Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Məhsuldarlıq
8,0
7,1 8,0
7,8 7,8
8,0 8,0
7,2 8,3
7,9 7,7
Gəliri - arpa (Т / hа) 5,8
5,3 5,6
5,9 5,8
5,9 5,9
5,7 6,0
5,8 5,7
Çıxış - yulaf (Т / hа) 5,9
5,5 6,0
6,1 5,8
5,8 6,0
5,5 5,8
5,8 5,5
Gəliri - raps (Т / hа) 2,9
2,6 3,4
3,3 2,9
3,2 3,3
3,2 3,3
3,4 3,5
Gəliri – şəkər çuğunduru ( Т / hа) 52,5
47,0 56,5
57,3 57,5 58,5 56,6 53,8 63,8 74,0 54 Çıxış – birləşdirmək noxud ( Т / hа) 3,7
3,5 3,4
3,9 3,5
3,8 3,3
3,1 4,0
3,6 3,5
Çıxış – birləşdirmək paxlalılar ( Т / hа) 3,9
3,5 3,9
3,8 3,7
3,8 3,4
3,0 4,5
3,7 3,0
Gəliri - kartof ( Т / hа) 22,6
12,4 16,4
18,2 16,8 14,3 15,7 12,5 13,3 15,0 23,0 Gəliri - kartof ( Т / hа) 41,4
42,8 46,7
42,9 45,2 46,4 43,0 43,1 46,7 48,0 45,0 1 inəyə orta sağım (litr) 5978 6347 6495 6620 6571 6749 6977 6913 6943 7068 7315 Çixiş (Т / hа)
1,7 1,9 1,4
1,6 1,8
2,0 1,6
5
Böyük Britaniyanın kənd təsərrüfatı
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Kənd təsərrüfatının iqtisadiyyatda payı (£ milyon) 6720
6852 7151
7421 7165
5109 5091
5535 7475
6783 ÜDM- dən (cari dəyəri) (%) 0,8
0,8 0,8
0,8 0,8
0,5 0,5
0,5 0,6
0,5 İdxal (£ milyon) 16828 18267 19091 20944 24280 25210 26791 27577 31486 32516 İxrac (£ milyon) 8702
8506 8915
9881 10736 10698 11332 11795 13171 14030 Ticarətin balansı (ərzaq məhsulları) (£ milyon) -8126 -9761 - 10176
- 11063
- 13544
- 14512
- 15459
- 15671
- 18426
- 18286
Bütün məhsullara özünəyetərliliyi (%) 67
63 62,4
63,5 62,3
60,1 59,2
59,9 58,2
60,2 Yerli məhsullarla özünü təminat (%) 80
75 75,5
76,6 75,0
73,1 72,2
73,1 72,7
71,7 Kənd təsərrüfatından ümumi gəlir (£ milyon) 1499
1661 2228
2839 2558
2171 2536
2886 4793
4373 Fermaların orta təmiz gəliri (Е) 8700
13000 13900 24300 17500 17500 20600 33500
İngiltərədə kənd təsərrüfatı torpaqlarının qiymətləri (£ hektara)
7406 6915 7172
7654 8651
9249 10974 14152
20679 21307 21096 21213 21560 22751
6633
7880 7430
9731 9097
9490
pərakəndə satışı GVA (£ milyon)
17947 19221 19782 21294 21744 22925
Belçikanın kənd təsərrüfatı Ərazisi 32,5 min km 2 ,
2 - ə 320 n əfər düşür. ÜDM 412,0 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 35 830 ABŞ dolları düşür. Əhalinin sayına görə dünyada 71-ci yeri tutan və ərazisinə görə 137-ci yeri tutan Belçika milli g əlirin həcminə görə 22-ci yerdədir. Gəlirin yarısını xidmət və mübadil ə sahəsindəki fəaliyyəti, ¾ hissəsini isə Avropa birliyi ölkələrilə əməkdaşlıq t əmin edir. Belçika vahid Avropanın yaradılmasında fəal iştirak etmişdir. 1957-ci ildən Brüssel bir çox Avropa t əşkilarlarının qərargahı olmuşdur. Fransa şəhəri Strasburq əhəmiyyətinə görə ikinci hesab edilir. 1992-ci ildə Brüsseldə Avropa işləri üzrə Komissiya üçün çox müasir bina inşa edilmişdir. Belçikanın kənd təsərrüfatı yetəri qədər sərin və rütubətli iqliminə baxmayaraq yüks ək intensivliyi və məhsuldarlığı ilə seçilir. Bu sahənin uğurları artıq rütub
