Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
11.77 67.88 20.35 100.0 2002
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2001 11.77
67.88 20.35
100.0 2002 11.81
67.76 20.44
100.0 2003 11.81
67.83 20.36
100.0 2004 11.96
67.9 20.15
100.0 2005 11.96
67.8 20.24
100.0 2006 12
67.67 20.34
100.0 2007 12
67.52 20.48
100.0 2008 12.04
67.27 20.69
100.0 2009 12.16
67.46 20.38
100.0 2011 12.32
67.23 20.46
100.0
Belçika v ə qonşu-ölkələrdə əhalinin hər nəfərinə ÜDM, ABŞ dolları, 2000 – 2011-ci ill ər İl Belçika Fransa Niderland 2000 22897
22456 24270
2001 22721
22529 25136
2002 24673
24291 27297
2003 30282
29775 33337
2004 34952
33929 37596
2005 36201
35035 39129
2006 38186
36756 41397
2007 43553
41817 47619
2008 47821
45605 52778
2009 44367
42037 47889
2011 35830
35143 42770
7
Belçika v ə qonşu-ölkələrin ÜDM-nin artım templərinin dinamikası, %, 2000 – 2011-ci ill ər İl Belçika Fransa Niderland 2000 91.7
91.1 93.7
2001 99.6
100.9 104.2
2002 109.1
108.5 109.2
2003 123.3
123.4 122.8
2004 116
114.7 113.4
2005 104.1
103.9 104.6
2006 106.1
105.6 106.3
2007 114.8
114.5 115.5
2008 110.5
109.7 111.2
2009 93.3
92.7 91
2011 99.2
97.5 98.2
Belçikanın və lider-ölkələrin ÜDM-nin müqayisəsi Belçika v ə lider-ölkələrin ümumi daxili məhsulu (ÜDM), milyard ABŞ dolları, 2000 – 2011-ci illər İl Belçika ABŞ Çin Yaponiya Almaniya Fransa 2000 233
9899 1193
4667 1886
1326 2001 232
10234 1317
4095 1881
1338 2002 253
10590 1456
3918 2007
1452 2003 312
11089 1651
4229 2424
1792 2004 362
11798 1943
4606 2726
2056 2005 377
12564 2284
4552 2766
2137 2006 400
13315 2787
4363 2903
2256 2007 459
13962 3494
4378 3324
2582 2008 507
14219 4532
4880 3624
2832 2009 473
13864 5051
5033 3299
2625 2011 412
15040 11300
4389 3085
2214 8
Belçika v ə lider-ölkələrdə əhalinin hər nəfərinə ÜDM, ABŞ dolları, 2000 – 2011-ci ill ər İl Belçika ABŞ Çin Yaponiya Almaniya Fransa 2000 22897
35041 940
37122 22903
22456 2001 22721
35840 1031
32527 22832
22529 2002 24673
36711 1132
31083 24347
24291 2003 30282
38068 1276
33515 29388
29775 2004 34952
40121 1494
36469 33033
33929 2005 36201
42329 1747
36015 33511
35035 2006 38186
44448 2120
34500 35173
36756 2007 43553
46188 2644
34605 40283
41817 2008 47821
46621 3412
38563 43941
45605 2009 44367
45059 3784
39770 40034
42037 2011 35830
48517 8433
34560 37170
35143
Belçika v ə lider-ölkələrin ÜDM-nin artım templərinin dinamikası, %, 2000 – 2010-cu ill ər İl Belçika ABŞ Çin Yaponiya Almaniya Fransa 2000 91.7
106.4 108.4
106.8 88.5
91.1 2001 99.6
103.4 110.4
87.7 99.7
100.9 2002 109.1
103.5 110.6
95.7 106.7
108.5 2003 123.3
104.7 113.4
107.9 120.8
123.4 2004 116
106.4 117.7
108.9 112.5
114.7 2005 104.1
106.5 117.6
98.8 101.5
103.9 2006 106.1
106 122
95.8 105
105.6 2007 114.8
104.9 125.4
100.3 114.5
114.5 2008 110.5
101.8 129.7
111.5 109
109.7 2009 93.3
97.5 111.5
103.1 91
92.7 2010 99.2
104.2 113.6
108.5 99.4
97.5
1
