Картографик усулнинг геогрофиядаги аҳамияти ва ўрни

2.1 Карталарда воқеа ва ҳодиса жараёнларнинг боғлиқлик динамикаси.
Kartadan foydalanib hodisa va jarayonlarning tuzilishini o'rganish - bu ularning elementlari zamon va makonda joylashishini, ko'rinishini, shaklini, tabaqalanishini aniqlash va tahlil qilishdir.




13. l-rasm. Tabiiy geografik kartalardagi obyektlaraing
tipik shakllari.

Karta orqali olib boriladigan tadqiqot maqsadilarning makonda tuzilishini aniqlash, kelib chiqishini va dinamik holatini ochib berishdan iboratdir.

Hodisa va jarayonlarning tuzilishini o'rganishda eng ko'p ma'lumot beradigan usul — bu kartografik tasvirning shaklini tahlil qilishdir ya'ni tasvirning geometrik shaklini o'rganishdir. O'rganilayotgan obyektning tashqi — geometrik tasviri uning morfologiyasini, kelib chiqishini (genezisini) va uni yuzaga keltirgan omillar haqida tasavvurga ega bo'lishni ta'minlaydi. Geografik obyektlarning o'ziga xos shakli 13.1-rasmda ko'rsatilgan bo'lib, ularning kelib chiqishi (geriezisi) to'g'risida filer yuritish imkonini beradi.
Gidrografiya tarmoqlarning parallel ko'rinishi — daryo vodiysining tektonik yoriqlar tizimi bo'yicha tarqalishini, suv tarmoqlarining radial quyilishi esa gumbazsimon tektonik ko'tarilish mavjudligini anglatadi (13.2-rasm).





13.2-rasm. Nuqtalar bilan daryo o'zanlarining cho'zilishi berilgan.
Tuproq turlari konturlarining daraxt shoxlari kabi (shoxsimon) ko'rinishi ularning daryo vodiysida joylashganligidan, yelpig'ichsimon ko'rinishi esa, tabiiy obyektlarning daryo deltasiga xosligini bildiradi (13.2-rasm).
Kartografik usul atrofimizni o'rab turgan borliqning qonuniyatlar, turg`unligi, tuzilishi yoki undagi anomaliyalarni yaqqol tasvirlab beradi.
Katta obzorli kartalar global va regional miqyosdagi umumiy qonuniyatlarni ochib berish uchun maxsus tuziladi. Karta orqali tadqiqot olib borishga ma'lum darajada generalizatsiya metodi ham yordam beradi, u tasvirni mayda, ikkinchi darajali elementlarda ajratib, asosiylarini yaqqol ko'rsatib beradi. Mayda masshtabli karta keng, katta hududni qamrab olishi tufayli ular yordamida asosiy geografik qonuniyatlar ochilgan, masalan, zonaliik, plitalararo yoriqlar tizimi, o'rta okean tog<sup>`</sup> tizmalari va rift zonalari, markaziy hududlar tuzilishi va boshqalar.