M a h m u d k a ş ğ a r I n I n çəkdiyi və «Divanü lüğat-it-türk»ə
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Y i g r ə n d anınq yini yigrənd i = o n u n tükü ürpərdi». Y i g r ə n d i
- Y a 1 ğ a n d ı; J ər çanak yalğandı = a d a m qab ya- ladı». B aşqası da belədir, - j j ^ y a lğ a n u r -y a lğ a n
|
5 Jj'-i -4 lt' t!' kişini yum dardı = o, xalqı bir yerə yığdı, topladı». Başqası da belədir, {(jUj.ı^ -jjA " yum darur - yum darm ak). jjjL y u n d u r d ı ; Jİ ol anı əwgə yundurdı = o onu evə tərəf döndərdi». Başqası da belədir. jjiu Y u n d u r d ı ; « ı s i j ^ J ər yundurdı = adam yediyini qaytardı, qusdu». « tjjjjL Y i n d ü r d i; « üşl anınq əwin yindürdi = o n u n evini axtartdırdı», (o, şübhəbndiyi üçün itən əşyasmı tapm aq m əqsədib onun evində axtarış apartdırdı), (^U jaL - j j 4 i yindürür - yindürm ək). jjli^ Y a p ş u r d ı ; « j ^ J ^ ^ lljl okka yilim yapşurdı = oxa tük ya- pışdırdı», Bu söz ^ ç hərfı ilə də deyilir. (JU jlim .J Ji^, yapşurur - yapşurm ak). Beb hal ərəb dilində də vardır. Bəhram Çubinin adı ərəbcə « ö w ^ Şubin» şəklində deyilir. Jjxjj Y a t ğ u r d ı ; «c 5 Jj*jj (jjI J( ol anı yatğurdı = o onu yatırtdı, uyut- du», (( jU jii - J ^ yatğurur - yatğurm ak). r bu söz ün ilk hərfi h am həm fəthəli, həm d ə kəsrəlidir. Bəsim A ta - laym lıkrıncə bu vəziyyət e səsinə işarədir. Bəsım A talayın fıkrincə, b u fe’llər h am ısı fəthə iiə « y a n d u r d ı - y a n d u r u r - y a n d u r m a k » şə klm də olm ahdır, çünkı D L T - n in ö z ü n d ə «yanuğ» s ö z ü n ü n « q u s m a » , « y a m m a k » ^ z u n u n ısə «t^əhdıd etmək. y a n ı m a q » m ənaları vardır. Seçkin Ə rdi ilə S ə r a p T u ğ b a fe 1 < ^ a n d u r d u -y a n d u r u r - y a n d u r m a k » şə klində o x u m u ş l a r ( D L T -2 0 0 5 , S.658). Çıniıiət (D L T - Ç m , III cıld, s.95) və uyğuıia r d a eynən b u c ü r ve r m işlə r ( T T D , III to m, bet 134). Divanü lüğat-it-türk 11 jjiL Y a 1 w a r d ı; « İ! j J( ol m anqa yalwardı = o mənə yalvar- dı, o məndən diləyinin, arzusunun yerinə yetirilməsini xa- hiş etdi», (cJ^jİ^ - j j ^ j yalw arur - yalwarmak). Y a 1 w 1 r d ı‘^'^; « iS ^j^ tülw ir yalwırdı = gəlin otağm m tülbri yeibndi», ( Y i 1 m i r d i; « (^ J j^ suw yilmirdi = su ilıqlaşdı, ilıqlaşan kimi oldu», (k-SUj^ - J j ; 4 j yilm irür - yilmirmək). B U BABIN BAŞQA BİR N Ö V Ü J j ^ Y a y t u r d ı; «<.s ol tonm suwda yayturdı = o, pal- tarını suda çırpdırdı». Çırpdırılan, qım ıldadılan hər şey üçün b eb deyilir, { d