Ərazisi 78,87 min km 2 , əhalisi 10,5 milyon nəfərdir. ÜDM istehsalı 272,2 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 25,9 min ABŞ dolları düşür. Əlverişli iqlim şəraiti ölkədə müxtəlif növ dənli bitkilərin, tərəvəzlərin və meyvələrin becərilməsinə imkan yaradır. Həmçinin, heyvandarlıq da olduqca inkişaf etmişdir. Dənli bitkilərə gəlincə, Çexiyanın kənd təsərrüfatında daha çox, son dərəcə gözəl çörək məmulatları bişirilən buğda istehsal edilir. Tərəvəzlərdən, Çexiya mətbəxinin əsas inqrediyenti olan kartofun becərilməsinə üstünlük verilir. Alma, armud, gavalı və gilas Çexiyada yetişdirilən əsas meyvə növləridir. Tanınmış Moraviya üzümlükləri ölkənin hüdudlarından uzaqda məşhur olan gözəl şərabın hazırlanması üçün xammal mənbəyidir. Məşhur Çexiya pivəsinin hazırlanması üçün lazım olan her şeyi, həmçinin, Çexiyanın kənd təsərrüfatı verir. Mayaotunun becərilməsi öz ənənələrini qədim zamanlardan davam etdirir və Çexiyanın pivə istehsalı tarixinin ayrılmaz hissəsidir. Çexiya heyvandarlığı donuzların, iribuynuzlu mal-qaranın və ev quşlarının yetişdirilməsi üzərində qurulmuşdur. Ən çox donuz yetişdirilir. İkinci yerdə Çexiyanın əhalisinin təkcə ətlə deyil, həm də südlə təmin edən sağmal inək təsərrüfatı durur. Bütün heyvanlar, ətin tərkibində insan üçün təhlükəli maddələrin olmasına yol verilməməsi üçün mütəxəssislər tərəfindən diqqətlə müayinə olunur. Donuz və quş qripinin epidemiyaları, heyvandarlıq məhsullarının insan istehlakına uyğun olması sanitar normaların daha da sərtləşməsinə gətirib çıxardı. Çexiyanın kənd təsərrüfatı mexanikləşdirmənin və avtomatlaşdırmanın yüksək dərəcə olması sayəsində yaxşı inkişaf etmişdir. Lakin, gənclərin kənd yerlərində yaşamaq istəməməsi problemi bu ölkədən də yan keçmir. Çexiyanın əhalisi son dərəcə yüksək sıxlığı ilə fərqlənir. Orta hesabla 1 km
2 - ə təxminən 129 nəfər düşür. Ən çox sıx əhalisi olan iri şəhərlərin əraziləridir, burada əhalinin orta sıxlığı 1 km 2 - ə 250 nəfər təşkil edir. Hal-hazırda Çexiyanın əhalisi çox böyük artımla seçilmir, bu əsasən qonşu ölkələrdən olan miqrantların hesabına baş verir. Çexlərin böyük əksəriyyəti başqa ölkələrdə yaşayır, bu da XIX əsrin axırlarında XX əsrin əvvələrində olan iqtisadi çətinliklər və həmçinin siyasi səbəblərlə əlaqədar idi. Hal- hazırda Çexiya digər ölkələrdən olan işçilərin sayını azaltmağa çalışır. Hökumət ölkəni tərk etməyə razı olan xaricilərin evlərinə qayıtma xərclərini ödəməyə, həmçinin 500 avro məbləğində birdəfəlik müavinət verməyə hazırdır ki, buna da, 2008-2009- cu illərin iqtisadi böhranı səbəb olmuşdur. Çexiya Respublikasının güclü sənaye ölkəsi olmasına baxmayaraq, Çexiya kənd təsərrüfatının qədim ənənələri var. İqlim şəraiti sayəsində ölkədə müxtəlif növ tərəvəz, meyvə və ev heyvanları yetişdirilir. Kənd təsərrüfatı istehsalının ənənəvi aqrar ərzaqları arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar: Taxıl, kartof, şəkər çuğunduru, süfrə və şərab üzümləri, meyvələr. 2006-
cı ildə becərilmiş dənli bitkilərin cox hissəsi buğda idi. Çexiya Respublikasında 870 000 hektardan artıq sahədə taxıl becərilmişdir. Digər ənənəvi dənli bitkilərə arpa, çovdar və yulaf daxildir. Taxıl çörək məmulatlarının, ən yayılmış
