Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
“Az ərbaycanda pestisidlərin idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsinə
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16. “Az ərbaycanda pestisidlərin idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsinə texniki yardım” layihəsi. Büdcəsi: 292 583 ABŞ dolları. Müddəti: 2010-2011-ci ill
ər. 17. “Az ərbaycanda akvakultura sahəsində hüquqi və siyasət ç ərçivəsinin inkişaf etdirilməsi –TCP/AZE/3301”. Büdcəsi: 70 000 ABŞ dolları; Müddəti: 2011-2012-ci illər M əqsədi: Azərbaycanda balıqçılıq və akvakultura sektorunu yenidən iqtisadiyyatın gəlirli sahəsinə çevirmək məqsədilə Azərbaycanda akvakultura üzrə hüquqi və siyasət çərçivəsinin inkişaf etdirməkdən ibarətdir 18. TCP/AZE/3302 «Az ərbaycanda otlaqların idarə edilməsi» layihəsi. H əyata keçirilmə müddəti: 2010-2012-ci illər, Budcəsi: 450 000 ABŞ dolları. Layih
ə Azərbaycanda müxtəlif dərəcədə aşnmış yay və qış otlaqlarının davamlı bərpası və idarə edilməsi üçün texniki elementlərə malik bir model (nümun ə) ərsəyə gətirəcək və siyasi tövsiyələr verəcək. Otlaqların məhsuldarlığının artırılması və otlaqların yaxşı şəraitdə saxlanılması dolanışığı heyvanlardan asılı olan fermerlərin və heyvan saxlayanların dolanışıq vasitələrinin yaxşılaşmasına öz töhfəsini verəcək. Aşağıdakı əsas təsirlərə nail olmaq üçün bu model müf əssəl yayım tədbiri ilə birləşdiriləcək: •
otlaqlara güv ənən pastoral fermerlərin artmış ərzaq təhlükəsizliyi ; •
biomüxt əlifliyində itkilərin azalması; •
ə ehtiyat mənbələrinin davamlı idarəçilik təcrübəsinin artması •
Yuxarıda qeyd edilən təsirə nail olmaq üçün layihə bərpa və idarəçilik t əcrübəsini iki fərqli aqro-ekoloji sistemdə (yay və qış otlaqlarında), yay otlaqlarının davamlılığının güclındirilməsi üzrə Gədəbəy rayonunda 50 hektar sah
ədə, qış otlaqları üzrə isə İmişli rayonunda 100 hektar sahədə tətbiq etməyi t əklif edir. 6
• Otlaq ehtiyatlarını daha yaxşı idarə etmək üçün seçilmiş bələdiyyələrdə yerli höküm ət orqanları və kənd icmaları planlaşdırma metodları, bacarıq və qabiliyyət v ə bilgi əldə edəcəklər. Onlar heyvandarlıqda və otlaqların məhsuldarlığında artıma nail olmaq üçün həm də Yaxşı Əməliyyat Təcrübəsinə yiyələnəcəklər. Əldə edil
ən məhsullar ölkədə yayılmaq və başqa bir yerdə təkrar olunmaq üçün əldə edil
ə bilinəcək. II. FAO t ərəfindən hal-hazırda həyata keçirilən layihələr 1. “Az ərbaycanda Milli Meşəçilik Proqramı və Meşəçilik üzrə Qanunvericiliyin İnkişaf Etdirilməsinə Dəstək – TCP/AZE/3303”. Büdc əsi: 345 000 ABŞ dolları; Müddəti: 2012-2013-ci illər 2. “Az ərbaycanda xəstəliklərdən azad (sağlam) kartof toxumçuluğunun inkişaf etdirilməsi – TCP/AZE/3402”. Büdcəsi: 380, 000 ABŞ dolları; Müdd