h J ^ -jlA« yayturur - yayturm ak). Y e 1 p i ş d i; « ^ s ^ ^ uSLSo^ jiül J( ol anqar sinqək yelpişdi = o ona milçək qovm aqda köm ək etdi». Y elpazəbm əkdə kö- mək etsə, yenə b e b deyilir, (>-SU*iu]j -j>uoL yelpişür - yel- pişmək). Y e 1 p i ş d i; kəpək yelpişdi = kəpək nəm çəkdi, nəm aldı», (rütubətdən, yaşdan kəpəyin dənəbri bir-birinə ya- pışdı). (uSUAjL -j>İüL yelpişür - yelpişmək). i S ^ j i Y 1 r 1 1 ş d ı; « t s ^ j i j j i j ^ ' J( ol an q ar böz yırtışdı = o ona bez yırtm aqda kömək etdi». Başqası da bebdir, ( - J j ^ j i (jU*ijjj yırtışur - yırtışmak). S cçkin Ərdi iiə S ə ra p T u ğ b a Y u rtsev ə r b u sözü «yciwirdi», misalı isə « to lw ır yelwir- di» şəklində o x u m u ş l a r (D L T -2 0 0 5 , s.683). B u r a d a «yelwirdi» s ö z ü n ü n «yel» k ö k ü n - dən o ld u ğ u n u nəzərə alsaq, b u n u d a h a d o ğ r u o x u n u ş saya bilərik. U y ğ u rl a r «tülvir yelvirdi» (T T D , III to m, bet 135), çinlilər isə «tülvir yəlvirdi» kimi vermişlər (D L T - Ç in, I l l c i l d , s . 9 6 ) . 112 Mahmud Kaşğari Y 0 r t u ş d ı: ^ Ji ol m əninq bilə yortuşdı = o mə- nimlə yürüm əkdə yarışdı», yo rtu şu r - yor- tuşmak). Y a p r u ş d ı : JH ol an q ar yer yapruşdı = o ona yer düzləm əkdə yardım etdi», yapruşur - yapruşm ak). Y e t r ü ş d i : jai jVf o lar iki bir birgə at yet- rüşdi= onlar ikisi ata yetişməkdə bir-birinə yardım etdi- lər». Başqası d a belədir, - j y ^ j H yetrüşür-yetrüş- mək). a ş r u ş d ı: n j ^ j ^ ^ j j ^ jV( olar sözüg yaşruşdı = onlar sözü gizli tu tm aq d a dilbir oldular». Başqası d a belədir, ( j j b u ä ^ - j > - j ^ yaşruşur - yaşruşm ak). Y o ğ r u ş d ı : « j ^ ’ji^ üj ' ji^i Ji ol anqar un yoğruşdı = o ona un yoğurm aqda kömək etdi». Y o ğ r u ş d ı : '■ijp' sudhuk ağızda yoğruşdı = tü- pürcək ağızda yoğruldu», ((i> ^ j* J- j ’j ^ ’j ^ yoğruşur - yoğ- ruşm ak). i S ^ ' j ^ Y ü g r ü ş d i: « j ^ ’j ^ oğlan yügrüşdi = uşaqlar qaçışdı- lar». Başqası d a belədir, - j ’j ^ ’j ^ yügrüşür - yüg- rüşmək^'Of^. tjiuı'jM Y a m r a ş d ı : « j ^ ^ kuzı yam raşdı = quzu anaş qoyun- lara qarışdı», (quzular analarm a qanşdı). Bu şeirdə də iş- bnm işdir: jLSLbİ (jjUiıä imi ı*''* Bu sözün məsdəri ə rə b əlifbası ilə yanlışiıqla yügrüşm alc» şə kiində verii- m iş dir. Biz d o ğ r u varia ntını yazdıq. Divanü lüğat-it-türk 113 ^ J l J3c( «K oçnqar təkə səşildi, Sağlık sürüg koşuldı, S ü tb r kam uğ yuşuldı, Oğlak kuzı yam raşur». Qoçla təkə aynldı, Sağmal sürü qoşuldu, S ü d b r bütü n axdı, O