Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
t əsərrüfatı məhsullarının təxminən 6 faiz səviyyəsində artırılması, əlbəttə ki
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2012-ci ild ə əhalinin bitkiçilik ərzaq məhsullarına olan tələbatının daxili istehsal hesabına ödənilməsi vəziyyəti
- Buğda
- 2003 – 2012-ci ill ərdə dövlət büdcəsindən və digər mənbələrdən K ənd Təsərrüfatı Nazirliyi sisteminə ayrılan vəsaitlər barədə
- 2003 – 2012-ci ill ər üzrə c əmi: 1424245,6
- Ərzaq üçün bostan məhsulları
- Tütün
- Taxıl, cəmi
|
t əsərrüfatı məhsullarının təxminən 6 faiz səviyyəsində artırılması, əlbəttə ki, görül ən işlərin nəticəsidir”. Aqrar sah ədə həyata keçirilmiş islahatlar və dövlətin göstərdiyi çoxşahəli köm
əkliklər ölkədə kənd təsərrüfatı məhsullarının (xüsusilə bitkiçilik ərzaq m əhsulları) istehsalının dinamik inkişafını təmin etmiş, son illərdə kənd təsərrüfatı bitkil ərinin əkin strukturunda və məhsul istehsalının quruluşunda əhəmiyyətli d əyişikliklər baş verməsinə səbəb olmuşdur. “2008 – 2015-ci ill ərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq m əhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı” və “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2009 – 2013- cü ill
ər)”nın müddəalarına uyğun olaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları 2012-ci ild ə məhsul istehsalının artırılması üçün mühüm tədbirlər həyata keçirm
işlər. 2012-ci ilin məhsulu üçün 1647,1 min hektar sahədə (çoxillik əkmələrsiz)əkin aparılmışdır. Onun 1031,4 min hektarını və ya 62,6 faizini payızlıq və yazlıq dənli və dənli paxlalı bitkilər, 172,9 min hektarını və ya 10,5 faizini kartof, t ərəvəz və bostan bitkiləri, 48,5 min hektarını və ya 2,9 faizini texniki (pambıq, tütün, şəkər çuğunduru, dən üçün günəbaxan və s.) bitkilər, 392,7 min hektarını və ya 23,9 faizini yem bitkiləri təşkil etmişdir. 01 yanvar 2012-ci il üçün torpaq balansı üzrə 1684,3 min hektar əkin yerinin 97,8 faizindən istifadə olunmuşdur. Eyni zamanda, 2012-ci ild ə mövcud 133,5 min hektar meyvə bağlarının, 16,3
min hektar çay plantasiyalarının becərilməsi həyata keçirilmişdir. Meyvə bağlarının 108,8 min hektarı, üzümlüklərin 12,4 min hektarı, çay sahələrinin isə 0,54 min hektarı bar verən sahələrin payına düşür. Əsas bitkiçilik məhsullarının istehsalında artım əldə edilmiş, vahid sahənin m əhsuldarlığı yüksəlmişdir. 13 2012-ci ild ə 1030.7 min hektar taxıl bitkilərinin məhsulu yığılmış, hər hektardan 27,2 sentner olmaqla 2802,2 min ton d ənli və dənli paxlalı bitkilər m əhsulu istehsal edilmişdir. Eyni zamanda, 11,0 min hektar dən üçün günəbaxan sah əsindən 20,0 min ton və ya hər hektardan 18,2 sentner, 29,2 min hektar pambıq sah əsindən 56,9 min ton və ya hər hektardan 19,5 sentner, 66,0 min hektar kartof sah əsindən 968,5 min ton və ya hər hektardan 146,7 sentner, 76,8 min hektar t ərəvəz sahəsindən örtülü və təkrar əkinlərin məhsulu da daxil olmaqla 1216,2 min ton v ə ya hər hektardan 150,3 sentner, 30,0 min hektar ərzaq üçün bostan bitkiləri sah əsindən 428,0 min ton və ya hər hektardan 142,7 sentner, 1,53 min hektar tütün sah əsindən 4,3 min ton və ya hər hektardan 27,9 sentner məhsul yığılmışdır. Bundan əlavə, meyvə bağlarından 150,9 min ton üzüm, çay plantasiyalarından 567,9 ton yaşıl çay yarpağı istehsal olunmuşdur. 