əti: 2013-2014-cü illər 3. “ M ərkəzi Asiyada Balıqçılıq Təsərrüfatı və Akvakulturanın İnkişafı Proqramı” H əyata keçirilmə müddəti: 5 il (iyul 2009- iyun 2014 il); Büdcəsi 1 500 000 ABŞ dolları. İştirakçı ölkələr: Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkm
ənistan, Türkiyə və Özbəkistan. Regional proqramın inkişaf məqsədi ərzaq istehsalı potensialı, iş yerləri və gəlir m ənbələrinin yaradılması, habelə iqtisadi həyat qabiliyyəti, ekolojı uyğunluq və sosial mümkünlük baxımından Mərkəzi-Asiya balıqçılıq təsərrüfatı və akvakultura sekoru istehsalının artırılmasından ibarətdir. Bu proqra m beş il müddətində aşağıdakı nəticələrin əldə edilməsi üzrə tərtib edilmişdir:
1) Beş ölkəni əhatə edən Regional balıqçılıq təsərrüfatı və şəbəkəsi formasında balıqçılıq təsərrüfatı və akvakultura üzrə regional təşkilatın rəsmi t əsis edilməsi 2)
Balıqçılıq təsərrüfatı və akvakultura üzrə sektorun siyasi, hüquqi və institutsional əsaslarının möhkəmləndirilməsi; 3)
potensialın artırılması və təhsil üzrə proqramların yaradılması və fəaliyyət göst
ərməsi; 4)
balıqçılıq təsərrüfatı və akvakulturanın idarə edilməsi sahəsində sabitliyin artırılması
Büdc
əsi 3 milyon Avro. İştirakçı ölkələr: Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan və Moldova. 5. GCP/RER/028/TUR “Az
7
əedilməsi” regional layihəsi. İştirakçı ölkələr: Azərbaycan, Türkiyə. Büdcəsi: 250 000 ABŞ dolları. Müddəti: 2012-2013-cü illər 6. GCP/AZE/030/TUR “Az ərbaycan, Gazaxıstan, Türmənistan və Özb əkistanın Suvarılan Ərazilərində Resursmühafizəedici Kənd Təsərrüfatı” regional layih əsi. 2011-2013-cü illər; Büdcəsi 600 000 ABŞ dolları. 7. “FAO-nun M ərkəzi Asiya üzrə Subregional Ofisinə daxil olan ölk ələrdə heyvan genetik ehtiyatlarının idarəedilməsinin təkmilləşdirilməsi” regional layih əsi. Büdcəsi: 700 000 ABŞ dolları; Müddəti: 2012-2013-ci illər; İştirakçı ölkələr: Azərbaycan, Türkiyə, Gazaxıstan, Tacikistan, Türkmənistan, Gırğızıstan və Özbəkistan.
İştirakçı ölkələr: Azərbaycan, Türkiyə, Gazaxıstan, Tacikistan, Türkmənistan, Gırğızıstan və Özbəkistan.
Müdd
əti: 2012-2013-ci illər; İştirakçı ölkələr: Azərbaycan, Türkiyə, Tacikistan, Türkm
ənistan, Gırğızıstan və Özbəkistan. 10. “TCP/AZE/3401–Texniki Əməkdaşlıq İmkanları Vasitəsi” 3 komponentd ən ibarətdir: 1. “Azərbaycanda Toxumçuluq Siyasətinin İnkişaf Etdirilm
əsi”; 2. Azərbaycanda Heyvandarlıq Strategiyasının inkişaf etdirilməsi; 3. Az ərbaycanda Fitosanitar Qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi və Avropa İttifaqə standartlarına uyğunlaşdırılması
Avstriyanın kənd təsərrüfatı Avstriyanın ərazisi 83,9 min km 2 ,
2 - ə 91 düşür. ÜDM 351,0 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 42 800 ABŞ dolları düşür.
