgələr, çağlayan sular, bitib-tükənməyən və qadağan edilməyən bol meyvələr içində və hündür döşəklər üstündə olacaqlar. (Quran, Vaqiə: 30-34)

 Ərəbcə orijinalda: Ayişə.

 Əlyazmada : اولده (80 a).

^ Əlyazmada: دیشی (80 a).

 Ərəbcə orijinalda: Əsma.

 ^ Fikrimizcə, bu söz “sahibqürur ” olmalıdır.

^*** Əlyazmada دنیه نی (84b).

*

 Ey xatircəm olan kəs! Rəbbinə dön! (Quran, Fəcr: 27-28)

 O, xoş güzəran içində, uca bir cənnətdə olacaqdır. (Quran, Haqqə: 21-22)

 Barəsində əzab hökmü vacib olmuş kimsəni, cəhənnəmdə olanı sən qurtara bilərsənmi?! (Quran, Zumər: 19)

 Ərəbcə orijinalda: Ömər

 Əlyazmada: ابن اسور

 Əlyazmada: انچه (90 b).

 Əgər Allah insanların bir qismini digər bir qismi ilə dəf etməsəydi, yer üzü fitnə-fəsada uğrardı. Lakin Allah bütün aləmlərə qarşı lütfkardır. (Quran, Bəqərə: 251)

 İman gətirənlərin qəlblərinin Allahın zikri üçün yumşalması vaxtı çatmadımı? (Quran, Hədid: 16)

 [Ya Məhəmməd! Bu insanlara de:] Allaha tərəf qaçın! Mən sizi ondan [Allah əzabından] açıq-aşkar qorxudan bir peyğəmbərəm. (Quran, Zariyat: 50)

*^* Tövbə edib Rəbbinizə dönün və Ona təslim olun. (Quran, Zumər: 54)

 Əlyazmada: ایش (95a)

 Allah, şübhəsizki, Allah yolunda cihad edən möminlərin canlarını və mallarını cənnət qarşılığında satın almışdır. (Quran, Tövbə: 111)

 De: “Heç bilənlərlə bilməyənlər eyni ola bilərlərmi?!” (Quran, Zumər:9)

 Əlyazmada: محکولدن (98a).

 Bağışlanmağını dilərəm Uca Allahdan. Ondan başqa Allah yoxdur O, canlıdır və əbədi mövcuddur. Ona tövbə edirəm.

 Əlyazmada: منهبدن (102 b), orijinalda: منبه

 Burada beytdəki misranın biri buraxılmışdır.

 Əvvəl yoldaşı, sonra yolu seç.

 Kafirlər [qiyamət günü] yəqin ki, müsəlman olmalarını istərdilər. (Quran, Hicr: 2)

 Əlyazmada: ایش (112a).

 On beşinci hədis əlyazmada yoxdur.

 Bu hissə tərcümənin yalnız Ankara nüsxəsindədir, prof. Ə.Qaraxanın məqaləsindən götürülmüşdür.

1 “Üsfur” sözü ərəb dilində “sərçə”, “Üsfuri” isə “sərçəsatan” mənasını daşıyır.

 Misrada vəzn pozğunluğu vardır: Əbu sözü artıqdır.