2011-ci ill ə müqayisədə 2012-ci ildə 343,8 min ton taxıl, o cümlədən 206,4 min ton buğda, 1,4 min ton tərəvəz məhsulları, 30,0 min ton kartof, 44,2 min ton meyv ə məhsulları, 13,9 min ton üzüm, 691 ton tütün yarpağı və 33,8 ton yaşıl çay yarpağı artıq istehsal edilmişdir. Daxili istehsal hesabına adambaşına orta hesabla toxum, yem və təbii itki daxil edilm ədən 146,7 kq ərzaq buğdası, 76,4 kq kartof, 167,9 kq tərəvəz və bostan, 82,7 kq meyv ə və giləmeyvə məhsulları istehsal edilmişdir ki, bu da Az ərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2005-ci il 23 iyun tarixli 118 nömr əli Qərarı ilə təsdiq olunmuş Azərbaycan Respublikasında minimum istehlak s əbətinin tərkibində qeyd olduğundan buğda üzrə 18,5 faiz az, kartof, tərəvəz- bostan v ə meyvə-giləmeyvələrin hər biri üzrə isə 1,7 dəfə çoxdur. Ərzaq buğdası istisna olmaqla, əhalinin digər bitkiçilik məhsullarına olan illik istehlak tələbatının yerli istehsal hesabına ödənilməsi tam təmin edilmişdir. Əhalinin ərzaq buğdasına olan t
ələbatının tam ödənilməsində isə hələlik idxaldan asılılıq mövcud olsa da, Az ərbaycanda taxıl həmişə xalqımızın milli sərvəti sayılmışdır. Taxıl istehsalının ölkə üçün sosial-iqtisadi və strateji əhəmiyyəti nöqteyi- n əzərindən əhalinin çörək və çörək məmulatları ilə etibarlı təminatının, gündəlik istehlak m əhsullarında əvəzolunmayan əhəmiyyət kəsb etməsi onun vacibliyini bir daha ön plana ç əkir. Taxıl və onun emal məhsulları mənşə etibarı ilə əhalinin həyat f əaliyyətinin əsasını təşkil edir. Taxıl istehsalı bütün dövrlərdə diqqət mərkəzində olmuş və dövlətimizin iqtisadi siyasətinin ana xəttini təşkil etmişdir. 2012-ci ild ə kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkinində toxum və tinglərin əsasən yerli sortlarından istifadə edilmiş, mineral gübrələrdən və pestisidlərdən istifadəyə diqq ət artırılmışdır. K ənd Təsərrüfatı Nazirliyinin tabeliyində 3 Layihə Axtarış Kimyalaşdırma Stansiyası və 42 rayon Aqrokimya laboratoriyası fəaliyyət göstərir. Onlar 4534,9 min hektar k ənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsinə, o cüml
ədən, 1684,3 min hektar əkin sahəsinə və 147 min hektara qədər çoxillik əkmələr sahəsinə aqrokimyəvi xidmət göstərirlər. 2012-ci ildə 6718 nəfər torpaq mülkiyy ətçisinə məxsus əkin sahələrindən götürülmüş 10416 torpaq nümunəsində aqrokimy əvi analizlər aparılmaqla torpaqlarda qıda maddələrinin miqdarı öyr ənilmiş, onun əsasında proqnozlaşdırılan məhsuldarlığa görə gübrə norması hesablanmış və torpaq mülkiyyətçilərinə müvafiq tövsiyyələr verilmişdir. 14 “Aqrolizinq” ASC v ə digər təşkilatlar tərəfindən gətirilmiş mineral gübr
ələrin torpaq mülkiyyətçilərinə və dövlət müəssisələrinə güzəştli satışı istiqam
ətində məqsədyönlü tədbirlər görülmüş, onların kənd təsərrüfatı bitkiləri altına verilməsində istehsalçılara lazımi tövsiyyələr verilmişdir. 2012-ci ild ə “Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçısı olan hüquqi və fiziki şəxslərə hər hektar əkin sahəsinin becərilməsində istifadə etdiyi yanacaq və motor yağlarına görə dövlət tərəfindən büdcə vəsaiti hesabına 40 manat yardım verilm əsi, habelə “Aqrolizinq” Açıq Səhimdar Cəmiyyəti və digər hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən istehsalçılara satılan gübrələrin dəyərinin 50 faizinin dövlət t ərəfindən ödənilməsinin təmin edilməsi üzrə Respublika Komissiyası”ndan keçmiş 90,8 min tondan çox mineral gübrələr kənd təsərrüfatı məhsullarına güz
əştli qiymətlərlə satılmışdır ki, buna görə dövlət büdcəsindən satıcı təşkilatlara 20,1 milyon manat öd ənilmişdir. Respublika üzrə satılmış gübrələrin 68 faizini azotlu, 12 faizini fosforlu, 0,6 faizini kaliumlu v ə 19,4 faizini mürəkkəb gübrələr t əşkil etmişdir. M əhsul istehsalçılarına göstərilən xidmət hesabına Şəmkir, Şəki, Samux, B ərdə, Beyləqan, Saatlı, Sabirabad, Tərtər rayonlarının taxılçıları hər hektardan 30,8 – 38,2 sentner m əhsul götürmüşlər ki, bu da orta respublika göstəricisindən 4,5 – 11,9 sentner yüks əkdir.