2
rulet və şirin peçenyenin bişirilməsində istifadə edilir. Çexiya Statistikasının hesabatına uyğun olaraq 2006-cı ildə taxılın istehsalı 15,5 faiz aşağı düşmüş və ya 6,46 milyon tonadək azalmışdır. Buna il ərzində əlverişsiz hava şəraiti səbəb olmuşdur. 2006-
cı ildə 711 000 tondan artıq kartof yığılmışdır. Kartof bir çox Çexiya yeməklərinin əsasıdır. Əsasən şəkərin istehsalında istifadə olunan şəkər çuğunduru Çexiya Respublikasında ardıcıl becərilir. 2006-cı ildə 2,9 milyon ton şəkər çuğunduru yığılmışdır. Çexiya Respublikasında 5 414 hektar sahədə süfrə üzümü becərilir. 2006-cı ildə, Çexiya vilayətləri 5 200 ton məsul yığmışdır. Çexiya Respublikasında bar verən üzüm bağları 12 697 hektardır. Onlar daha çox Cənubi Moraviyada yayılmış və bura da bu növ məhsul üçün ən yaxşı iqlim şəraiti mövcuddur. Ənənəvi meyvə məhsulu, adətən müxtəlif növ tezyetişən, gec yetişən və qış almasından, armudundan, gavalıdan və albalıdan ibarətdir. Heyvandarlıq sahəsində ənənəvi aqrar ərzaqları arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar: Donuz, iribuynuzlu mal-qara, e v quşları. Donuzları əsasən yaxşı keyfiyyətli ətlik kimi böyük həcmdə yetişdirirlər. Kəsilmiş donuzun orta çəkisi təxminən 105 kq təşkil edir. Donuzlar təkcə böyük qruplarl
a deyil, həmçinin fermerlərin şəxsi istifadəsi üçün yetişdirilir. Ev donuzunun kəsilməsi Çexiyanın kənd adətidir. Bütün donuzlar, kəsilmədən əvvəl insan üçün zərərli maddələrin mövcudluğunu istisna etmək üçün ciddi gigiyena müayinəsini keçməlidir. Çexiya Respublikasında ən yayılmış iribuynuzlu mal-qara növü, mal-qara ar asında ikinci ən gəlirli olan inəklərdir. Kəsilmiş inəyin orta çəkisi 600 kq-dır. Bütün iribuynuzlu mal- qara kəsilmədən əvvəl insan üçün zərərli maddələrin istisna edilməsi üçün gi giyena müayinəsindən keçməlidir, əsasən də inək quduzluğu xəstəliyinə dair. Bugünədək Çexiya Respublikasında xəstəliyin 20 halı təsdiq edilmişdir, lakin insanlar yoluxmamışdır. Südün geniş yayılmış məhsulları pasterizə edilmiş süd, yağ və emal edilmiş pendirlərdir. Çexiya fermerləri ənənəvi olaraq toyuq, qaz, hind toyuğu və ördək yetişdirirlər. Ağ ətin yayılması sayəsində ev quşlarının yetişdirilməsi daha çox artmışdır. Yuxarıda qeyd olunan müxtəlifliklərdən əlavə, həmçinin Qvineya toyuqları yetişdirilir. Quş qripinin təhlükəsi nəticəsində Çexiya Respublikasında bütün ev quşları tamamilə yoxlanılmışdır. Çexiya Respublikasında sənaye və turizm yaxşı inkişaf etmişdir. Kənd təsərrüfatına gəldikdə, onun ÜDM-da payı 2 faizdən azdır. Çexiyanın iqlimi, onun coğrafi mövqeyi müxtəlif meyvələrin, tərəvəzlərin, dənli bitkilərin və həmçinin ev mal-
qarasının və quşlarının yetişdirilməsi üçün münbit şərait yaradır. Buğda, çovdar, arpa, yulaf əsas dənli bitkilərdir. Həmçinin burada kartofun, şəkər çuğundurunun məhsuldarlığı yüksəkdir. Qeyd etməmək olmaz ki, Çexiya pivəsi dünyada ən yaxşılardan biridir. Onun hazırlanması üçün geniş kənd təsərrüfatı sahələrində mayaotu əkilir. Almanın, armudun, gavalının, gilasın müxtəlif sortlarının yaxşı məhsulları alınır. Meyvə ağacları ümumiyyətlə Çexiyanın böyük ərazilərini əhatə edir. Çox hallard a onları böyük olmayan yollar boyunca əkirlər. 3