ğlaqla quzu qanşdı. (Yazı vəsf edərək deyir: yaz gəldiyi üçün qoç qoyundan, təkə isə keçi- dən aynldı. Sağılan qoyun sürüləri qatıldı. Əmcəklərindən südlər axdı, quzular analarm a qarışır), (J'-**-j^ - j ^ j ^ yam raşur - yam raşm ak)’*^’. Y e m r ü ş d i: « j i ^ j * i jSjf J( oI anqar yığaç yemrüşdi = o ona ağac sökm əkdə yardım etdi», (<-SU«^ - J s ^ j ^ yemrü- şür - yemrüşmək). jX u iu Y a t ğ a ş d ı: « t ^ V j j tSü) Jf ol anınq birlə yatğaşdı = o onun- la birlikdə yatdı, ikisi birlikdə yatdı», ( JÄ L Y a 1 ğ a ş d ı: JL? jVİ o lar bal yalğaşdı = onlar birlikdə bal yaladılar». Başqası d a belədir, - J y ^ yalğaşur - yalğaşmak). Y o I k a ş d ı ' 02 ; « ı^ ü yolkaşdı nənq = nəsnə sıyrıldı», (jUuıiL - j> İİİj yolkaşur - yolkaşmak). U n u d u l a n m əsdəri Bəsim A ta l a y m ə tn a ltı haşiyədə göstərm işdir, biz isə m ü z a r e n i əiavə etdik. Seçkin Ərdi ilə S ə r a p T u ğ b a Y u rtse v ə r b u sözü «yulkaşdı», b u n d a n s o n r a gələn sözü isə «yulkış dı» şəklində o x u m u ş l a r ( D L T -2 0 0 5 , s.708). U yğurlar d a elə etmişlər. 114 Mahmud Kaşğari Y o 1 k u ş d ı: Jü oI b ir e k i n d i d i n n ə n q y o l - kuşdı = onlar bir-birindən fayda, k ar əldə etd ib r» , ( j u i i l j yolkuşur - yolkuşmak). t j ^ j j Y ö r k ə ş d i : « j ^ j i yığaçka yıp yörkəşdi = ağaca ip sarmdı». Başqası da belədir. H ər hansı bir şey başqa bir şeyə sannsa, yenə b e b deyilir, yörkəşür - yörkəşmək). ^aaİI^ Y 1 p 1 a ş d ı; J i J urağ u tlar yüzin yıplaşdı = qa- dm lar bir-birlərinin üzünə ip salaraq epilyasiya etdilər», (jUuı 2 ^ yıplaşur - yıplaşm ak). Y 1 d iı 1 a ş d ı: «i 5 >ı«^jy yılkı yıdhlaşdı = ilxı, sürü qoxlaşdı». Başqası da b eb d ir, (J U ^ J j -j>i3L yıdhlaşur-yıdhlaşm ak). Bu atalar sözündə də işbnm işdir: kişi sözbşü, yılkı yıdhlaşu=insan söybşərək, heyvan qox- laşaraq», (insanlar bir-biri i b söybşərək, danışaraq, hey- vanlar isə bir-biri ib qoxlaşaraq tanış olarlar). Y a d h 1 1 ş d ı: sü yadhhşdı = qoşun dağıhşdı, yayıl- dı». Sulu m ürəkkəb keyfiyyətsiz kağız üzərində yayıldığı kimi bir şey başqa şeyin üzərində yayılsa, yenə b e b deyilir, (jbuiŞjj - j ^ İ yadhlışur - yadhhşm ak). Y o d h l u ş d ı : jV <-5^b itik b ry o d h lu şd ı = k itab larsilin - di». (jU*i3jj -j>wJjj yodhluşur - yodhluşm ak). Y a z 1 1 ş d ı: jV tü g ü n b r yazlışdı= düyünbr açıldı». Başqası da b eb d ir, ( yazhşur-yazlışmak). ijjuiJiu Y 1 ğ 1 1 ş d ı: sü kam uğ yığhşdı = bütün qoşun yı- ğıldı, toplandı», ( - j ' j ^ yığhşur - yığhşmak). 