əti götürən inkişaf etmiş kanallar sistemilə, güllərin və tezyetişən tərəvəzlərin yetişdirildiyi istixanaların xeyli sayının çoxluğu izah edilir. Yemlərin bolluğu say əsində Belçikanın həm də heyvandarlığı məşhurdur. Belçikanın kənd təsərrüfatı yaxşı inkişaf etmişdir. Ət-süd heyvandarlığı yüks
ək məhsuldarlığı və intensivliyilə seçilir. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların 45 faizini ç əmənlər və otlaqlar, 55 faizini isə dənli bitkilərin əkin sahələri təşkil edir. Ölk
ədə həmçinin meyvəçilik və tərəvəzçilik, o cümlədən böyük şəhərlərin rayonlarında istixana tərəvəzçiliyi inkişaf etmişdir. Belçikanın kənd təsərrüfatı ümumi milli m əhsulun 2 faizini verir və ölkənin daxili tələbatını 80 faiz təmin edir. Kiçik və orta fermer t əsərrüfatları üstünlük təşkil edir. Belçika süd və süd məhsullarının istehsalı üzrə Avropanın ən ölkələrindən biridir. 2012-ci ild ə Libramont şəhərində keçirilən kənd təsərrüfatı üzrə sərgidə həm müt
əxəssislər, həm adi vətəndaşlar daxil olmaqla 200 000 nəfərdən artıq insan iştirak etmişdir. Kənd təsərrüfatı sahəsində 74 399 nəfər çalışır, onlardan 70 faizi Flandriyada çalışır. Kənd təsərrüfatı Belçikanın ÜDM-nin 1 faizini təşkil edir. Belçikanın inəklərinin ümumi sayı 488 000 təşkil etmişdir, 2011-ci ildə isə 3 milyon ton d ənli bitki istehsal edilmiş, bu da 1998-ci illə müqayisədə 16 faiz artıqdır. 2012-ci ilin ikinci rübünd ə Belçikanın ÜDM məhsulu 0,6 faiz aşağı düşmüşdür. Belçikadak Demoqrafiya üzr ə İnstitutunun məlumatına görə 2020-ci ilə Brüsselin əhalisi 10 faiz artacaq. Bununla yanaşı, artımın xeyli hissəsi xarici miqrasiya hesabına olacaq. Bu Avropa üçün unikal vəziyyətdir. Bununla belə, bir t ərəfdən bu müsbət tendensiyadır – Brüssel iqtisadi cəhətdən digər dövlətərin v ətəndaşları üçün maraqlı olmuşdur, digər tərəfdən isə sosial problemlər yarana bilər, artıq Brüsselin ətrafında sənaye və istehsalın bəzi sahələrində işsizliyin səviyyəsi 20 faiz
ə çatmışdır, əhalinin sayının artması isə məşğulluqla olan problemlər artır. 2
K ənd təsərrüfatı yetəri qədər yaxşı inkişaf etmişdir. Bir çox rayonlarda torpaq yüks ək münbitliyilə seçilir. Ən münbit torpaqlar Flandriyanın sahilyanı hissəsində və m ərkəzi yaylasında yerləşir. Onlar kənd təsərrüfatında daha çox yararlıdır. Yulaf, kartof, k ətan, şəkər çuğunduru, buğda, çovdar və arpa əsas kənd t əsərrüfatı bitkiləridir. Hər rayonda kənd təsərrüfatının öz fərqli xüsusiyyətləri var. Ölk ənin ən münbit rayonu Kondroz hesab edilir. Böyük şəhərlərin ətrafında meyvə və t ərəvəzlər yetişdirilir. K ənd təsərrüfatında ölkənin ümumi ərazisinin ¼ hissəsi istifadə