Avstriyanın kənd təsərrüfatı olduqca yaxşı inkişaf etmişdir. Kənd t əsərrüfatı sahələri ölkə ərazisinin 50 faizini təşkil edir (dəqiq olsaq 4,1 milyon hektar ını). Kənd təsərrüfatının əsas istiqaməti südçülük heyvandarlığıdır. Avstriyalılar həmçinin bağçılıqla və üzümün yetirşdirilməsi ilə məşğuldur. Donuzçuluq v ə dənli bitkilərin becərilməsi olduqca geniş yayılmışdır. Kənd t əsərrüfatı məhsullarının 2/3 hissəsi heyvandarlığın payına düşür. Bu nəticəyə kənd t əsərrüfatı ərazilərinin demək olar ki, yarısının birbaşa və ya digər yolla mal- qaranın yetişdirilməsinə aid olması sayəsində nail olunur. Digər tərəfdən yem bitkil
əri səpilmiş otlaqlar və çəmənlər nəzərdə tutulur. Yem bitkilərinin becərildiyi sah
ələr bütün əkin sahələrinin 1/4 hissəsini təşkil edir. Bunun sayəsində Avstiyanın k ənd təsərrüfatı 2,5 milyon iribuynuzlu mal-qara saxlamağa imkan əldə edir. Avstriyada h ər il təxminən 3,5 milyon ton süd istehsal edilir. Bitkil ərin becərilməsi üçün Avstriyada yalnız ən münbit torpaqlardan istifad ə edilir. Ən yayılmış bitkilər olan arpa, buğda və şəkər çuğunduru münbit və isti iqlimi olan torpaqlarda, əsasən də düzənlik və Dunay sahillərində becərilir. Burada h əmçinin kartof, çovdar və yulaf istehsal edilir, lakin onların əkin sahələri daha genişdir. Avstriyanın düzənliklərində yerləşən əkinlərdə tərəvəzlər, paxlalı bitkil
ər və meyvələr yetişdirilir. Həmçinin, düzənliklərdə üzümlüklərin böyük hiss
əsi cəmləşmişdir. Amma üzümlüklər ancaq isti rayonlarda, adətən Avstriyanın şərq və şimal-şərq zonasında yetişdirilir. Avstriyanın ÜDM-də kənd təsərrüfatının payı cəmi 1,5 faiz təşkil edir. 2011-ci ild ə kənd təsərrüfatının payı ümumi ÜDM-də 3,12 milyard avro təşkil etmişdir. Avstriyanın torpaqlarının 44 faizi kənd təsərrüfatı təyinatlıdır, 43 faizini isə meşə sahələri təşkil edir (ümumi meşə massivlərinin 85 faizi istifadə edilir). To rpaqların istifadə edilməsi: bütün kənd təsərrüfatı torpaqlarının 44 faizini əkin sahələri təşkil edir (1,38 milyon hektar) – buğda, qarğıdalı, şəkər çuğunduru, kartof, raps, gün əbaxan, 57 faizi heyvandarlığın ehtiyaclarına verilmişdir. Kənd t əsərrüfatı sahələrinin 2 faizini üzümlüklər təşkil edir. Avstriya biom əhsulların istehsalına görə Avropa İttifaqı ölkələri arasında liderdir. 2010-cu ild ə Avstriyada bioməhsulların istehsalında ixtisaslaşan 21 500 k ənd təsərrüfat müəssisəsi fəaliyyət göstərmişdir. Onlar 518 min hektar torpağı bec ərirlər. Dig ər ölkələrlə müqayisədə, Avstriyanın fermer təsərrüfatları kiçik h əcmlidir. Lakin bir müəssisə təxminən 19 hektar, Alp otlaqları istisna olmaqla dağlıq rayonlarda 14,3 hektar torpağı becərir. Müqayisə üçün, ən iri kənd t əsərrüfatı müəssisələri Çexiyada (bir müəssisənin payına təxminən 89 hektar düşür), Danimarkada (60 hektar), Lyuksemburqda (57 hektar), İsveçdə (46 hektar), Fransada (45 hektar) v ə Almaniyada (41 hektar) yerləşir. Orta hesabla Avropa İttifaqı üzrə bir təsərrüfat 27,6 hektar torpağı becərir. 2
Avstriyada bir fermaya daha az mal- qara düşür, nəinki digər Avropa İttifaqı ölk