Heyvandarlığa gəldikdə isə, burada donuzların, iribuynuzlu mal-qaranın və quşların yetişdirilməsi üstünlük təşkil edir. Ağ ətə olan tələbata müvafiq yerli fermer təsərrüfatlarında quşların baş sayı artırılmışdır (toyuq, hind toyuğu, ördək və qaz). Kənd təsərrüfatı yaxşı avtomatlaşdırılmışdır. Əvvəllər Çexiya əsas kənd təsərrüfatı ərzaqları ilə təkcə özünü təmin etmirdi, həm də onların bir hissəsini ixrac edirdi. Lakin, son zamanlar kənd təsərrüfatı çox da yaxşı olmayan vaxtlarını yaşayır və Çexiya sahibkarlığının ən riskli sahəsi sayılır. Əmək haqları burada o qədər də yüksək deyil, böhrandan çıxış üzrə siyasət kənd təsərrüfatı məhsullarına qiymətlərin aşağı düşməsinə gətirib çıxarmış, ekologiya naminə mübarizə, quş və donuz qripi kimi müxtəlif xəstəliklər və s. həmçinin bu sahəyə də zərbə yetirdi. Əkin sahələri azaldılır, ev mal-qarasının yetişdirilməsi ixtisar edilir , boşalmış əkin sahələrini meşə sahələrinin artırılmasına vermək planlaşdırılır, bununla əlaqədar kənd əhalisi şəhərə köçməyə başlayır. Çexiyada kənd və meşə təsərrüfatlarının payı xeyli azdır və hər il də azalmağa davam edir. Çexiyada birbaşa kənd təsərrüfatı məhsullarının ÜDM payı 2 faizdən də azdır, bu da qonşu ölkələrlə müqayisədə çox da yaxşı görünmür. Çexiyanın kənd təsərrüfatı üçün onun iqlim şəraiti mühüm rol oynayır. Onun sayəsində Çexiyada meyvə, tərəvəz və ev mal-qarasının yetişdirilməsi əlverişlidir. Çexiyanın kənd təsərrüfatı istehsalı olan ənənəvi aqrar məhsullarına kartofu, taxılı, şəkər çuğundurunu, üzümün adi və şərab növlərini və meyvələri aid etmək olar. Çexiya Re spublikasında dənli bitkilər arasında buğda üstünlük təşkil edir. Digər ənənəvi dənli bitkilərə çovdar, arpa və yulaf aiddir. Kartof Çexiyanın bir çox yeməklərinin əsasıdır, buna görə də onu demək olar ki, hər yerdə becərirlər. Şəkərin istehsalı üçün Çexiya Respublikasında şəkər çuğunduru becərilir. Çexiyada m eyvə məhsulu əsasən almanın, armudun, gavalının və albalının tezyetişən, gec yetişən və qış sortlarından ibarətdir. Çexiyanın cənubunda yerləşən Xelçise və Leqnise rayonları öz alma və gilası ilə məşhurdur. Çexiyanın kənd təsərrüfatı məhsullarını sadalayarkən pivə istehsalını qeyd etməmək olmaz. Pivə istehsalının əsas komponentləri olan iri Çexiya plantasiyalarında becərilmiş, yüksək ke yfiyyəti ilə seçilən mayaotudur və cücərmiş arpa olan səmənidir. Çexiyanın hər regionunda yüzdən çox pivə növü bişirilir. Çexiya pivəsinin ən məşhur növlərinə Plzenski Prazdroy, Kruşovise, Velikopopovintski Kozel, Budeyovitski Budvar, Staropramen, Regent v ə Velvet aiddir. Son zaman lar, ölkədə bəzi kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq məhsullarının istehsalı azalır, bu qismən olaraq çexlərin ekologiya naminə və böhran ilə mübarizə qərarı ilə əlaqəlidir, buna səbəb Çexiyanın ərzaq bazarında süd, yağ, çörək, yumurta kimi əsas mallara qiymətlərin aşağı düşməsi oldu. Ölkədə iribuynuzlu mal-qaranın