Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ərazisi 357,0 km 2 , əhalisi 83,0 milyon nəfərdir. Əhalisinə görə dünyada 61
- Şurası üzrə taxıl istehsalının 1/5 hissəsini, çovdar üzrə 3/4 hissəsini, vələmir üzrə
- 11,6 milyon ton arpa, 4,5 milyon ton qarğıdalı, 2,7 milyon ton çovdar, 0,8 milyon ton vələmir istehsal edilir. Taxılın məhsuldarlığı orta hesabla 62-67 sentner
- Belarus Respublikasının kənd təsərrüfatı
- Ərazisi 207,6 min km 2 , əhalisi 9,4 milyon nəfərdir. ÜDM 140,9 milyard
|
Almaniyanın kənd təsərrüfatı
Əhalisi 83,0 milyon nəfər, ərazisi 357,0 milyon km 2 , ÜDM 3 085 milyard ABŞ dollarıdır, hər nəfərə 37 200 ABŞ dolları düşür. Almaniyanın kənd təsərrüfatı yüksək intensiv istehsalatdır. Burada hər hektara İngiltərədən, Fransadan və ABŞ-dan çox gübrə səpilir. Ölkənin buğda istehsalı tələbatın 80 faizini, şəkər istehsalı 85 faizini, ət istehsalı 90 faizini, südə olan tələbatını 100 faiz ödəyir. Xüsusilə heyvandarlıq inkişaf etmişdir, o bütün kənd təsərrüfatı məhsullarının 80 faizini təşkil edir. Hər yerdə donuzçuluq yayılmışdır, donuzların sayına görə ölkə Avropada birinci yeri tutur. Bitkiçilik heyvandarlığın yardımçı sahəsidir, burada çovdar, yulaf, kartof, yem bitkiləri becərilir, biçənəklərin və otlaqların payına isə bütün kənd təsərrüfatı sahələrinin 40 faizi düşür. Şəhərətrafı zonalarda tərəvəzçilik inkişaf etmişdir, cənubda və cənub- qərbdə çoxlu sayda meyvə bağları salınmışdır. Almaniyanın kənd təsərrüfatının fəal inkişafına baxmayaraq, burada da problemlər az deyil. Almaniyada təsərrüfatların orta torpaq sahəsi cəmi 15 hektardır. “Ümumi bazar”ın ekspertləri isə hesab edirlər ki, yalnız torpaq sahəsi 80 hektar, 40 inəyi və 10 min quşu olan iri müasir təsərrüfatlar rəqabətli mübarizə apara bilər. Əsasən daha çox orta torpaq sahəsi 5 – 6 hektar olan, cənub-qərbin dağlıq rayonlarının təsərrüfatları zərər çəkir. Buna görə də, Avropa İttifaqı tərəfindən taxıla, donuz ətinə, mal ətinə, quş ətinə vahid qiymətlərin tətbiq edilməsindən sonra, Almaniya hökuməti fermer təsərrüfatlarının sayının azaldılması siyasətini həyata keçirməyə başlamışdır. Almaniyanın yeni torpaqlarında kənd təsərrüfatı da yetəri qədər yaxşı inkişaf etmişdir. Şəkər, cənub meyvələri, tezyetişən tərəvəzlər və çörək taxılının bəzi hissəsi istisna olmaqla, əhalinin əsas qida məhsulları ilə təminatı daxili kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı hesabına təmin edilir. Əhalini təzə tez xarab olan məhsullarla (meyvə, tərəvəz, süd, ət) təmin etmək məqsədilə iri şəhərlərin ətrafında bostan-bağ qurşaqları formalaşdırılmışdır, məhsuldarlığı gündə 500 min yumurta təşkil edən şəhərətrafı quşçuluq fermaları, 20 min iribuynuzlu mal- qaranın və donuzların yerləşdirilməsinə hesablanmış fermalar inşa edilmişdir Südün, donuz ətinin və quş ətinin istehsalı heyvandarlığın əsas sahələridir. Bitkiçiliyin strukturunda yem bitkilərinin payı artır, silos üçün qarğıdalı, kökümeyvəlilər, yemlik arpa, kartof, yulaf becərilir. Əsas dənli bitki buğdadır. Almaniya kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı üzrə Fransadan sonra Avropada ikinci yeri tutur. Heyvandarlıq əmtəə məhsullarının 80 faizini istehsal edir, onun ehtiyacları üçün bitkiçilik inkişaf etdirilmişdir, əkin sahələrinin ərzaq bitkiləri üçün ayrılmış hissəsindən daha böyük hissəsi yemlik bitkilər üçün ayrılmışdır. Lakin, buna baxmayaraq yem taxılı xeyli miqdarda idxal edilir, xüsusilə də qarğıdalı.