2012-ci ild ə Şəki taxılçıları qarğıdalı daxil edilmədən 256,5 min ton, C əlilabad 131,2 min ton, Neftçala 102,2 min ton, Ağsu 102,7 min ton, Füzuli 101,3 min ton taxıl istehsal edərək fərqlənmişlər. Kartof istehsalında Tovuz, Cəlilabad, Gədəbəy, Şəmkir, Masallı rayonlarının, tərəvəz istehsalında Ağdam, Astara, Göyçay, Xaçmaz, Bərdə, L ənkəran, Biləsuvar, Masallı, Şəmkir, Ağdaş rayonlarının istehsalçıları f ərqlənmişlər. Ölkə üzrə istehsal olunan kartofun 66,1 faizi, tərəvəzin 56,4 faizi müvafiq olaraq h əmin rayonların payına düşür. Az ərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının icrasına uyğun olaraq bölgələrdə yeni meyvə və üzüm bağlarının salınması davam etdirilir. 2012-ci ild ə 810 min ton meyvə məhsulları istehsal edilməklə, bu m əhsulların yığımında Quba (118,4 min ton), Xaçmaz (91,5 min ton), Göyçay (65,6 min ton), Şəmkir (60,0 min ton) rayonları daha çox fərqlənmişlər. Şəmkir, Tovuz, Samux, Ağstafa, Cəlilabad, Salyan, İsmayıllı, Ağsu, Şamaxı və Xaçmaz rayonlarında isə üzüm istehsalı yüksəlmişdir. Ölk
ədə istər kartofun, istərsə də tərəvəz-bostan və meyvə məhsullarının t ələbatdan xeyli artıq istehsal edilməsi bu məhsulların xarici dövlətlərə ixrac olunması imkanlarını da artırmışdır. 2012-ci il oktyabr 1-i vəziyyətinə ölkədən k ənara 58,7 min ton kartof, 41,7 min ton tərəvəz, 0,3 min ton bostan, 70,5 min ton müxt əlif meyvə məhsulları ixrac edilmiş, ölkəyə 130,3 milyon ABŞ dolları miqdarında vəsait daxil olmuşdur. 2012-ci ild ə pambığın əkin sahəsi əvvəlki ilə nisbətən 13,6 min hektar azalaraq c əmi 29,2 min hektar təşkil etmişdir. Lakin, həmin sahələrin bec
ərilməsinə diqqət artırılmış, nəticədə hər hektardan 19,5 sentner, cəmi isə 56,9 min ton m əhsul yığılmışdır. Ötən illə müqayisədə hektardan 4,0 sentner artlq
15 m əhsul götürülmüşdür. Gələcəkdə xam pambığın alış qiymətinin qaldırılması onun istehs alının artmasına səbəb ola bilər. “Toxumçuluq haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa dəyişiklik v ə əlavələr edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 12 mart tarixli 546 nömr əli Fərmanının icrasını təmin etmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2007-ci il 25 iyun tarixli 103 nömrəli qərarı ilə “Toxumçuluq v ə tinglik təsərrüfatlarından satılan 1-ci və 2-ci reproduksiyalı toxumlara v ə tinglərə görə dövlət büdcəsindən təsərrüfatlara subsidiyanın öd ənilməsi Qaydası”na əsasən 2012-ci ildə toxum istehsalçılarına 1-ci və 2-ci reproduksiyalı toxum və ting satışına görə 7,3 milyon manat subsidiya ödənilmiş, 2013-cü il üçün toxumluq sah ələrin genişləndirilməsi və toxum istehsalının artırılması üçün indidən lazımi tədbirlər görülür. Bu m əqsədlə özəl