edilir. Kənd t əsərrüfatına yararlı torpaqların təxminən yarısı ev mal-qarasının otarılmasında istifad ə edilən otlaqların payına düşür. Heyvandarlıq bütün kənd təsərrüfatı m əhsullarının 70 faizini təmin edir. Heyvandarlıq əsasən iribuynuzlu mal-qaranın və donuzların yetişdirilməsilə seçilir. F əal əhalinin kənd təsərrüfatında cəmi 3 faizinin işləməsinə baxmayaraq, o, h ələ də iqtisadiyyatın əhəmiyyətli sektorudur, onun fəaliyyəti Belçikanın ərazisinin dem ək olar ki, yarısında yayılmışdır. Kənd təsərrüfatı, şübhəsiz, ölkənin mənzərəsinə real t əsirə malikdir. 2000-ci ilin k ənd təsərrüfatının siyahıya alınması məlumatına görə, Belçikada 41 047 t əsərrüfat mövcuddur. Təsərrüfatların xeyli hissəsi ailə təsərrüfatlarıdır. K ənd təsərrüfatı sektorunda istehsal şəraiti bir regiondan digər regiona dəyişir. Onlara fermalardakı fiziki mühit və istifadədə olan torpaq sahəsi təsir göstərir. Ölk
ənin şimalında qumlu torpaqlar üstünlük təşkil edir. Torpağın xarakterilə bağlı bu rayonlarda əsasən çəmənliklər üstünlük təşkil edir. Lakin təsərrüfatlarda torpa ğın az olması ilə yanaşı onun xeyli hissəsi yem üçün qarğıdalının intensiv yetişdirilməsində istifadə edilir. Flandriyanın cənub hissəsində, gilli-qumlu torpaqlarda, yetişdirilmə əkinçiliyin əsasıdır. Flandriyada təsərrüfatların sahələrinin kiçik olması ilə əlaqədar olaraq burada intensiv əkinçilik tələb olunur. Bu səbəbdən bu gilli-qumlu regionda intensiv heyvandarlıq biznesi inkişaf etmişdir. Flandriyada k ənd təsərrüfatı məhsullarının, o cümlədən Kampində və Flandriyanın qumlu sahəsində inəklərin və donuzların yetişdirilməsi, həmçinin bağçılıq bazarı sahəsində ixtisaslaşmış geniş spektri mövcuddur. İstehsal strukturu Valloniyada daha müntəzəmdir (birqərarlıdır). Torpağın gilli rayonlarında təsərrüfatların orta sahəsi böyükdür və münbitdir, buna görə də burada iri t əsərrüfatlar mövcuddur (buğda, şəkər çuğunduru). Cənub-qərbdə, yüks əklikdə kiçik, daşlı torpaq və daha qabarıq relyef istehsal üçün daha əlverişli şərait yaratmışdır. Bu rayonda kənd təsərrüfatı əsasən iribuynuzlu mal-qaranın yetişdirilməsi ilə məşğul olunur. Fermerl ərin gəlirləri orta hesabla Flandriyada, mərkəzi Belçikada və ölkənin c ənub-şərqində olduğundan daha aşağıdır. Bir regiondan dig ər regiona dəyişən istehsal şəraitinin dəyişkənliyi Belçikanın k ənd təsərrüfatında müxtəlifliyin yüksək səviyyəsilə izah edilir. 3
Belçikanın kənd təsərrüfatının müasir xarakterini əmtəə mallarının istehlakından başlayaraq kapitalın qoyuluşlarınadək müxtəlif formalarda müşahidə etm
ək olar. Konkret investisiyalarda v ə elmi araşdırmalarda tələbatı nəzərə alaraq t əsərrüfatların yüksək ixtisaslaşması səviyyəsi mövcuddur və bu tendensiya surətlə inkişaf etdirilir. Yüks