2
Kənd təsərrüfatı sahələrindən daha əlverişli şərait südçülük heyvandarlığı üçün Alpın dağətəyi rayonlarında yaradılmışdır. Burada, yerli çəmənlərdə ölkənin inəklərinin təxminən 35 faizi yemlənir. Südçülük istiqaməti, həmçinin ölkənin şimalında dəniz sahilindəki rayonlarda da inkişaf etmişdir. Almaniyanın kənd təsərrüfatında donuzçuluğa böyük diqqət yetirilir, ölkə donuzların sayına görə Avropada birinci yerdədir (20 milyondan artıq). Ölkənin kənd təsərrüfatının yüksək gəlirliyini saxlamaq üçün bitkiçilik heyvandarlığın
yardımçı sahəsi kimi inkişaf etdirilmişdir, biçənəklərin və otlaqların payına bütün kənd təsərrüfatı sahələrinin 40 faizi düşür, həmçinin heyvandarlığın ehtiyacları üçün burada çovdar, yulaf, kartof və yem bitkiləri becərilir. Kənd təsərrüfatı istehsalatında dənli bitkilərdən buğda əsas hesab edilir. P ivə bişirilməsi üçün xüsusilə ayrılmış arpanın becərilməsini qeyd etməmək olmaz, o cənub-qərbdə və Bavariyada yetişdirilir. Bu rayonlarda həm də mayaotu
plantasiyaları yerləşdirilmişdir. Mayaotunun istehsalına görə Almaniya dünyada birinci yerlərdən birini tutur. Pivə burada milli içki hesab edilir, onun istehlakı ildə əhalinin hər nəfərinə təxminən 145 litr düşür. Almaniyanın kənd təsərrüfatının qarşısında duran əsas məsələ, onun dünya aqrar-sənaye istehsalatında rəqabətə davamlılığını artırmaqdır. Bu məqsədlə yüksək keyfiyyətli, sırf alman ərzaq məhsullarının istehsalının stimullaşdırılması məqsədilə, kənd təsərrüfatında ehtiyat qoruyan texnologiyalar tətbiq edilir və bərpa edilən enerji mənbələrinin tətbiqi şəklində aqrar-sənaye kompleksinin böyük potensialı istifadə edilir. Heyvandarlıq məhsulları və taxılın istehsalı üzrə kənd təsərrüfatı istehsalatının həcminə görə Almaniya Avropada yalnız Fransadan geridə qalır, südün istehsalına görə isə inamla birinci yeri tutur. Bu həmçinin, ölkədə kənd təsərrüfatı istehsalının Avropa İttifaqı üzrə orta səviyyədən yüksək olduğu üçün mümkün
olmuşdur. Almaniyanın kənd təsərrüfatının yeganə geridə qaldığı sahə şəkər çuğundurunun və qarğıdalının orta məhsuldarlığıdır. Kənd təsərrüfatı sahəsində dövlət orqanları kənd təsərrüfatı məhsullarının bazarlarının nizamlanması, aqrar strukturunun dəyişilməsi, kənd
təsərrüfatının maliyyələşdiriliməsi və kreditləşdirilməsi üzrə məsələləri həll edirlər. Almaniya hökuməti Şərqi Almaniya torpaqlarına onların Avropa cəmiyyətinə adaptasiya və inteqrasiya prosesində böyük maliyyə dəstəyi göstərmişdir. Ərzaq məhsullarının istehsalı üzrə məsələlərindən başqa, ölkənin kənd təsərrüfatı sahəsində, həmçinin çoxlu əlavə məsələləri həll edir. Bu, ölkə əhalisinin həyatının əsasları kimi təbiətin müdafiəsi və saxlanılmasıdır, yaşayış