Jahon adabiyoti: mod е rnizm va postmod

Umarali NORMATOV:
Adabiyot tarixidan ma’lumki, 
hech qaysi adabiy oqim, ijodiy metod ijodkorga imtiyoz, 
afzallik huquqini bermaydi. Oxir-oqibat ijodkorning is-
te’dod darajasi, zakovati, ijoddagi omadi, badiiy ixtirosi 
hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
Hozirgi modern she’riyatning, modern shoirlarning 
unchalik mashhur emasligidan ko‘pam tashvishga tusha-
vermaslik kerak. Har holda, mening kuzatishimcha, mo-
dern she’riyatga munosabatda muayyan o‘zgarish bor, 
ixlosmandlar keyingi 4-5 yil davomida sezilarli darajada 
ko‘paydi. Qolaversa, modern she’riyatning o‘zi, yuqorida 
aytilganidek, betinim o‘zgarib-yangilanib, takomilla shib, 
o‘quvchi-she’rxonga yaqinlashib boryapti, hali bizda 
modern she’riyatning imkoniyatlari to‘laligicha namoyon 
bo‘lgani yo‘q. Shunga qaramay, bugungi kunda uning 
Abduvali Qutbiddin, Faxriyor, Bahrom Ro‘zimuhammad-
dek tan olingan iste’dodli namoyandalari borligining o‘zi 
katta gap! Bular va ularning o‘nlab izdoshlari o‘zbek mil-
liy modern she’riyatining ertasiga katta umid uyg‘otadi.

---

184
185
Ulug‘bek HAMDAM: 
Domla, negadir menga Abdu-
vali Qutbiddin va Faxriyor bilan Bahrom Ro‘zimuhammad 
she’ riyati o‘rtasida ildizli tafovut borga o‘xshaydi. Birin chi 
ikki shoir an’ana doirasida, an’ana zaminida turib moder-
nistik kashfiyotlarga intilayotgan bo‘lsalar (sizning yuqo-
rida «sof modern» ko‘rinishidagi deyarli barcha asar lar 
qa’ridan aks sado berib turgan qadim ayolg‘u navolarini 
tuyib-eshitib turasiz» deganingiz bejiz emas), Bahrom 
Ro‘zimuhammad ijodiyoti ko‘proq modernistik sohil to-
monida kabi. Chunki Abduvali Qutbiddin va Faxriyorga 
dunyoni boshi va oxiri mavjud bus-butun olam o‘laroq 
ko‘rish xos, binobarin, ular yaratayotgan badiiy dunyo iz-
chil mantiqiylikka, uzviy davomiylikka asoslangan bo‘lsa, 
Bahrom Ro‘zimuhammad «dunyosi»ning haqiqatan ham 
«oyog‘i
 
osmonda». Uning she’rlari Faxriyor va Abduva li 
Qutbiddin asarlarida aks etgan «butun dunyo»ning so-
chilib ketgan siniqlaridek taassurot qoldiradi. (Axir, mo-
dernizmning mohiyati aynan inson ruhiyatidagi darzlar 
orasida yashiringan-ku!) Bu o‘rinda gap qaysi she’riy 
yo‘lning ustun yo quyiligida, yaxshi yo yomonligida emas 
aslo! Masalani hech qachon bunday qo‘ymaslik kerak. 
Gap shoirlarning fikriy o‘ziga xosligida, dunyoni badi-
iy-estetik idrok etishidagi ayrichaligida. Hech shubha 
qilmaymanki, agar shoir chinakamiga iste’dodli bo‘lsa, 
har qanday yo‘sinda go‘zal, g‘oyat go‘zal ash’or bita ola-
di. Binobarin, badiiy tafakkurning realistik bosqichi ham, 
modernistik bosqichi ham, jumladan, ularning o‘ziga xos 
sintezi bo‘lmish modernistik realizm
24
(Faxriyor, Abdu-
24
Bugun jahon adabiyotshunosligida «metamodernizm», «metarealizm» 
atamalari ishlatila boshlandi. Mazkur suhbat qurilgan paytda nomlari zikr 
etilgan atamalardan xabarsiz edik, lekin qiyos qilinganda shu atamalar 
ostida kechayotgan jarayon nazarda tutilganligi ayon bo‘lmoqda – U.H.
vali Qutbiddin kabi yana ko‘plab shoirlarimiz shu uslub-
ga yaqinroq) bosqichi ham yuksak san’at namunalarini 
berishga qodirdir. Ha-ha, shoirning kuchi uning qaysi 
«izm»ga mansubligida emas, balki shu «izm» zamini-
da turib nima va qanday yoza bilganidadir. Ustoz, meni 
yana shunday o‘ylar hech tark etmaydiki, o‘zbek modern 
she’riyati XX asr o‘zbek an’anaviy she’riyati bergan «Ki-
shan kiyma, bo‘yin egma Ki, sen ham hur tug‘ilg‘onsen!» 
(Cho‘lpon), «Sochiladi o‘ylarim sensiz, Xayolimga taroq 
urgayman. Mening qo‘lim yetmagan yulduz, Tushlarimda 
seni ko‘rgayman» (A. Oripov), «Uyg‘on, ay malagim, tur, 
o‘rningdan tur, Otashin muzlarda isinaylik, yur!» (R. Par-
fi) kabi o‘zining o‘lmas misralarini hali yarata bilgani cha 
yo‘q. Biz «mo dern she’r tabiati sal boshqacha bo‘ladi, 
unga bu yanglig‘
 
talablar qo‘yib bo‘lmaydi» degandek 
o‘nlab-yuzlab vaj-korson ko‘rsatmaylik, baribir, adabi-
yotning san’atlik xususiyatini unutmasligimiz lozim. U 
bizning estetik dunyomizni titratib yuboradigan asarlar 
bergandagina chinakam badiiy hodisa haqida fikr yuri-
tishimiz mumkin.