ək məhsuldarlıq Avropa İttifaqında olduğu kimi problemlər yaradır. Avropa İttifaqında olduğu kimi Belçika fermerləri bir çox problemlərlə üzl
əşirlər. Fermerin orta gəliri əvvəlki kimi digər sektorun işçilərindən daha aşağıdır. İntensivləşmə və mexanizasiya qiymətlərin aşağa düşdüyü bir vaxtda fermerl əri çətinliklərə salan daha yüksək investisiyalar tələb edir. Ölk ə əhalisinin kiçik faizi kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmağa davam edir və k ənd təsərrüfatının fəaliyyəti, həm məşğulluq sferasında, həm də onun ÜDM-da payı azalmışdır. Belçikanın ərazisinin ¼ hissəsi kənd təsərrüfatına yararlıdır, 1/5 hissəsini ç əmənlər və otlaqlar təşkil edir. Şəkər çuğunduru, kasnı, dənli bitkilər və kartof əsas bitkil ərdir. Meyvələrin, tərəvəzlərin və dekorativ bitkilərin yetişdirilməsi xüsusilədə Flandriyada əhəmiyyət kəsb edir. Buna baxmayaraq, Belçikanın kənd təsərrüfatı əsasən heyvandarlıqda cəmləşmişdir, süd və ət məhsulları fermaların dəyərinin 2/3 hiss
əsini təşkil edir. 2011-ci ild ə Belçikanın kənd təsərrüfatının artırılmış dəyəri 412,0 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Belçikanın ümumi sahəsinin ¼ hissəsi kənd təsərrüfatında istifadə edilir. 1990-
cı illərin sonlarında kənd təsərrüfatında, həmçinin balıqçılıq sferasında ölkənin işləyən əhalisinin 2,5 faizini təşkil etmişdir. Kənd təsərrüfatı Belçikanın ərzaq və kənd t əsərrüfatı xammalına olan tələbatının 4/5 hissəsini təmin edir. Belçikanın mərkəzi hissəsində (Eno və Brabant), torpağın sahəsi 50 hektardan 200 hektarad ək olan iri təsərrüfatlara bölündüyü ərazidə müasir kənd təsərrüfatı texnikası və mineral gübrələr geniş istifadə edilir. Hər təsərrüfatda xeyli muzdlu işçi m əşğuldur, buğdanın və şəkər çuğundurunun yığımı üçün bir çox hallarda mövsümi işçilər cəlb edilir. Baxmayaraq ki, Flandriyanın kənd təsərrüfatı torpaqlarının sahəsi Volloniya il ə eynidir, onun intensiv əmək və gübrələrin istifadə edilməsi ölkənin kənd t əsərrüfatı məhsullarının demək olar ki, ¾ hissəsini istehsal edir. Ümumilikd ə kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı yüksəkdir, hər hektardan t əxminən 6 ton buğda və 59 tonadək şəkər çuğunduru yığılır. K ənd təsərrüfatının əsas sahəsi heyvandarlıqdır. Kənd təsərrüfatı torpaqlarının t əxminən yarısını ev mal-qarası üçün otlaqlara ayrılmışdır, heyvandarlıq isə bütün k ənd təsərrüfatı məhsullarının 70 faizini təmin edir. Ölk ənin hər rayonunun öz xüsusiyyətləri var. Məsələn, Ardendə bitkilər çox az sayda istehsal edilir. Münbit rayon olan Kandroz ist isna haldır, burada çovdar, yulaf, kartof v ə yem otları (əsasəndə iribuynuzlu mal-qara üçün) istehsal edilir. Lüksenburq vilay ətinin ərazisinin təxminən 2/5 hissəsi meşələrlə örtülüdür və 4
odunca