rayonlarının və kütləvi istirahət yerlərinin təbii landşaftlarının qorunmasıdır, sənayenin ehtiyacları üçün aqrar xammal vəsaitlərinin təchizatıdır. Təbii münbit torpaqlara malik rayonlarda buğda, arpa, şəkər çuğunduru, qarğıdalı, daha zəif torpaqlarda isə (Şimali Almaniyanın düzənlikləri və orta yüksəklikdə dağları) çovdar, yulaf, kartof, yem bitkiləri becərilir. Çay vadilərinin, Almaniyanın cənub-qərb düzənliklərində və dağlararası çökəkliklərin isti iqlimi sayəsində, burada tütün və tərəvəz istehsal edilir. Üzümçülük əmtəə məhsullarına görə birgə götürülmüş tərəvəzçiliyi və meyvəçiliyi üstələyir. 3
Mal əti və süd üzrə ölkənin ozünün təminatı 100 faizi keçir, donuz ətinə görə tələbatın 80 faizini təşkil edir. Süd-ət maldarlığı yaxşı rütubətliyi, zəngin otlaqları və çəmənləri olan, dəniz kənarı, Alp və Alp öncəsi rayonlarında, şəhər aqlomerasiyaların periferiyalarında yayılmışdır. Donuzçuluq xüsusilə idxal edilən yemlərin gətirildiyi limanlara, şəkər çuğundurunun və kartofun becərildiyi rayonlara yaxın zonalarında yaxşı inkişaf etmişdir. Almaniya Avropa İttifaqında kənd təsərrüfatı məhsullarının ən iri istehsalçısıdır. 2006-cı ildə Almaniyanın aqrar islahatı siyasətinin Avropa İttifaqının aqrar islahatı siyasətinə müvafiq və Avropa İttifaqının genişləndirilmiş tərkibdə mövcud olması şəraitində, kənd təsərrüfatı istehsalatının qloballaşma proseslərinin və ticarətin liberallaşması həyata keçirilmişdir. Almaniyanın kənd təsərrüfatının dünya aqrar-sənaye istehsalatında rəqabətə davamlılığının artırılması, yüksək keyfiyyətli, bahalı, sırf alman ərzaq məhsullarının istehsalının stimullaşdırılması, bərpa edilən enerji mənbələri şəklində iri aqrar-sənaye potensialının istifadə edilməsi Almaniyanın əsas aqrar siyasətinin strateji istiqamətidir. Almaniyanın kənd təsərrüfatının qlobal struktur dəyişikliyi məcrasında kənd təsərrüfatı müəssisələrinin diversifikasiyalaşması ilə yanaşı effektivliyinin artırılması prosesləri həyata keçirilir. Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında çalışanların sayının tədricən azaldılması meyilliyi bu proseslərlə birbaşa əlaqəlidir. S on illər ərzində Almaniyanın kənd təsərrüfatında çalışanların sayının azalması, kənd təsərrüfatı sahələrinin və kənd təsərrüfatı müəssisələrinin ümumi sayının tədricən azalmasına aparır (əsasən kiçik müəssisələrin payının azaldılması hesabına). Kənd təsərrüfatı müəssisələrinin sayının azaldılması ilə yanaşı Almaniyada statistik orta təsərrüfatların birləşdirilməsi prosesi gedir. Almaniyanın kənd təsərrüfatı müəssisələri üç hüquqi formada mövcuddur: şəxsi kənd təsərrüfatı müəssisəsi, mülkiyyətçilər cəmiyyətləri, mülki qanunlu hüquqi şəxslər.
