12.2-rasm. 1817-yilda A. (Gumboldt tomonida nashr etilgan «Izotermik chiziqtar» kartasi.
kartasini tuzdi (12.2-rasrm Tuzilgan kartani tahlil qildi, ularni iqlim ko'rsatkichlari hamda bosh tabiiy geografik ma'lumotlar bilan taqqoslab, global iqlim qonuniylarini, materiklarning sharqiy va g'arbiy qismlaridagi harorat okean qirg'oqlari va kontinentlar ichkarisidagi haroratdan farqlanishini va natijada — iqlim zonalarini kashf etdi.
KeyinclialikV.V. Dokuchayev janub cho'l tuproqlarini kartalashtirish bilan shug'ullanish jarayonida «izotermik chiziqlar»ning o'simliklar va iqlim kichik zonalariga to'g'ri kelishini aniqladi. Shu bilan u geografik zonallik qonuniyatining ochilishiga asos soldi.
Quyidagi 12.3-rasmda V.V. Dokuchayev tomonidan bu «Shimoliy yarim shar tuproq zonalari» kartasi keltirilgan, o`z qonuniyatini to'liq ko'rsatadi.
12.3-rasm. 1899-yilda V.V. Dokuchayev tuzgan Shimoliy yarim shar
tuproq zonalari kartasida
Tuproq zonalari: I - boreal (arktik); 2 - o'rmon; 3 ~ dashf 4 - a& (a toshloq;
b - qum; d - sho 'rlangan; e - less); 5 - latent tuproq, altyuvial tuproqlar; 7 - tog' tuproqlari; 8 - toshloq o 'rmon
Yana bir yorqin misol A. Vegener Janubiy Amerikaning g'arbiy qirg'oq chiziqlari Afrikaning sharqiy qirg'oq chiziqlari bilan juda mos kelishini karta orqali isbotladi. bu qit'alar ko'chib yurishi, tektonik plitalarning globallik nazariyasiga asos bo'ldi (12.4-rasm). Kana orqali yirik kartometrik ishlarni ko'plab olimlar olib borgan: V.L. Kraft, F.I. Shubert, N.E. Zernov, G. Shveyser, I. A. Stielbiskiy, Yu.M. Shokalskiy va boshqalar.
Kartalardan foydalanish tarixida asosiy o'rinlardan birini yetuk jug`rof, geograf, gipsometrik kanallarni yaratgan rus olimi A.A. Tillo (1839-1899) egallaydi.
Kartalarni tahlil qilish natijasida A. Tillo relyefning geologik tuzilishi va muzliklar tarqalishi o'rtasidagi bog'liqlikni topdi va bu ishi bilan u geomorfologiyadagi zamonaviy morfotarkibli tahlil uslubiga asos soldi, u birinchi bo'lib 3 mingdan ko'p daryoning uzunligini va ularning suv havzasini hisoblab chiqdi.
Kartalardan foydalanish nazariyasi 1955-yildan boshlab K.A. Salishchev tomonidan ishlab chiqila boshlandi. U voqea va hodisalarni o'rganishda borliqning modeli bo'lgan geografik kartalarni kiritishni taklif etdi. Kartalardan foydalanish usullarini takomillashtirishda kartograflardan tashqari ko'plab geograflar ham ishtirok etgan, masalan, S.D. Muraveyskiy, N.N. Baranskiy, K.K. Markov, Yu.A. Meshcheryakov va boshqalar. .
Dostları ilə paylaş: |