və donuzların sayı azalmış, lakin hələ 2008-ci ildə atların, qoyunların və quşların istehsalı nəzərə çarpaçaq qədər artmışdır. Bu ğdanın istehsalı azalmış, əkin sahələri isə yulaf üçün ayrılmışdır. Üzvi gübrələr əkinə yararlı sahələrin demək olar ki, 18 faizində istifadə edilir. Torpaqla işləyərkən çexlər daha çox kimyadan istifadə etməkdən imtina edirlər. Ölkədə kənd təsərrüfatı sahələri durmadan azalır, Avropa Birliyinin istifadə edilməyən torpaqlarda ağacların əkilməsi üzrə proqramı çərçivəsində isə Çexiyada hal-hazırda ölkənin 1/3 hissəsini əhatə edən meşə sahələrinin artırılması planlaşdırılır. Çexiyada kənd
4
əhalisinin şəhərlərə axını problemi kəskin xarakter almışdır. Ölkədə fermerlərin 1/3 hissəsinin yaşı 50-dən yuxarıdır, cavan nəsil isə kənddə qalmağa can atmır. Çexiyanın kənd təsərrüfatında olan əmək haqqının səviyyəsi elə də yüksək deyil. Əgər kənd sakininin əmək haqqının artırılması problemi həll olunmasa, Çexiyanın qıda məhsullarının xarici təminatına keçməsinə böyük ehtimal var. Çexiyanın kənd təsərrüfatında əhalinin 5 faizi məşğuldur. Çexiyada kənd təsərrüfatının yüksək avtomatlaşdırma və mexanikləşdirmə səviyyəsi mövcuddur. Bu, ölkənin əkinçilik və heyvandarlıq məhsullarına olan tələbatının tamamilə təmin edil
məsinə və həmçinin məhsulları AB-nin ölkələrinə ixrac edilməsinə imkan yaradır. Statistika ya görə, Çexiyada aqrar sektorun bir işçisi 41 nəfəri doyuzdurur. Çexiyada sahibkarlığının daha riskli sahələrinə kənd təsərrüfatı, istehsal, ticarət, nəqliyyat və restoran biznesi aiddir.
Danimarkanın kənd təsərrüfatı Danimarkanın ərazisi 43,0 min km 2 ,
2 - ə 126,4 n əfər düşür. ÜDM 208,8 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 38,0 ABŞ dollarə m əhsul istehsal edilir. Danimarkada iqtisadiyyatın aqrar sektoru ilə dövlətin idarəetmə onilliklərlə toplanmış təcrübəsi diqqətli öyrənilməyə layiqdir. İdarəetmə fəaliyyətinin müxtəlif iqtisadi, inzibati v ə ideoloji üsulları və metodları istifadə edilərək dövlət kənd əhalisinin həyatının qaydaya salınması, istehsalın artımının, kənd təsərrüfatı və ərzaq m əhsullarının keyfiyyətinin stimullarşdırılması, sağlam rəqabətin təmin edilməsi üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Bu ölk
ədə aqrar biznesdə dövlət müəssisələri və idarələri mövcud deyil. Kooperativl ərin, kredit və injinirinqləşdirilmiş strukturların yaradılmasında hökumət payçı kimi iştirak etmir. Bütün ərzaq və kənd təsərrüfatı sənayesi fərdi təsərüfatçılığa əsaslanır. Kraliça, parlament və hökumət bu fərdi torpaq mülkiyyətçiliyinin, istehsal vasit
ələrinin və əmək vasitələrinin müdafiəsi və yaradıcı fəaliyyəti üçün bütün müvafiq şəraiti yaratmışdır. Bunun üçün həm hüquqi, həm də qeyri hüquqi dövlət idar əçiliyi formalarından istifadə edilir. Danimarkada k ənd təsərrüfatı qanunvericiliyi yüksək səviyyədədir. Bir neçə il önc ə qəbul edilmiş “Kənd təsərrüfatı barədə” qanun “kənd təsərrüfatı konstitusiyası” hesab edilir. O, k ənd həyatının əhəmiyyətli sosial və istehsal məsələləri üzrə daha ümumi xarakter daşıyan qaydalar qəbul