Almaniyanın Ərzaq, Kənd Təsərrüfatı və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Nazirliyi şəxsi kənd təsərrüfatı müəssisələrinin əsas hüquqi forması üzrə məlumatları çatdırır. Almaniyanın Ərzaq, Kənd Təsərrüfatı və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Nazirliyi Avropa İttifaqının tövsiyyələri əsasında metodik təlimatlar tərtib etmiş, təlimatlara uyğun olaraq şəxsi kənd təsərrüfatı müəssisələrindən əsas gəlirli kənd təsərrüfatı müəssisələrinin əsas qrupu seçilmişdir. Bu kənd təsərrüfatı müəssisələri üçün Avropa İttifaqının tipoloji işləmələr əsasında müəssisələrinin for
maları üzrə (fəaliyyət növləri üzrə) tətbiq edilmişdir. Buna əlavə olaraq, əsas gəlirli kənd təsərrüfatı müəssisələrinin iqtisadi həcminin ölçülməsi üçün Avropa ölçü vahid ləri tətbiq edilməyə başlanılmışdır (EGE). Bəzi hallarda iqtisadi nəticələrin yekunlaşdırılması zamanı Almaniyanın Ərzaq, Kənd Təsərrüfatı və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Nazirliyi Almaniyanın bütün kənd təsərrüfatı müəssisələri regional əlamətlərinə görə köhnə federal və yeni federal torpaqlara şərti bölünməsi hüququnu özündə saxlayır. 4
2006- cı ildə Almaniya ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsal
ının gələcək inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirmişdir. Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan müəssisələrin birinin gəliri orta hesabla 10,0 faiz artaraq 44 673 avro təşkil etmişdir. Ölkənin geniş əraziləri kənd təsərrüfatı ilə məşğuldur. Buna baxmayaraq, əmək qabiliyyəti olan əhalinin ümumi sayından yalnız 2 – 3 faizi kənd təsərrüfatı sahəsində çalışır. Əməyin yüksək məhsuldarlığına mexanikləşdirmə, müasir aqrar- sənaye texnologiyalarının tətbiqi hesabına nail olunmuşdur. Maldarlıq ümumi kənd təsərrüfatının əmtəə məhsullarının 2/5 hissəsini təşkil edir, o cümlədən onun əsas hissəsi süd istehsalının payına düşür (təxminən 1/4 hissəsini). İkinci yeri donuzçuluq tutur. Süd və mal əti istehsalına görə Almaniya özünü 100 faizi təmin edir, donuzçuluq üzrə isə 4/5 hissəsindən bir qədər az. Broyler istehsalatı, yumurtanın, dana ətinin istehsalı, həmçinin donuzçuluq təbii faktordan az asılı olaraq iri heyvandarlıq təsərrüfatlarında cəmləşir. Avropa İttifaqında taxılın ümumi istehsalının 1/5 hissəsi, çovdar yığımının 3/4
hissəsi, yulafın təxminən 2/5 hissəsi, arpanın 1/4 hissəsindən artıq Almaniyanın payına düşür. Almaniyada milli içki hesab edilən pivənin istehsalında (istehlakı əhalinin hər nəfərinə ildə təxminən 145 litr təşkil edir) istifadə edilən arpa iri həcmlərlə istehsal edilir. Yüksək təbii münbit torpaqları olan rayonlarda buğda, arpa, qarğıdalı və şəkər çuğunduru becərilir. Münbitliyi daha az torpaqlar çovdar, yulaf, kartof və təbii yem bitkilərinin becərilməsi üçün istifadə edilir. Üzümçülük əmtəə məhsulları üzrə birgə götürülmüş meyvəçiliyi və tərəvəzçiliyi üstələyir. Kənd təsərrüfatı əsasən xırda ailə fermer təsərrüfatlarına əsaslanır. Mövsümi işçilərin əməyi geniş tətbiq olunur. Kö
