İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil

                       Şək.3.3 Yağıntıların yaranması və suyun dövranının sxemi 
    Yağıntılar Yerdə su dövranının bir həlqəsi olmaqla,ayrı-ayrı ərazilərdə qeyri-
bərabər paylanmışdır.Maksimal yağıntılar tropik meşə zonalarında (2000mm/il) 
düşür.Tropik səhralarda isə bu göstərici 0,18mm/il təşkil edir.Yağıntıların miqdarı 
250mm/il-dən az olan ərazilər quraqlıq hesab olunur. 
5.Atmosferin qaz tərkibi nisbətən sabit olmaqla,əsasən azot(78,084%),oksi-
gen(20,946%),arqon(0,93%),karbon qazı(0,035%) və cüzi miqdarda digər 
qazlardan ibarətdir(Şəkil2....). 

---

34 
 
Yaşıl bitkilər daim karbon qazını udub,fotosintez prosesi hesabına oksigen ayı-rır 
ki,bu da atmosferdə oksigenin miqdarının nisbi sabitliyini təmin edir.Bütün tə-
zahürlərində orqanizmlərin fəaliyyəti enerji tələb edir.Enerji isə oksidləşmə-bərpa 
reaksiyalarında əmələ gəlir ki,bunun da daimi iştirakçısı oksigendir.Oksigen olma-
sa,orqanizmi enerji ilə təmin edən bütün oksidləşmə prosesləri dayanar və orqa-
nizmlərin hüceyrələri iflic olar.Ona görə də,oksigen “həyat eliksiri”adlandırılır.   
    Azot öz kütləsinə görə atmosferin tərkibinin əsasını təşkil edir.Həyat azota “bor-
clu” olduğu kimi,yer atmosferinin azotu da öz mənşəyinə görə həyata və həyat pro-
seslərinə”borcludur”.Faktiki olaraq insan oksigenlə qarışıq azot mühitində yaşa-
yır.Azot atmosferdə özünü təsirsiz kimi aparır.Atmosfer azotu bitkilərin mənimsə-
diyi fiksasiya olunmuş azotun mənbəyidir. 
  Atmosfer havasının tərkibinə daxil olan bütün qazlar(Cədvəl.....-də) rəngsiz və 
iysiz olsalar da,təzyiq dəyişməsindən asılı olaraq xassələrini dəyişirlər. 
    Məsələn:2atm.-dən artıq təzyiq altında olan oksigen insan orqanizminə zəhərli 
təsir göstərir.5atm.-dən artıt təzyiqdə azot narkotik təsir (azot kefliliyi) göstərir.Də-
rinlikdən yüksək sürətlə qalxma zamanı azot qabarcıqlarının qandan intensiv ayrıl-
ması və qanın köpüklənməsi nəticəsində kesson xəstəliyi yaranır.Nəfəs alınan qarı-
şığın tərkibində karbon qazının miqdarının 3%-dən artıq olması ölümlə nəticələnir. 
    Ümumiyyətlə,təzyiqin müəyyən həddə qədər yüksəlməsi ilə,havanın tərkibinə 
daxil olan hər bir komponent orqanizmi zəhərləmə qabiliyyətinə malik zəhərə çev-
rilə bilir.