115 ı^jJılij Y u f I u ş d ı: «tsJ*-iij korum lar kam uğ yufluşdı = bü- tün qayalar yuvarlandı». Başqası da bebdir, ( - j j * ^ JUİİSİ yufluşur - yuw luşm ak)' 0 -l <^ 0 uİ 4 j Y a m 1 a ş d ı: «tsi«l«j tJi jS J Ji ol anqar əw yamlaşdı = o ona ev süpürm əkdə köm ək etdi». Başqası da bebdir, ( - j j ^ j U i l ^ yamlaşur - yamlaşm ak). tsiiLu Y u m 1 u ş d ı: « j ^ ^ ^ jV j ^ k ö z b r yumluşdı = gözlər yumul- du», (jU iL y yum luşur - yumluşmak). cs4“ j j Y a r s 1 k d ı: « lundan ayn düşdü». Oğulla atanın qırda yoldan azaraq bir-birini itirməsi, birinin bir tərəfə, digərinin başqa tərəfə düşməsi və düşmənin əlinə keçməsi kimi, (tjU i« jj -jla^ J i yarsıkur - yarsıkmak). Y e t s i k d i: ji ər yetsikdi = adam çox yaşlandı, yam an qocaldı». Y e t s i k d i: J kaçığay’*'^ ər yetsikdi» deyilir ki, «qaçan adam a yetildi» dem əkdir, (u iU s :^ - j > ^ ^ yetsikər -yetsikm ək). ts-^iji Y 1 r 1 1 1 d ı: « i S ^ ji d f ton yırtıldı = paltar yırtıldı». Bu şeirdə də işbdilm işdir: U J — S L ul İİ L u ı j c ( I.JJİ ^ p I j J ^ J İ t J ^ t S j j ' Divanü lüğat-it-türk ____________ « Y u n u ş d ı» fe’li və o n u n «yufluşur» m ü z aresi h a m A ta la y d a (D LT.s.lO S ). həm də S .M ü tə lli b o v d a ( T S D , III to m , bet 115) f ilə, « y u w lu şu r» məsdəri isə w ilə vcrilmişdir. Bəsim A ta l a y m fıkrincə, yazm a n ü sx ə d ə bu s ö z ü n son hərfinin üstünə n ö q tə qo- y u lm a q la o, n h ə r f m ə çevriimək istənmiş, lakin b u iş bir a z səliqəsiz yerin ə yetiril- miş dir. H ə m in söz « t , M kaçığay» deyil, « ü M k a ç ğ m » olm alıdır ( D L T . I, s .l0 6 ). Salih M ü tə llib o v bu qeydi haşiyədə vermişdir. 116 Mahmud Kaşğari «Atsa okın kəzgərip K im tur anı yığdaçı, Tağığ atıp oğrasa Özi, kuyı yırtılur». Gəzi gərib atsa ox, Söylə, onu kim tutar? Əgər dağa çatsa ox, D ağ da, daş da yırtılar. (Z əm anədan bəhs edərək deyir: zaman oxunu gəzbsə, gərərək atsa və bir dağ ı hədəf alsa, dağm özü də, döşü də parça-p arça olar, yırtılar), yırtılur - yırtılm ak). Y a s t a 1 d ı: « ls - ^ yastuk yastaldı = yastıq yastılandı». Y a s t a 1 d ı: J ok am açka yastaldı = ox hədəfm, nişangahm bir yanına ilişdi, dəydi», - j j ^ yasta- lur - yastalm ak). a n ç 1 1 d ı: « kağun yançıldı = qovun əzildi». Qo- v u n a bənzər şeylər əzilsə, yenə belə deyilir, ( - yançılur - yançılmak). a p r u 1 d ı: ^Ji^ jh bir nənq birgə yapruldı = bir nəsnə b ir nəsnəyə yapışdı», (bir şey b aşq a şeyə keçələşərək yapışdı). Y a p r u 1 d ı: «J'^ m ton