kümeyvəlilərin (yem çuğundurunun və s.), yaşıl yem üçün və silosa istifadə edilən qarğıdalının, qarayoncanın, yoncanın və digər yem bitkilərinin becərilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir. Yağlı bitkilərdən xüsusi əhəmiyyətli günəbaxanın sahələrindən rapsın sahələri 10 dəfə çoxdur. Çay vadilərinin, dağlararası çökəkliklərin və Almaniyanın cənub-qərbin isti iqlimi tütün və tərəvəzlərin becərilməsinə əlverişli şərait yaradır. Mal-qaranın kəsiminin 95 faizi sənaye sallaqxanalarında həyata keçirilir, südün emalı isə süd zavodlarında aparlır, bu zavodlar adətən sənaye və sənaye-ticarət konsernlərinə və ya kəndlilərin özünə paylar əsasında məxsusdur. Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının, taxılın istehsalının və heyvandarlıq məhsullarının həcminə görə Almaniya yalnız Fransadan geridə qalir, südün istehsalına görə isə Avropa İttifaqı çərçivəsində birinci yeri tutur. Almaniyada kənd təsərrüfatı istehsalının effektivliyi Avropa İttifaqı üzrə orta səviyyədən xeyli yüksəkdir. Bununla yanaşı Almaniya qarğıdalının və şəkər çuğundurunun istehsalına görə geridə qalir. Aqrar strukturunun dəyişilməsi, kənd təsərrüfatının kreditləşdirilməsi və maliyyələşdirilməsi, kənd təsərrüfatı məhsullarının bazarının tənzimlənməsi üzrə m əsələlərin həlli kənd təsərrüfatı sahəsində dövlət orqanlarının səlahiyyətlərinə daxildir. Almaniya hökuməti Şərqi Almaniya kənd təsərrüfatının Avropa 5
Cəmiyyətinə mürəkkəb adaptasiya və inteqrasiya prosesində maliyyə dəstəyi göstərir. Yardım həmçinin keçmiş kənd təsərrüfatı kooperativlərinin rəqabətə davamlı firmalara dəyişdirilməsində də özünü göstərir, bu da öz bəhrələrini verir: bir çox şəxsi firmalar xeyli gəlir əldə etmişdir, əsasən də becərilən iri sahələrin hesabına. Almaniyanın kənd təsərrüfatı ərzaq məhsulları istehsal etdiyindən başqa əlavə məsələlər yerinə yetirir: həyatın təbii ehtiyaclarının qorunması və müdafiəsi, yaşayış rayonları üçün gözəl landşaftların qorunması, sənaye üçün aqrar xammalın tədarükü və s. Almaniyada dənli bitkilərin istehsalı təxminən 48 milyon ton təşkil edir, o cümlədən buğda 26,0 milyon ton, arpa – 11,6 milyon ton, qarğıdalı – 4,5 milyon ton, çovdar – 2,7 milyon ton və yulaf – 0,8 milyon ton. Dənlilərin məhsuldarlığın orta hesabla 6,2 – 6,7 t/ha arası dəyişir. Almaniya
nın xarici ticarət əməliyyatların həyata keçirilməsi üçün optimal logistik imkanları, həmçinin yetəri qədər maliyyə ehtiyatları mövcuddur.
Belarus Respublikasının kənd təsərrüfatı