ğın satışı bu rayonun təsərrüfatının əhəmiyyətli sahəsidir. Dağlıq ərazilərin ç əmənliklərində qoyunlar və iribuynuzlu mal-qara otarılır. Eno və Brabantın əhəngdaşı yaylaları buğda və şəkər çuğundurunun əkinləri üçün istifadə edilir. Geniş şəhərlərin ətrafında meyvə və tərəvəz yetişdirilir. Mərkəzi rayonda ev mal-qarasının yetişdirilməsi daha az inkişaf etmişdir, lakin Brüssel yaxınlığında və Lyejdan qərbə (Brabantda) doğru atlar və iribuynuzlu mal-qara yetişdirilir. Heyvandarlıq və süd təsərrüfatı daha çox Flandriyada inkişaf etmişdir, burada kiçik fermalar üstünlük t əşkil edir. Burada yerli torpağa və rütubətli iqlimə uyğunlaşmış kətan, çətənə, kasnı, tütün, meyvələr və tərəvəzlər becərilir. Güllərin və dekorativ bitkil ərin yetişdirilməsi Genta və Brugge rayonlarının müxtəliflik xüsusiyy
ətidir. Burada, həmçinin buğda və şəkər çuğunduru yetişdirilir. Ərazisi 32,5 min km 2 , əhalisi 11,5 milyon nəfərdir, əhalinin sıxlığı - 1 km 2 - ə 320 n əfər düşür. ÜDM 412,0 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 35 830 ABŞ dolları düşür. Belçika vahid Avropanın yaradılmasında fəal iştirak edib. Belçikanın kənd t əsərrüfatı ümumi milli məhsulun 2 faizini verir və ölkənin daxili tələbatını 80 faiz t əşkil edir. Belçika süd və süd məhsullarının istehsalı üzrə Avropanın ən iri ölk ələrindən biridir. 488,0 min baş inək mövcuddur, 2011-ci ildə 3 milyon dənli bitki istehsal edilmişdir. Kənd təsərrüfatında 74,4 min nəfər çalışır. Demoqrafiya İnstitutunun məlumatına görə 2020-ci ilə Belçikanın əhalisi 10 faiz artacaq. Buğda, arpa, yulaf, kətan, şəkər çuğunduru əsas kənd təsərrüfatı bitkiləridir.
5
Belçikanın ümumi daxili məhsulu (ÜDM), 2000 – 2011-ci illər İl ÜDM, milyard ABŞ dolları Əhalinin hər n əfərinə ÜDM, ABŞ dolları Dünya ÜDM-d ə payı, % ÜDM- nin artım templ əri, % 2000 233
22897 0.72
91.7 2001 232
22721 0.72
99.6 2002 253
24673 0.76
109.1 2003 312
30282 0.83
123.3 2004 362
34952 0.86
116 2005 377
36201 0.82
104.1 2006 400
38186 0.81
106.1 2007 459
43553 0.82
114.8 2008 507
47821 0.83
110.5 2009 473
44367 0.82
93.3 2011 412
35830 0.74
99.2
Belçikanın və qonşu-ölkələrin ÜDM-nin müqayisəsi Belçikanın və qonşu-ölkələrin ümumi daxili məhsulu (ÜDM), milyard ABŞ dolları, 2000 – 2011-ci illər İl Belçika Fransa Niderland C əmi 2000 233
1326 385
1944 2001 232
1338 401
1971 2002 253
1452 438
2143 2003 312
1792 538
2642 2004 362
2056 610
3028 2005 377
2137 638
3152 2006 400
2256 678
3334 2007 459
2582 783
3824 2008 507
2832 871
4210 2009 473
2625 793
3891 2011 412
2214,0 705,7
331,7
6
Belçikanın və qonşu-ölkələrin ümumi daxili məhsulu (ÜDM), %, 2000 – 2011-ci ill ər
Belçika Fransa Niderland C əmi 2000 11.99
68.21 19.8
100.0 Yüklə 7,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|