toxumçuluq təsərrüfatlarına kənd təsərrüfatı bitkilərinin yeni sortları və toxumları barədə məlumatlar çatdırılmış, torpaq-iqlim şəraitinə uyğun seçim etmələri tövsiyə olunmuşdur. Son ill ər Dövlət toxumçuluq təsərrüfatları ilə yanaşı özəl toxumçuluq t əsərrüfatlarına diqqət və qayğının, habelə, nəzarətin artırılması təsərrüfatların t əkmilləşdirilməsinə, toxum istehsalının, xüsusi ilə, taxıl toxumu istehsalının artırılmasına səbəb olmuşdur. 2012-ci ildə 97 fiziki və hüquqi şəxsə şəhadətnamə verilmişdir ki, onun da 69-u yenidən qeydiyyata düşənlər, 28-i isə ilk dəfə qeydiyyata götürül ənlərdir. Ümumiyyətlə, respublika üzrə cəmi 381 özəl toxumçu v ə ting istehsalı ilə məşğul olur. 2012-ci ild ə dövlət və özəl toxumçuluq təsərrüfatları üzrə cəmi 198,3 min ton taxıl toxumu istehsal edilmiş, səpin tələbatı tam yerinə yetirilmişdir. İstehsal olunmuş taxıl toxumunun 147,9 min tonu buğda, 50,4 min tonu arpa toxumu olmaqla, c əmi toxumun 40 tonunu orijinal, 240 tonunu superelit, 1461 tonunu elit, 42742 tonunu R 1 , 83021 tonunu R 2 v
ə 70775 tonunu R 3
reproduksiyalı toxumlar t əşkil etmişdir. Toxum istehsalının 66,9 faizi özəl toxumçuluq təsərrüfatlarının, 1,1 faizi Aqrar Elm M ərkəzinin, 2,5 faizi DKTİM MMC-lərin, 29,5 faizi isə ayrı-ayrı fiziki v ə hüquqi şəxslərin payına düşür. “2008 – 2015-ci ill ərdə Azəırbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq m əhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı” və “Azərbaycan respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2009 – 2013-cü ill
ər)” müddəalarına uyğun olaraq 2013-cü ilin məhsulu üçün kənd təsərrüfatı m əhsuları istehsalçıları tərəfindən mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Belə ki, artıq 2012- ci il dekabrın 27-i vəziyyətinə 2013-cü ilin məhsulu üçün 997,4 min hektarda d ən üçün payızlıq taxıl səpilmişdir ki, onun da 690,5 min hektarını buğda, 306,9 min hektarını arpa təşkil edir. 2011-ci il dekabrın 27-i ilə müqayisədə 2012-ci ilin h əmin dövrünə dən üçün taxıl səpini 4,3 faiz, o cümlədən buğda səpini 0,2 faiz, arpa s əpini 14,8 faiz artırılmışdır. 2012-ci ild ə əhalinin bitkiçilik məhsullarına olan tələbatı taxıl üzrə 81,5 faiz, kartof üzr ə 172,6 faiz, tərəvəz-bostan məhsulları üzrə 174,7 faiz, meyvə üzrə 176,9 faiz öd ənilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, buğdada 3 faiz itki – 55,4 min ton, toxum üçün 12 faiz sığorta fondu ilə birlikdə - 170,0 min ton, heyvan yemi üçün 258,0 min ton, kartofda 3 faiz itki – 29 min ton, toxum üçün 198,5 min ton, yem 16 üçün 30,0 min ton, t ərəvəz bostan məhsulları üzrə 5 faiz itki – 82,2 min ton, meyvə üzr
ə 5 faiz itki – 40,5 min ton ümumi yığımdan çıxarılmışdır.