yapruldı= paltar yıprandı», (palta- rm ipi keçələşərək yıprandı), ( d ı^ jH - j ^ jh y ap ru lu r - yap- rulm ak). j j i i j u Y e t r ü 1 d i: « j 4 j S j sonquk b u ru n k a yetrüldi = bir şe- yin sonu, ucu burun tərəfə, ön tərəfə yetirildi, çatdırıldı», (uSUJji yetrülür - yetrülmək). Divanü lüğat-it-türk 117 Y o ğ r u 1 d ı: « j ^ ^ ü j' un yoğruldı = un yoğruldu», ( j U l ^ yoğrulur - yoğrulm ak). i S ^ J i Y 1 ğ r 1 1 d ı: « j ^ j h J ər tum luğka yığrıldı = adam soyuq- dan (soyuğa görə) büzüşdü, titrədi». Y 1 ğ r 1 1 d ı: « j ^ ^ dji^ ton yığrıldı=paltar yuyulm aqdan girdi, qısaldı», (J '^ j * j -jj^j*:) yığrılur - yığrılmak). BU BABIN BAŞQA BİR N Ö V Ü 45 - ^ Y a y k a 1 d ı: « j ^ suw yaykaldı = su çalxandı». Hər han- sı bir mayenin çalxanması da belədir. l S ' ^ Y a y k a 1 d ı: « j ^ J ər könqli yayıldı-yaykaldı», könlü h ər şeyə meyl edən adam a belə deyiilir. Bu, az işlə- nən ifadədir. ((J'-«^ - j j % yaykalur - yaykalm ak). j ' ^ Y e 1 p i n d i: « j - ^ oğlan yelpindi = uşaqı yel, cin çarpdı». j ^ Y e 1 p i n d i: « j - ^ Ja Jİ ol özinqə yel yelpindi = o özü özünü yelpazələdi», (o özünü yelpiklədi), (‘-SUj^ - j j ^ yelpinür - yelpinmək). j-^j:! Y 1 r 1 1 n d ı: « j - ^ j i cyjj Jf ol tonm yırtındı = o, paltarm ı yırtır- mış kimi göründü». Başqası da belədir, (J'-*j?jJ -jjj?jj yır- tm ur - yırtınm ak). Y a p ç u n d ı: « j ' i ^ ^ okka yilim yapçundı = oxa yapış- qanla quş tükü yapışdırıldı». Bir şey başqa şeyə yapışdırıl- sa və taxılsa, yenə belə deyilir, ( - j j Va) yapçm ur - yapçınm ak). Bu söz o- ş ilə yapşundı, w ilə yawçundı şəklində də söylənir. 118 Mahmud Kaşğari Y i g r ə n d anınq yini yigrənd i = o n u n tükü ürpərdi». Y i g r ə n d i: J ər ətni yigrəndi = ət çiy o ld u ğ u üçün adam ondan iyrəndi, yem ədi», yigrənür - yigrənməic). Y a X s 1 n d ı; CP^ J ər kaftan yaxsm d ı = a d a m kaftanı çiyninə atdı», (qollarm ı geym ədən, belini d ü y m ələm əd ən çiyninə saldı). X irqə və xirqəyə bənzər şey lərd ə də belə edilir, yaxsm ur - yaxsm m ak ). Y e r s i n d i; J ər yerig yersindi = a d a m bır yerı özünə yurd elədi», ( ^ ^ J t ! yersinür - yersinm ək). Y e m s i n d i: J ər aş yem sindi = a d am əslin d ə ye- m ədiyi halda özü n ü yem ək yeyən kim i gö stərd i» , ( yem sinür - yem sinm ək). Y a 1 ğ a n d ı; J ər çanak yalğandı = a d a m qab ya- ladı». B aşqası da belədir, - j j ^ y a lğ a n u r -y a lğ a n - mak). ^ jäL Y a 1 w a n d ı: « j ^ J ər ağzm yalw an d ı = a d a m dilini çı- xartdı, ağzm m içində dolaşdırdı», ( yalw anur - yalw anm ak). Y o 1 k u n d ı; « ‘^ 'j yolkundı nənq = n əsn ə sıy rıld ı» , ( - j ~>^ ju ä J j yolkunur - yolkunm ak). Y ö r k ə n d i ; « j ' ^ j i J jf uruk yığ a çk a y ö rk ən d i = ip, urğan ağaca sarıldı». 