ələrində. Orta hesabla bir fermer təsərrüfatında 11 inək yetişdirilir. Bir t əsərrüfata daha çox inək sayı Danimarkada (101 inək) və Kiprdədir (94 inək). Donuzların sayına görə lider İrlandiya (bir təsərrüfata 2 min donuz) və Danimark
adır (bir təsərrüfata 1 342 donuz). Avstriyada bir təsərrüfatda orta hesabla 71 donuz yetişdirilir. 2010-cu il ə olan məlumatlara görə Avstriyada kənd təsərrüfatında əhalinin 5,2 faizi m əşğuldur. Bununla yanaşı, emal və satış sahələri nəzərə alınmaqla qida m əhsullarının istehsalı üzrə müəssisələrdə 608 min nəfər məşğuldur. Bir t əsərrüfatdan orta gəlir 23 min avro təşkil edir (belə təsərrüfatların böyük hiss əsi ailə müəssisələridir). 2010-cu ildə Avstriya kəndlisinin gəliri 2009- cu ill ə müqayisədə 14 faiz artmışdır. 2010- cu ilin dekabr ayına yaşa görə pensiyanın səviyyəsi işçilər üçün 809 avro, qulluqçular – 1 382 avro, d əmir yolu sferası işçilərinin 1 243 avro, dağ s ənayesində - 1 710 avro, sənət sənayesində 1 320 avro, fermerlərin 738 avro, dig ərlərin 1 100 avro təşkil etmişdir. Fermer t əsərrüfatlarının 93,5 faizi ailə müəssisələrinə, 3,8 faizi hüquqi şəxslərə və 2,6 faizi cəmiyyətlərə məxsusdur. Avstriyada aqrofirmaların 35,1 faizin
ə qadınlar rəhbərlik edirlər. Fermaların 37,1 faizi “dağlıq fermaları” hesab edilir.
K ənd təsərrüfatı torpaqlarının 19,5 faizi bioməhsulların istehsalı üçün ayrılmışdır (Alp otlaqları daxil olmaqla 538210 hektar). 2010-cu ildə xüsusilə böyük artım biosoyada təşkil etmişdir (2009-cu illə müqayisədə +30 faiz). 2010-cu ild ə Avstriyada bioməhsulları istehsal edən 21 728 ferma fəaliyyət göstərirdi. Bütün bu fermaların bioməhsulları istehsal etməyə müvafiq lisenziyaları mövcuddur. Buna xüsusi orqanlar n əzarət edir, birdəfəlik qaydaların pozulması c ərimələnir, sonra lisenziya geri çağırılır. Fermaların sayı durmadan artır. Hal- hazırda belə fermaların payı Avstriyada fermaların ümumi sayının 16,2 faizini t əşkil edir. Avstriya heyvandarl ıq məhsullarına olan tələbatını tamamilə təmin edir. K ənd təsərrüfatı məhsullarına tələbatı (istehsal + ixdal - ixrac) mal əti üzrə 142 faiz, donuz əti üzrə 106 faiz, qoyun və keçi ətinə 72 faiz, toyuq ətinə 91 faiz, hind toyuğu üzrə 40 faiz, yumurta üzrə 74 faiz, süd 154 faiz, qaymaq və xama üzrə 98 faiz, qatılaşdırılmış süd üzrə 82 faiz, yağ 72 faiz, pendir 91 faiz, balıq üzrə isə yalnız 5 faiz təmin edir. Dig
ər kənd təsərrüfatı məhsullarına milli tələbatın təmin edilməsi: buğda 102 faiz, buğdanın bərk sortları 88 faiz, çovdar 87 faiz, arpa 88 faiz, yulaf 101 faiz, qarğıdalı 89 faiz, kartof 91 faiz, bal 51 faiz, yerkökü 102 faiz, kahı 79 faiz, soğan 121 faiz, alma 111 faiz, şərab 85 faiz təşkil edir. Alp ç əmənlikləri inəklərin yetişdirilməsi üçün əlverişlidir, buna görə də Avstriya ət və süd istehlak edildiyindən daha çox təmin olunur. Bundan başqa, mal ətinin istehlakı son zamanlar aşağı düşür. Avstriyada ətin istehlakı orta hesabla hər nəfərə ildə 100 kq qiym
ətləndirilir, lakin onun real istehlakı ildə 66,5 kq təşkil edir. Qalan hissəsi 3