Ərazisi 207,6 min km 2 , əhalisi 9,4 milyon nəfər, ərazisinə görə dünyada 83- cü yerdədir, əhalinin sıxlığı 1 km 2 - ə 49 nəfər düşür. ÜDM 140,9 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 14 900 ABŞ dolları düşür. Belarus Respublikasının ASK-nin əsas sahəsi kənd təsərrüfatıdır. Ölkənin ümumi daxili məhsulunda kənd təsərrüfatının payı 7,5 faiz təşkil edir. Aqrar istehsalat iki aparıcı sahədən: bitkiçilik və heyvandarlıqdan ibarətdir. Kənd təsərrüfatı əsasən daxili bazarın ərzaq məhsulları ilə tələbatının təmin edilməsinə yönəldilib. Kənd təsərrüfatı torpaqları 93 milyon hektar təşkil edir, bunlardan 6,2 milyon
hektarı əkin sahələrinin payına düşür. Bitkiçilikdə dənli bitkilər, əsasən də arpa, çovdar, buğda üstünlük təşkil edir. Arpanın ümumi yığımı 1,4 – 2,0 milyon ton təşkil edir, bu da praktiki olaraq bütövlükd ə daxili tələbata istifadə edilir. Ümumi yığım üzrə ikinci yerdə çovdardır (1,2-1,6 milyon ton). Ölkədaxili istehlaka 1,1 – 1,5 milyon ton istifadə edilir. Keçici ehtiyatlar 114 – 264 min ton təşkil edir, 150 min tona qədər çovdar ixrac edilir. Dənlilərdən yemlik lupin (acıpaxla), noxud, çölnoxudu, lobya becərilir. Respublikada struktur dəyişiklikləri və bərpa edilən enerji mənbələri ilə əlaqədar dənli-paxlalı və yağlı bitkilərin becərilmə sahəsi genişləndirilir. Texniki bitkilər (uzunlifli kətan, şəkər çuğunduru, raps) ümumi əkin sahələrinin 5 faizini təşkil edir, yem bitkiləri isə – təxminən 40 faizini. Belarusda dünyanın kətan əkinlərinin 16 faizi və ya Avropa qitəsi üzrə 20 faizindən də çox onun əkin sahələri cəmləşib. Heyvandarlıqda əsasən süd və ət istehsalı üçün iribuynuzlu mal-qara, həmçinin donuz və quş yetişdirilir. 2010-cu ildə kənd təsərrüfatı ölkənin ÜDM-də 7,5 faizini, 2000-ci ildə isə 11,6 faizini təşkil etmişdir. Bununla belə, 2010-cu ildə kənd təsərrüfatına ümumi kapitala bütün in vestisiyaların 17,1 faizi yönəldilib (2000-ci ildə 6,8 faizi). 2010- cu ildən kənd təsərrüfatında ölkə əhalisinin 9,7 faizi məşğul idi (2000- ci ildə 14,1 faizi). Kənd təsərrüfatında orta əmək haqqı bütün sahələr arasında ən aşağı olanıdır və 815 200 rubl təşkil edir (orta respublika səviyyəsindən 67 faiz). Kənd təsərrüfatının əsasını, əsasən adı dəyişdirilmiş və aktiv dövlət dəstəyi ilə bazar əsasında fəaliyyət göstərən kolxoz və sovxozlar təşkil edir. Onların payına kətan lifinin istehsalının 99,6 faizi, şəkər çuğundurunun 98,6 faizi, taxılın 93,6 faizi, ətin 86,8 faizi, südün 86,5 faizi, yumurtanın 67,7 faizi, tərəvəzlərin 12,9 faizi, kartofun 11,1 faizi, yunun 7 faizi düşür. Praktiki olaraq dövlət dəstəyindən yararlanmayan əhalinin təsərrüfatları yunun 88,7 faizini, kartofun 86,9 faizini, tərəvəzlərin 81 faizini, yumurtanın 32,2 faizini, südün 13,3 faizini, ətin 12,7 faizini i stehsal edirlər. Fermer təsərrüfatları (hüquqi şəxslər kimi qeydə alınan şəxsi təsərrüfatlar) böyük rol oynamır və tərəvəzlərin 6,1 faizini, yunun 4,3 faizini, kartofun 2 faizini, taxılın və şəkər çuğundurunun 1,4 faizini, ətin 0,5 faizini istehsal edirlər.