etmişdir, Danimarkanın ailə fermasının, fermerin, kooperativin, yerli idar əçilik orqanlarının, kənd təsətrrüfatı,ərzaq və balıqçılıq nazirliyinin və ölkənin hökumətinin davranışlarını və fəaliyyətini müəyyən etmişdir. Bu qanunla Danimarka ailəsi Danimarkanın kənd təsərrüfatının əsası kimi mü əyyənləşdirilmişdir və onun fəaliyyətini qorumaq bütün hökumət və qeyri- hökum ət orqanlarının vəzifəsidir. Bu qanuna uyğun olaraq emal kooperativləri ərzaq bazarında kretidləşmədə və vergi qoyulmada prioritet əldə edirlər. Beynalxalq bazarlarda onların fəaliyyətinin koordinasiyası üçün dövlət tərəfindən maliyy ələşdirilən İxrac Şurası yaradılmışdır. Dövl ətin nəzarət fəaliyyəti əhəmiyyətlidir. Burada iki aspekti qeyd etmək lazımdır: baytarlıq nəzarəti və ətraf mühitin qorunması. Mal-qaranın və ərzaq m əhsullarının vəziyyətinə nəzarət bir neçə səviyyədə həyata keçirilir. Danimarka effektivbaytarlıq sistemi yaradaraq mal-qaranın və donuzların bütün yolxucu x əstəliklərinin tamamilə öhdəsindən gəlmişdir. Bunun sayəsində ət və süd sənayesi m əhsullarının ixracının böyük həcmi üçün zəmin yaranmışdır. Danimarkada dövlət hakimiyy əti ətraf mühitin kənd təsərrüfatından az zərər dəyməsi üçün bir çox tədbirlər görür. Danimarkanın ailə fermerləri və kooperativləri ekologiya və təbiətin qorunması xidm
ətləri üzrə ciddi sistemli nəzarətə məruz qalır. Danimarkanın qanunavericiliyinə gör
ə 1 hektar kənd təsərüffatına yararlı torpaqlarda heyvanların sayı,səpilən üzvi və mineral gübr ələrin miqdarı, həmçinin qış dövründə istifadə olunmamış bitki əkinlərinin sahəsi məhdudlaşdırılıb.Fermer bitkiləri qoruyan kimyəvi maddələrin 2
t ətbiqinin texnologiyasına riayət etmək və onun uçotunu aparmalıdır. Ətraf mühitin qorunması üzrə qanunvericiliyin pozulduğu halda, fermer cinayət məsuliyyətinə cəlb edilir v
ə Yaşıl şəhadətnaməyə malik olmaq haqqını itirir, yəni sahəsi 30 hektardan artıq olan fermer təsərrüfatını idarəetmə və sahiblik hüququnu itirir. Danimarka dövl ət dəstəyi və stimullaşdırma kimi idarəçilik normalarını geniş t ətbiq edir. Dövlət vəsaiti hesabına kənd yerlərində avtomaşın yollarının şəbəkəsi yaradılmışdır və hər ailə fermasına bərk örtülü girişləri tikintisi həyata keçirilmişdir. Bununla yanaşı fermaların əksər hissəsinə elektrik enerjisi açıq enerji ötürücü xətlərlə deyil, torpaqda basdırılmış elektrik kabellərlə aparılmışdır. Dövlət hər bir fermanı telefon rabit ə xətlərilə təmin etmişdir. Hal-hazırda bu rabitə xətlərilə kompyuter şəbəkəsi (internet) və kommersiya informasiya bazası fəaliyyət göstərir. Güz
əştlərin təyin edilməsi yolu ilə müxtəlif səviyyəli kooperativlərdə və f əaliyyət sferalarındafermerlərin birləşməsi stimullaşdırılır. Danimarkanın aqrar sənaye kompleksində aqrobiznes strukturlarının menecmentin v ə idarəedilməsinin xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirərək aşağıdakıları qeyd etm
ək lazımdır. Danimarkanın ailə fermerləri idarıçilik üçün xüsusi hazırlanmış menecerl
