Madaniyat va sport ishlari vazirligi

birinchi davr — 3- 4 yosh oralig‘ida bо‘lib, emotsional jihatdan о‘z-о‘zini 
boshqarishning mustahkamlanishi bilan bog‘likdir; 
ikkinchi davr — 4- 5 yoshni tashkil qilib, axloqiy о‘z-о‘zini boshqara olish 
bilan bog‘liq; 
uchinchi davr esa, shaxsiy ishchanlik va tadbirkorlik xususiyatlarini 
shakllanishi bilan tavsiflanadi. 
Shuning uchun ham maktabgacha yoshidagi bola shaxsini tadqiq qilish juda 
murakkab jarayondir, chunki kо‘pgina shaxsni tadqiq qilish metodlari, katta yoshli 
odamlarga mо‘ljallangan va bolani о‘z-о‘zini tahlil qilish imkoniyatlariga 
asoslanmagan. Bundan tashqari psixodiagnostika yordamida о‘rganaladigan shaxs 
sifatlari maktabgacha tarbiya yoshida tо‘liq shakllanmagan va beqarordir. Bolalar 
psixodiagnostikasi ixtiyorida faqat maxsus proyektiv metodlar ya’ni bolani 
yutuqqa erishish motivlari va xavotirlanish holatlarini о‘rganish metodlari 
mavjuddir yoki shaxs sifatlarini baholashda ekspert metodlaridan foydalanish 
mumkin. Bunda bolani yaxshi biladigan kattalar, tarbiyachilar, ota-onalar ekspert 
sifatida maydonga chiqadilar. Faqat ana shunday tarzda bolani shaxs sifatlariga 
baho bera olish imkoniyatlariga ega bо‘lamiz. Bizga ma’lumki, intellektual testlar 
odamni aqliy faoliyatni rivojlanganlik darajasi va ularni alohida kognitiv 
protsesslarini (idrok diqqat, xayol, xotira, nutq) baholashda qо‘llaniladi. Quyida 
maktabgacha yoshdagi bolalarning bilish jarayonlari, ijodiy (kreativ) qobiliyati 
hamda bolalarda faoliyatning biror sohasidagi iqtidorni aniqlash bо‘yicha bir qator 
testlar, shuningdek ushbu yoshdagi bolalarda bilish jarayonlarini rivojlantirish 
bо‘yicha mashg‘ulotlar hamda ota-onalar uchun maslahatlar taqdim etiladi. 
Ayrim tajribalarda olingan bolalar haqida ma’lumotlarni beramiz. 
Nikita-3 sinf o’quvchisi. Jismoniy rivojlangan mayda motorika va xarakat 
koordinasiyasi yaxshi rivojlangan, bola faol xarakatchan jismoniy mashqlari va 
sport oyinlarini yaxshi ko’radi. 3 yoshdan kontur ichidagi rasmlarni qirqadi va 
boyaydi. Bilish faolligi, nutq va intellekt rivojlangan: Nikita qiziquvchan 
yangilikni tez ilib oladi, "global" muammo va xodisalarga oid ko’p savollar beradi. 
Farosatli, mantiqiy fikirlaydi.

---

24 
Nikitaning xotirasi yaxshi: u materiallarni eslab qoladi. Ixtiyorsiz diqqatning 
ko’lami keng. Bola darslarda biroz sabrsizroq, u darsdan tez chalqib do’stlari bilan 
suqbatlashib o’tirishi mumkin, lekin bu uning o’zlashtirishi yuqori darajada. 
Bolaning nutqi boy va yaxshi rivojlangan. Ko’p hikoyalar oylab topadi. So’z 
oyiniga usta. Nikita turli shahar va tuman olimpiadalarining doimiy 
ishtirokchisidir. Maktabning kuchli o’quvchilaridan biri. Nikita rasm chizishga 
qiziqadi. Artistik qobiliyatga ega turli badiiy tanlovlarda ishtirok etishni yaxshi 
ko’radi. Shahar qo’shiqlar ko’rik tanlovining qolibidir. Nikita mexribon, yumshoq 
ko’ngil, lekin ayrim vaqtlarda qaysar va o’z aytganini qilishga moyil. Ba'zida 
odamovi bo’lib xafa qilganlar bilan gaplashmaslik mumkin, lekin tez unutadi, 
muloqatchan. Kichik guruqlarda vaziyatga boqliq lider bo’lishi mumkin. Odamlar
bilan tez chiqishadi va ularning iltimosini yerda qoldirmaydi. qaqiqatparvar 
o’zining noto’qri qarakatlari uchun uyat qissini tuyadi. Musiqani sevadi, yaxshi 
kuylaydi. Nikitaning oilasi to’liq-u yolg‘iz farzand. Ota-onasi, buvi-buvasi bola 
tarbiyasiga ko’p vaqt ajratadi. Ular Nikitani qadrlashadi uning qiziqish va 
extiyojlariga e'tiborli bo’lib, unga yangi narsalar o’rgatishga intiladilar. Yuqorida 
ko’rsatilgan xususiyatlar turli tomonli qiziqishlar xos bo’lgan uyqun tipda 
rivojlangan iqtidorli bolalarga xosdir. Shu bilan birga ular turli soqalarda 
muvofaqqiyatga erisha oladilar.