2
2011-
ci ilin əvvəlinə kənd təsərrüfatı torpaqlarının ümumi sahəsi 8897,5 min hektar (5510,5 min hektar əkin sahələri, 3240,6 min hektar cəmənlik torpaqları) təşkil edirdi. Torpaqların 16,4 faizi meliorasiya olunmuşdur. 5510,5 min hektar əkin torpaqlarının 4698,2 min hektarı kənd təsərrüfatı müəssisələrinin, 682,1 min hektarı isə əhalinin istifadəsindədir (2001-ci ildə - 1022 min hektar), bunlardan 640 min hektarı fərdi yardımçı təsərrüfatlara, 31,6 min hektarı – bağlara, 85,4 min hektarı – fermer təsərrüfatlarının istifadəsinə ayrılmışdır. 2010-
cu ildə ölkənin bütün təsərrüfatları tərəfindən 35,6 trilyon rubl məbləğində kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edilmişdir. Bunun 55,2 faizini bitkiçilik, 44,8 fazini heyvandarlıq təşkil etmişdir. Təxminən məhsulun 2/3 hissəsi kənd təsərrüfatı müəssisələrində (yarıdan az hissəsi bitkiçilik, demək olar ki, 90 faizi heyvandarlıq məhsullarıdır), onun 1/3 hissəsi əhalinin şəxsi təsərrüfatlarında, 1 faizi fermer təsərrüfatlarında istehsal edilmişdir. Taxılın istehsalında kənd təsərrüfatı müəssisələrinin payı 93,6 faiz, kartofun 11,1 faiz, tərəvəzin 12,9 faiz təşkil edir. 2000 – 2010- cu illər ərzində təsərrüfatlarda texnikanın sayı nəzərə çarpacaq dərəcədə azalmışdır. Traktorların sayı 2000-ci ildə 72,9 mindən 2011-ci ilin əvvəlləırinə 47,3 minədək, yük avtomaşınların sayı 46,3 mindən 25,1 minədək, taxılyığan kombaynların sayı 17,1 mindən 11,4 minədək, silos və yemyığan kombaynların sayı 7,2 mindən 2,6 minədək azalmışdır. Yalnız çuğunduryığan maşınların, çiləyici və tozlayıcı maşınların sayı artmışdır. Kənd təsərrüfatı texnikasının çoxu öz istehsalıdır. 2000 - 2010-cu illər ərzində traktorların illik istehsalı 22 470-dən 44 370-ə qədər, gücü 100 a.q. artıq olan traktorların 2 617-dən 9 454-
ə qədər, taxılyığan kombaynların 445-dən 2 035-ə qədər artmışdır. Lakin yeni texnikanın xeyli hissəsi ixraca gedir. Kənd təsərrüfatı texnikasının ümumi sayının aşağı düşməsi nəticəsində, əkin sahələrinin traktorlarla təmin olunması 2000-
ci ildə olan 1000 hektar sahəyə 15 traktordan 2010-cu ildə 10 traktoradək aşağı düşmüşdür. İstifadə edilən gübrələrin çox hissəsi yerli istehsaldır. 2000 - 2010-cu illər ərzində azot gübrələrinin istehsalı 597 min tondan 761 min tonadək, fosfor g übrələrinin 87 min tondan 192 min tonadək, kalium gübrələrinin 3,4 milyon tondan 5,2 milyon tonadək, əhəngdaşı və dolomit ununun 1,5 milyon tondan 1,9 milyon tonadək artmışdır. Kənd təsərrüfatı bitkiləri altına mineral gübrələrin verilməsi həmin müddətdə 850 min tondan 1 323 min tonadək artmışdır, o cümlədən azot gübrələrinin miqdarının 270 min tondan 463 min tonadək, fosfor gü brələrinin 119 min tondan 230 min tonadək, kalium gübrələrinin 462 min tondan 630 min tonadək artmışdır. Bir hektar əkin sahəsinə səpin 169 kq-dan 284 kq-dək təşkil etmişdir. Təbii gübrələrin ümumi verilməsi 35,9 milyon tondan 43,2 milyon tonadək artmışdır. Kənd təsərrüfatı sahəsinin mütəxəssislərinin hazırlanması ilə Belarus Dövlət Aqrar Texniki Universiteti (Minsk ş.), Belarus Dövlət Kənd Təsərrüfatı Akademiyası (Qorki ş., Moqilyov vilayəti) və Qrodno Dövlət Aqrar Universitet i, digər ali təhsil müəssisələri və həmçinin bir sıra ixtisaslaşdırılmış orta ixtisas təhsil müəssisələri məşğul olurlar. 3