ə əhalinin bitkiçilik ərzaq məhsullarına olan tələbatının daxili istehsal hesabına ödənilməsi vəziyyəti
( əhalinin sayı – 9,3 milyon nəfər) M əhsulun adı Adambaşına illik istehlak norması, kq C əmi t ələbat,
min ton 2012-ci
ild ə istehsal, min ton Ondan
ərzaq üçün saxlanılır T ələbatın öd ənilmə
v əziyyəti, %-l ə
əmi, min ton
adambaşına, kq
Buğda 180
1674 1847,4
1364 146,7
81,5 Kartof 44,3
412 968,5
711 76,4
172,6 T ərəvəz-bostan 96,1
894 1644,2
1562 167,9
174,7 Meyv ə 46,8
435 810
769,5 82,7
176,9
Buğda 55,4 min ton – itki (3 faiz) 170 min ton toxum (12 faiz sığorta fondu ilə birgə) 258 min ton yem üçün
Kartof 29 min ton itki (3 faiz) 198,5 min ton toxum 30 min ton yem üçün
T
Meyv ə 40,5 min ton itki (5 faiz)
İllər Ayrılan vəsait min manatla
8466,0
2004 10994,0
2005 37571,2
2006 59801,4
2007 136158,5 2008 228701,2 2009 217693,8 2010 239441,4 2011 232091,3 2012 253326,8 2003 – 2012-ci ill ər üzrə c əmi: 1424245,6 17 2012-ci ild ə bitkiçilik məhsullarının istehsalı haqqında
M əhsulun adı Əkin sah
əsi, hektar
2012-ci il 2011-ci il İstehsal üzrə 2012-ci ilin 2011-ci il ə nisb əti, %-lə Yığılmış sah ə,
hektar Yığılmış m əhsul,
ton M əhsul- darlıq, s/ha
Yığılmış sah
ə, hektar
Yığılmış m əhsul, ton M əhsuldarlıq, s/ha D ənli və dənli paxlalıların cəmi (qarğıdalı daxil etm əklə) 1031420 1030755 2802249 27,2 967042
2458436 25,4
114,0 Ondan: buğda 687939
687349 1847423
26,9 654078
1641028 25,1
112,6 arpa 291572
291522 740401
25,4 262901
632690 24,1
117,0 qarğıdalı d ən üçün 35652
35652 181930
51,0 33503
152306 45,5
119,4 ç əltik 1685
1685 3878
23,0 1764
3824 21,7
101,4 Pambıq 29217
29217 56957
19,5 42829
66345 15,5
85,8 D ən üçün günəbaxan 11027
11027 20042
18,2 11224
19986 17,8
100,3 Şəkər çuğunduru 3614
3600 121399
337,2 7301
254621 348,7
T əkrar əkinlərlə birlikdə x x 175723 x x 254661 x 69,0 Kartof 66004
66004 968545
146,7 65187
938517 144,0
103,2 T ərəvəz 76798
76768 1154051
150,3 79678
1159472 145,5
T ərəvəz örtülü və təkrar əkinlər daxil olmaqla c əmi x x 1216240 x x 1214758 x 100,1 Ərzaq üçün bostan məhsulları 29991
29991 428037
142,7 33245
478015 143,8
89,5 Meyv ə 133490
108792 810022
73,8 105974
765818 71,7
105,8 Üzüm (talvar üzümü daxil olmaqla) 16327
12443 150987
88,6 11997
137038 81,5
110,2 Tütün 1532
1532 4278,3
27,9 1439
3587,3 24,9
119,3 Yaşıl çay yarpağı yığılmışdır 873
543 567,9
10,5 544
534,1 9,8
106,3
Qeyd: 2012-ci ild ə 3525 hektar yeni meyvə bağları, 543 hektar yeni üzümlük və 70 hektar yeni çay plantasiyaları salınmışdır.
18
ənd təsərrüfatının bütün kateqoriyaları üzrə orta hesabla il ərzində məhsul istehsalı, min ton
İllər 1971- 1975 1976-1980 1981-1990 1991-1995 1996-2000 2001-2005 2006-2010 2011-2012
828,7
1149,5 1239,8
1158,4 1146,8
2110,9 2314,0
2630,3 Pambıq 440,8
627,5 706,7
343,7 140,0
119,2 71,1
61,7 Tütün 37,4
52,6 57,0
37,4 13,4
6,9 3,2
3,9 Kartof 114,4
151,1 189,8
158,8 322,7
816,6 1010,0
953,5 T ərəvəz 530,4
835,3 890,7
551,0 603,9
1028,2 1208,0
1215,5 Ərzaqlıq bostan bitiləri 65,1
77,7 84,2
49,1 131,1
339,4 406,4
453,0 Meyv ə və giləmeyvə 135,7
230,6 317,5
378,7 391,2
527,3 700,8
787,9 Üzüm 446,4
1008,0 1829,9
553,3 150,8
66,0 114,4
144,0 Çay 11,7
18,0 29,2
20,4 1,9
1,1 0,47
0,55 Ət (kəsilmiş çəkidə) 104,2
127,5 157,3
105,0 97,9
133,3 186,5
269,4 Yüklə 7,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|