emal olunur. 2010-cu ild ə bir avstriyalı fermer 70 nəfəri doyuzdura bilərdi. Avstriyada bir t əsərrüfata əsas kapital (əsas vəsaitlərin dəyəri 220 min avro) Avropa
İttifaqı üzrə yüksəkdir və 340 min avro təşkil edir. Bundan 64 min avro maşın və avadanlıqların, 162 min avro isə bina və tikililərin payına düşür. Avstriyanın fermer təsərrüfatlarının 97 faizi vergidən azaddır, çünki onlar kiçik mü
əssisələrdir və illik gəlirləri 23 000 avro təşkil edir, dağlıq fermalar üçün bu r
əqəm ildə 22 000 avrodur. Onlar təxminən bu qədər də dotasiya alırlar. G əlirləri ildə 100 000 avrodan az olanlar vergidən azaddır. 2010-cu ildə kənd t əsərrüfatı vergiləri 45 milyon avro təşkil etmişdir. 2007-ci ild ə avstriyalılar Avropa İttifaqından 1 146 milyon avro, 2008-ci ild ə 1 214 milyon avro, 2009-cu ildə 1 307 milyon avro, 2010-cu ildə 1 362 milyon avro, 2011-ci ild ə 1 310 milyon avro almışdır. “Torpaqların inkişafına” (Avropa İttifaqinin “2 bəndi”) 2007-2013 illərdə Avropa İttifaqının bütün ölkələri üçün olan 96,197 milyon avrodan Avsrtiyaya 4, 026 milyon avro ayrılmışdır. Müqayisə üçün: Polşaya (ən çox) 13,399 milyon avro, İtaliyaya 8,989 milyon avro, Almaniyaya 8,952 milyon avro, Rumıniyaya 8,124 milyon avro, Litvaya 1,766 milyon avro, Latviyaya 1,054 milyon avro, Estoniyaya 724 min avro ayrılmışdır. T əxmin edilir ki, vəsaitlərin 22 faizi federal torpaqların büdcəsindən g ələcək, 20 faizini Federal dövlət ayıracaqdır, ümumi maliyyələşmənin 58 faizi Avropa İttifaqının hesabına olacaqdır. Bu vəsaitin 50 faizi “torpaqların inkişafına” (Avropa İttifaqının aqrar siyasətinin 2 bəndi, Avropa İttifaqı, ölkənin Federal Hökum əti və federal torpaqları hesabına maliyyələşdirilir), 34 faizi “bazarın t ənzimlənməsinə”, 11 faizi torpaqların inkişaf etdirilməsi milli proqramına, 5 faizi dig ər xərclər təşkil edir. 2010-cu ildə aqrar büdcədən (2,327 milyon avrodan) daha çox v əsait Aşağı Avstriya (30,4 faiz), Yuxarı Avstriyaya (20,1 faiz), Ştiriyaya (15,3 faiz) ayrılmışdır. Qalan Tripoliya 8,8 faiz, Karintiyaya 8,3 faiz, Zalsburqa 6,5 faiz, Burgenl əndə 6,2 faiz, Forarlberqa 3,9 faiz, Vyanaya 0,5 faiz ayrılmışdır. 2010-cu ild ə Avropa İttifaqından və Federal hökumətdən fermalar 2,327 milyon avro almışdır, o cümlədən Avropa İttifaqından 1 362 milyon avro. 2010-cu ild ə istehsal edilmiş kənd təsərrüfatı məhsullarının dəyəri heyvandarlıq məhsullarında 2,92 milyard avro, bitkiçilik məhsullarında (taxıl daxil olmaqla) 2,91 milyard avro , meşə təsərrüfatı 1,53 milyard avro təşkil etmişdir. Bu da 4,8 milyon ton taxıla, 2,8 milyon ton südə, 590 min ton tərəvəzə, 5,6 milyon ton donuz ətinə, 625 min inəyə bərabərdir. 2010-cu ild ə Avstriyada iribuynuzlu mal-qaranın sayı 2,5 milyon, donuzların sayı 3 milyon, qoyunların 358 min, keçilərin 71,8 min baş təşkil etmişdir. 2010-cu ild ə bitkiçiliyin payı 45,1 faiz, heyvandarlığın 45,3 faiz, əlavə xidm ətlərin və kənd təsərrüfatında əlavə fəaliyyətin 9,6 faiz təşkil etmişdir. 2010-cu ild ə Avstriyada kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalı 8,68 milyard avroya çatmışdır, bu da Avstriyanın idxalının ümumi həcminin 7,6 faizini təşkil etmişdir. Kənd təsərrüfatı məhsullarının 84,5 faizi Avropa İttifaqından idxal edilir. 4