2005 - 2010-c u illərdə “Kənd Yerlərinin Dirçəlməsi və İnkişafı Dövlət P roqramı” həyata keçirilmişdir. Bu Proqram çərçivəsində 2007-ci ildə 2,5 milyard ABŞ dolları sərf edilmişdir, lakin kapital qoyuluşunun iqtisadi effekti zəif olmuşdur, bu fakt hökumət tərəfindən də təsdiq edilmişdir. Buna baxmayaraq, proqram dayandırılmamışdır. Təkcə onun ilk üç ilində, Belarusda müvafiq infrastrukturla təmin olunmuş 666 kiçik aqro şəhərlər tikilmişdir. 2008-ci ildə kənd təsərrüfatında dotasiyaların səviyyəsi dünya norması 20-30 faiz olduğu halda, burada 60 faizə çatdırılmışdır. Bununla belə, dotasiyalara baxmayaraq, bir sıra ekspertlər hesab edirlər ki, Belarus kənd təsərrüfatı effektiv deyil. Belarus məhsulunun xeyli hissəsi ixracı ziyanına gətirib çıxarır. Belarusda bir kiloqram ətin istehsalına 8-10 dəfə çox elektrik enerjisi sərf edilir, nəinki inkişaf etmiş ölkələrdə, eyni miqdarda südün və mal ətinin istehsalı isə daha çox yemlərdən istifadə edilməsini tələb edir. Köhnəlmiş maddi-texniki baza kənd təsərrüfatının daha bir əhəmiyyətli proble mlərindən biridir. Baxmayaraq ki, “Kənd Yerlərinin Dirçəlməsi və İnkişafı Dövlət Proqramı” onunla əsaslandırılmışdır ki, “XX əsrin 90-cı illərin birinci yarısının liberal islahatların gedişatında əldə edilmiş nailiyyətlərin böyük hissəsi dağıdılmışdır”, Belarusda kartof istehsalının səviyyəsi 1993-cü illərin səviyyəsinə çatdırılmamışdır, hələ bu dövrdə də ətin istehsalı rekord səviyyəyə çatdırılmışdır. Təkcə 2004-cü ildə 1990-cı və 1993-cü illərin dənli bitkilərin məhsuldarlığının artırılmasına müvəffəq olunmuşdur. Ekspertlərin fikrinə görə, kənd təsərrüfatının inkişafına torpağa şəxsi mülkiyyətin olmaması da mane olur. Fikirlərə görə, kənd təsərrüfatının dirçəlişinə zərər gətirən müəssisələrin iflasının qarşısının alınmamasıdır. Fərdi təsərrüfatlar kartof və tərəvəz istehsalının böyük hissəsini təmin edir, bu da, Belarusda fermer təsərrüfatlarının inkişafının yüksək effektliyinə dəlalət edir. 2001 - 2011- ci illər ərzində dövlət büdcəsindən kənd təsərrüfatına 40 milyard ABŞ dolları yönəldilmişdir, 2017-ci ilə kənd təsərrüfatına dövlət dotasiyaları minimuma endiriləcək. BMT-ni
n Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təkilatının (FAO) məlumatına görə, Belarus tritikale əkilmiş (516,6 min hektar) sahələrin həcminə görə Polşadan sonra ikinci yerdədir və onun yığımına görə (Fransada 2 milyon tona, Almaniyada 2,5 milyon tona, Polşada 5,2 milyon tona qarşı 1,78 milyon ton) dördüncü yerdədir. Çovdar əkinləri sahələrinə (448 min hektar) görə Belarus dünyada beşinci yerdədir və onun yığımına görə dördüncü yerdədir (Rusiyada və Almaniyada 4,3 milyon tona və Polşada 3,7 milyon tona qarşı 1,2 milyon ton). Belarus həmçinin, kartof əkinləri sahələrinə görə dünyada səkkizinci yerdədir və onun yığımına görə onuncu yerdədir (Çində 73,3 milyon tona qarşı 7,1 milyon ton). Belarus kənd təsərrüfatının orta məhsuldarlığı, bir qayda olaraq, qonşu ölkələrin məhsuldarlığı ilə təxminən eyni səviyyədədir. Bununla belə, Belarus məhsuldarlığa görə Qərbi Avropa və ABŞ-la (bəzi hallarda isə Latın Amerikası və Asiya ölkələri ilə də) müqayisədə məhsuldarlıqda xeyli geridə qalır. Qarğıdalının məhsuldarlığına görə Belarus Avropada axırdan altıncı yerdədir, kartofun
4
məhsuldarlığı ABŞ-a nisbətən üç dəfə aşağıdır, çovdar və arpanın məhsuldarlığına görə Böyük Britaniyadan, Almaniyadan, İsveçdən, Fransadan, Belçikadan, Niderlanddan 2- 3 dəfə aşağıdır.
|