105 Bu söz b as m a n ü sxə də tü grindi» şəklində yazılm ışdır, ə s l i n d ə isə yigrəndi» olm alıdır. O n d a n sonra g ə b n üç söz də b u n u g ö stə rir. S eçkin Ə rd ı ılə T u ğ b a Y u rt s e v ə r ( D L T -2 0 0 5 , s.695), ç i n lib r (D L T -Ç in , I I I cild, s . l0 5 ) və u y ğ u r la r bu sö z ü «yig rəndi» şə kiində o x u m u ş l a r ( T T D , III tom , bet 148). 119 ( ^ ^ j j Y ö r k ə n d i; « j'i ^ j i lijläjij J yoğurkanka yörkəndi = adam yorğana büründü». Başqası da belədir, -jjİSji yörkənür - yörkənmək». ^ jUjj Y 1 d h 1 a n d ı: « ət yıdhlandı = ət xarab oldu». Başqası da belədir, ( -jjj^jj yıdhlanur - yıdhlanm ak). iŞ '^ji Y a z 1 1 n d ı; tügün yazlmdı = düyün açıldı». Baş- qası da belədir, -j ^ ^ yazlınur - yazlm mak). i Ş ^ j i Y ü z 1 ə n d i; « (^ ^ jj Jl ol m anqa yüzləndi = o, üzünü mənə tərəf çevirdi». Jiljj Y ü z 1 ə n d i; jl ər yüzləndi = adam xalq yanında hörm ət sahibi oldu». A dam lardan bir xidmət tələb etdikdə, yenə bu söz işlənlir, (•^UUji - j ^ J İ yüzlənir - yüzlənmək). Y a ğ 1 a n d ı: «<^Lj yağlandı nənq = nəsnə yağlandı, yağ sürtüldü», (jUjj*:) -jjjJij yağlanur - yağlanmak). ^ Y u w 1 u n d ı: «<-S^‘Lj cs-iiJİj yuwlundı nənq = nəsnə yuvarlandı», ( jUjläi - jjjlij yuw lunur - yuwlunak). ( j ' ^ j i Y a r m a n d ı : « j ^ j i ər tam ka yarm andı = adam diva- ra dırm andı», (jUj^^ji- j j ^ j i yarm anur-yarm anm ak). Q ayda; Divanü lüğat-it-türk _______________ İki hərfli hər hansı təsirli bir fe’lə J 1 hərfı artınldığı zam an o, təsirsiz, yaxud məchul fe’lə çevrilir. Bu barədə yuxarıda məlumat vermişdik. Təsirli bir fe’lə n artırıldığı zam an təsirsiz olur. Bu, ərəbcəyə də uyğun- dur. Məsələn, ərəb dilində «qapmı açdı» demək üçün « vM' fətəhə əl-bab» deyilir. Bu fe’l təsirlidir. Həmin sözə ö n hərfı əlavə edilərək «vWjl infətəhə əl-bab = qapı açıl- 120 M ahm ud Kaşğari dı» deyilsə, artıq fe’l təsirsiz hala keçmiş olur. Bir adam bir şeyi qırdığı zam an kəsərə ər-rəculu əş- şey» deyilir. Şey qınlsa, on d a inkəsərə» deyilir. Bu dildə [türkcədə] « d s ^ J ər tüg ü n yazdı = adam dü- yün açdı» cümləsindəki «yazdı» fe’linə 0 n lıərfı artırıl- maqla tügün yazlmdı»'^^ deyilir ki, «düyün açıldı» deməkdir, ö n hərfi əlavə edilm əklə fe’l təsirsiz olmuşdur. F