Avstriyanın kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracının 77,2 faizi Avropa İttifaqının payına düşür. Dağlıq ərazilər əkinçilik üçün az yararlı olsa da, təsərrüfatın idarə edilm əsində müasir metodların tətbiq edilməsi Avstriyaya kənd təsərrüfatı m əhsullarına daxili bazarda tələbatların 3/4 hissəsini təmin etməyə imkan verir. Ölk ə ərazisinin 41 faizi kənd təsərrüfatının istifadəsindədir. Kənd və meşə t əsərrüfatlarının işçiləri işləyən əhalinin 5 faizini təşkil edir. Kənd təsərrüfatında bitkil ərin müdafiəsi vasitələrinin və gübrələrin tətbiq edilməsinin sərt normativləri mövcuddur. Avstriyada k ənd təsərrüfatı torpaqlarının 90 faizini istifadə edən mü əssisələrinin 70 faizi milli ekoloji proqramda iştirak edir (Avropa İttifaqında orta hesabla t əxminən 20 faizi). 20 mindən artıq kəndli təsərrüfatları ekoloji təmiz biom əhsullar istehsal edirlər. Hal- hazırda dənli bitkilərin – buğda və arpanın məhsuldarlığı 35 s/ha–dan artıqdır, inəklərin məhsuldarlığı ildə 3 min ton süd təşkil edir. K ənd təsərrüfatı məhsullarının 2/3 hissəsi heyvandarlığın payına düşür. Buna t əbii çəmənlərin və otlaqların kənd təsərrüfatı sahələrinin yarıdan çoxunu t əşkil etməsi şərait yaradır. Bundan əlavə, yem bitkilərinin əraziləri əkin sah ələrinin 1/4 hissəsini təşkil edir. Yemlərin bir hissəsi idxal edilir. Bunların hamısı 2,5 milyon iribuynuzlu mal-qaranın yetişdirməsinə şərait yaradır. Son zamanlar, ətin və südün istehsalı əhalinin tələbatını ödəyir. Bec
ərilən ərazilər böyük deyil. Daimi becərilməyən torpaqlar da mövcuddur. Onlar eqarten (dinc ə qoyulmuş ərazilər) adlandırılır. Onlar növbə ilə əkin və otlaq kimi istifadə edilir. Eqarten Alp rayonları üçün xarakterikdir. Ərazisi 83500 km 2 , əhalisi 8,2 milyon nəfərdir, 1 km 2 - ə 91 nəfər düşür. Sah əsinə görə 113-cü yerdədir. ÜDM 351,0 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər n əfərə 42 800 ABŞ dolları düşür. Kənd təsərrüfatı ölkənin ümumi sahəsinin 50 faizini, y əni 4,1 milyon hektar təşkil edir. Donuzçuluq və taxılçılıq əsas sah ələrdəndir. Yem bitkiləri əkin sahəsinin 1/4 hissəsini təşkil edir. Bu 2,5 milyon mal- qara saxlamağa imkan verir (3,5 milyon ton süd verən). Ölkədə buğda, vələmir, çovdar, paxlalılar, tərəvəz, üzüm, meyvə yetişdirilir. Kənd t əsərrüfatı ÜDM-nin 1,5 faizini verir. Bir müəssisə 19 hektara qədər torpaq bec ərir, 11 inəyə malik olur. Bir təsərrüfatın illik gəliri 23 min avro təşkil edir. Özünü heyvandarlıq məhsulları ilə tam təmin edir. 2010-cu ildə bir fermer 70 n əfəri doyuzdura bilər. Fermerlərin 97 faizi vergidən azad edilmişdir. 2010-cu ild ə Avstriyada 2 milyondan çox iribuynuzlu mal, 3 milyon baş donuz, 358 min qoyun, 72 min baş keçi olmuşdur. 2010-cu ildə kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalı 8,68 milyard avro, ixracı isə 7,77 milyard avro təşkil etmişdir.
|