əri cəlb etmirlər. Məsləhətçilərin yardımı ilə hər bir fermer müstəqil olaraq öz fermasının fəaliyyət strategiyasını işləyib hazırlayır, əkinçilikdə və heyvandarlıqda texnoloji prosesl əri təmin edir və mühasibat və vergi uçotunu aparır. O, həmçinin q əbul edilən qərarlara və maliyyə nəticələrinə personal məsuliyyət daşıyır. Bununla yanaşı, Danimarkanın fermeri bilavasitə mexanizatorun, sürücünün, heyvandarın və s. işini yerinə yetirir. Qeyd etmək lazımdır ki, bir nəfər üçün çox böyük professional və fiziki ağırlıqdır. O, fermerdən bilik, tərcrübə, sağlamlıq tələb edir. Bununla fermerl
ərin təlimi və hazırlığı üzrə dövlət dəstəyi izah edilir. Faktiki olaraq hər fermer ixtisaslaşmış menecer olmalıdır. Məhz buna görə Danimarkanın kənd təsərrüfatı m əktəblərində onlara təlim keçirlər, sonra isə onların biliklərinə Danimarkanın kənd t əsərrüfatı məsləhət xidməti tərəfindən mütəmadi olaraq əlavələr edilir. K ənd təsərrüfatı kooperativlərinin idarəçiliyitam əksinə qurulmuşdur. Emal, t əchiz, satış və serviz kooperativləri fermerlər tərəfindən fermerlər üçün yaradılmışdır. Onlar kooperativlər şurasının və idarəetmənin üzvləridir. Lakin fermerl
ərin özləri fiziki olaraq kooperativin icraçı-təşkilatçı orqanında işləyə bilmirl
ər. Bu məqsədlər üçün onlar peşəkar menecer olan icraçı direktoru müqavilə yolu il
ə işə dəvət edirlər. Onun vəzifəsi kooperativlərin üzvlərinin, yəni fermerlərin maraqlarının təmin edilməsi üçün kooperativin strateji və operativ idarəedilməsidir. İcraçı direktorun təklifinə görə kooperativin şurası idarə heyəti, baş mühasibi təyin edir, biznes – planı, xərclər smetası və kooperativin işçilərinin ştat sayınıtəsdiq edir. İcraçı direktor mütəmadi olaraq istehsal-maliyyə fəaliyyətinin vəziyyəti və nəticələri bar ədə kooperativ şurasının qarşısında hesabat verir, gəlirin paylaşdırılması və ya z ərərin ödənməsi üzrə təkliflər verir. Bazar münasibətləri və sərt rəqabət şəraitində icraçı direktor müəssisənin sənədlərlə idarə edilməsi deyil, həm də marketinq f əaliyyəti bacarığına malik olmalıdır. 3
M əhz istehsal edilən məhsulu sərfəli qiymətlərlə satmaq və kooperativ üçün z əruri olanları sərfəli qiymətlərlə almaq qabiliyyəti maliyyə uğurunun və bütün istehsal prosesinin son m əqsədinin əsasıdır. Hal-hazırda Danimarkada peşəkar menecer ə yüksək tələblər qoyulur, lakin onun əməyi də yüksək qiymətləndirilir. Emal kooperativl ərininbirləşmə prosesi gedir. Bu birləşmə bir dəb deyil, o rəqabətli mühitd ə malların satılmasının həyatı zəruriyyətidir. Ərazisi 43,0 min km 2 , əhalisi 5,5 milyon nəfərdir, 1 km 2 - ə 126,4 nəfər düşür. ÜDM 208,8 ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 38,0 ABŞ dolları düşür. Dövlət kənd əhalisinin həyatının qaydaya salınması, istehsalın artımının və kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının keyfiyyətinin stimullaşdırılması, sağlam rəqabətin təmin edilm əsi üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Danimarkada kənd təsərrüfatı qanunvericiliyi yüks ək səviyyədədir, bir neçə il öncə qəbul edilmiş “Kənd təsərrüfatı bar ədə” qanun “kənd təsərrüfatının konstitusiyası” hesab edilir. |