e’lə 1 hərfı artınlaraq tügün yazıldı=düyün açıldı» deyilir. Sözə J 1 və L) n hərfləri əlavə edilsə, fe’l yazlmdı» olur, bu da «öz-özünə açıldı» dem əkdir. Yenə eyni şəkildə « U '^ J ər topık yuwdı» deyilir ki, «adam top yuvarladı» deməkdir. Sonra «<İ-iÖj topık yuw uldı = top yuvarlandı» deyilir. Burada fe’l m əchuldur və to p başqası tərəfmdən yuvarlanmışdır. T op öz-özünə yuvarlansa, o zaman sözə ü n hərfi əlavə o lu n araq yuwlundı» deyilir. ü 1 hərfindən sonra ö n artırılm azdan əvvəl bu fe’l iki cəhətdən təsirsiz idi. Birincisi: iş və hərəkət tanınm ayan, nam əlum bir fail tərəfindən həyata keçirildiyi üçün fe’l təsirsiz fe’l yerində idi. ü n hərfinin '06 Burada nəsə bir dolaşıqlıq var. Bəsim Atalay və Salih Mütəllibov bu xüsusa diqqət yetırmişlər. Bəsim Atalay yazmışdır: «Burada bir yanlışlıq olmalıdır. «Tügün yazlındı» sözü səhvdir, bunun doğru variantı «tügün yazmdı» şəklidir. «Yazmdı» fe’li təsirli olsa da, ibarənin gedişindən anlaşıldığma görə, bu fe’b yalnız n hərfi əlavə olunmahdır. Oncə «yazdı» sözü misal gətirilir, sonra n artırılmaqla «yazhndı» nümunəsi verihr. Halbukı «yazdı» sözünə n hərfmin əlavəsi ib bunun «yazmdı» olması daha təbiidir. Zatən bir az aşağıda 1 hərfindən bəhs edilir və «yazhndı» şəkli verihr. O halda burada bır qarışıqhq vardır. Diqqət edilsin» (D LT III, s. 112 ). Bu məsələ ilə əlaqədar Salih Mütəllibovun qeydi belədir: «Mahmud Kaşğari fe’lə n hərfinm qoşulması barədə izah versə də, misalda n deyil, -hn şəkilçisi ilə yaranan söz gostərılmışdır. Ehtimal ki, müvafiq misal mətndən düşmüşdür» (TSD, III tom, bet Divanü lüğat-it-türk 121 yanm a J 1 hərfi artırılm aqla fe’l başqa bir failin təsiri ol- m adan öz-özünə yerinə yetirildiyi üçün təsirsiz idi. Biz bu barədə y ux anda «tsJ^ yuwdı» fe’hni misal göstərmişdik. Bu fe’l iki hərfii və təsirlidir. O na J 1 hərfı əlavə etməklə fe’l «tsjSSj yuwuldı» şəklinə düşür və başqasm ın yuvarla- m ası ilə yuvarlandı və ya öz-özünə yuvarlandı mənasma gəlir. Bu zam an fe’l üç hərfii və iki cəhətdən təsirsiz olur. B undan sonra J 1 hərfinə ö n hərfi də artırıldıqda yuwlundı» deyilir ki, öz-özünə yuvarlandı deməkdir. Nə- ficədə «yuwdı» fe’li iki hərfiidən [y+w] üç hərfiiyə [y+w+ 1 ], sonra d a üç hərflidən dörd hərfliyə [y+w+l+n] keçir və tə- sirsiz olur. Q aydalarm çoxunu salim kitabında vermişik. Bu fe’llərin hamısında əmr, ink arh q və buna bənzər şeylər orada dediyimiz kimi- dir. D örd hərfiilər bölməsi bitdi. 122 M ahm ud Kaşğari Yüklə Dostları ilə paylaş:
|