MƏDƏNİYYƏT: problemlər və perspektiVLƏR

 
Ədəbiyyat: 
 
1.  Станиславский К. С. Собр. соч. в 8-ми т., т. 7. М., «Искусство», 1960,с. 433. 
2.  Станиславский К. С. Собр. соч., т. 1, с. 280. 
3.  Станиславский К. С. Собр. соч., т. 1, с. 333. 
4.  Станиславский К. С. Собр. соч., т. 1, с. 335. 
5.  Станиславский К. С. Собр. соч., т. 1, с. 336. 
6.  Станиславский К. С. Собр. соч., т. 1, с. 337. 
7.  Цит. по кн.: Чушкин Н. Н. Гамлет — Качалов. На путях к героическому театру. Из 
сценической истории «Гамлета» Шекспира, М., «Искусство», 1966. с. 14. 
8.  Цит. по кн.: Чушкин Н. Н. Гамлет — Качалов. На путях к героическому театру. Из 
сценической истории «Гамлета» Шекспира, с. 12. 
9.  Юткевич С. Золотая лестница английского мастера. — «Театр», 1985, № 8, с. 139 – 
140. 
10. Юткевич С. Золотая лестница английского мастера. — «Театр», 1985, № 8, с. 140. 
11. Эйзенштейн С. М. Избр. произв. в  6-ти т., т. 5. М., «Искусство», 1968, с. 37. 
12. Козинцев Г. Пространство трагедии. Л., «Искусство», 1973, с. 143 
13.  Козинцев Г. Пространство трагедии. Л., «Искусство», 1973, с. 143. 
 
Günay  Hüseynova 
                                                                                                      ADMİU- magistrant 
 
 
 
E.ZOLYA VƏ A.ANTUANIN “AZAD TEATR”I 
 
 XIX 
əsrin 60-cı illərində Fransada yaranmış  naturalizm cərəyanı onun nəzəriyyəsini 
işləyib hazırlamış fransız yazıçısı E.Zolyanın adı ilə bağlıdır. Bir sıra fransız realistləri yazıçıdan 
obyektivlik, elmilik və s. tələb edirdilər. 1880-cı ildə E.Zolya naturalizmin ədəbi manifestini 
"Eksperimental roman" adı ilə çap etdirdi. Bu romanı yazmaqla o, elmi tədqiqat metodlarını 
ədəbiyyata gətirdi. E.Zolya zəmanəsində inkişaf edən elmin nəticələrindən  ədəbi yaradıcılıqda 
istifadə etməyə çağırırdı. Burada eksperiment anlayışı canlı müşahidəni  əks etdirirdi. Belə 
müşahidə konkret və  fərdi faktın həm bədii, həm də elmi mənasını ortaya qoyurdu. E. Zolya 
canlı müşahidə aparmaqla şaxtaçıların həyatını  öyrənmiş, ona uğur gətirən və dünya 
ədəbiyyatında görkəmli yer tutan ən yaxşı  əsərlərindən birini – “Jerminal” romanını  yazmışdır. 
   E.Zolya  –  ictimai  yazıçıdır.  Əmək və kapital mövzusu onu həyatı boyu düşündürmüşdü.   
Xalqın taleyi, sosial və  əmək problemləri daim yazıçını narahat etmiş , o, Fransız  ədəbiyyatı 
tarixində ilk dəfə təkcə istismarın , haqsızılqların deyil,   fəhlələrin  həyat və əməyinin dəhşətli 
şərtlərini, onların kapitalizmə qarşı mübarizəsini də parlaq şəkildə təsvir etmişdir. 
    E.Zolyanın yaradıcılığı və ictimai fəaliyyəti kapitalizmin ünsüpləri  tərəfindən kəskin hücuma 
məruz qalırdı. Ətrafdakı basqılar yazıçını sarsıdırdı. Dramaturqun amansız realizmi, kitablarının 
antikapitalist istiqaməti, ifşaedici publisistikası kapitalizmin müdafiəçiləri tərəfindən ona olan 
düşmən münasibətin başlıca səbəbləri idi. 

 
115
   Yazıçının  əməksevər xalqa böyük marağı var idi. Məhz buna görə də onun  romanlarının baş 
qəhrəmanları kütlədir. E.Zolyanın yaradıcılığında fəhlə sinfi mövzusu yüksələrək  sinfi mübarizə 
probleminə çevrilir. Bu, bilavasitə dramaturqun dünyaya baxışı , onun yaradıcılıq üsulunun 
yeniliyi ilə bağlıdır. Yazıçı-realist öz romanlarında fəhlələrin ağır həyatının və yorucu əməyinin 
əsas səbəbinin kapitalist quruluşunda olduğunu  göstərir.  
    A.Anuan    Fransız səhnəsində böyük islahatlar etmiş, kommersiya teatrına qarşı  çıxmış, 
səhnədə mövcud olan köhnəlikləri aradan qaldırmağa çalışmışdır. O, aktyor işinə, eyni zamanda 
səhnənin quruluşuna xüsusi diqqət yetirmiş  və tamaşaları yeni tərzdə qurmağa müvəffəq 
olmuşdur. 
    A.Antuan  1887-ci  ildə yaratdıği “Azad teatr”ı müasir dramaturq laboratoriyası hesab edirdi. 
Bu teatrda əsasən yeni dramaturgiya tətbiq olunurdu. Fransız müəlliflərinin 67 yeni pyesi ilk 
dəfə      məhz “Azad teatr” da  səhnəyə qoyuldu. Əsərlərin süjeti aydın, obrazlar olduğu kimi 
verilirdi. A. Antuan bir çox məşhur teatrların yararsız hesab etdikləri pyeslər üzərində  də 
işləyərək, bu pyeslərə yeni quruluş verib tamaşaya qoyurdu. Rejissor bu teatra rəhbərlik etdiyi 10 
il ərzində  fransız və xarici müəlliflərin 124 əsərini səhnələşdirmişdi. Bunlardan  83 tamaşada  o, 
həm də  aktyorluq  etmiş, müxtəlif səpgili obrazlar  yaratmışdır. 
  Bildiyimiz  kimi  E.Zolyann  ədəbi irsinin əsasını dram janrı  təşkil edir. Dram janrını  səhnə 
sənətinin inkişafının təzahürü kimi qəbul etmək daha düz olar. E.Zolya dramaturqiyası Fransada 
yeni rejissura işinin ilk yaradıcısı A.Antuanın teatr təfəkkürünə, sənət konsepsiyasına, rejissor  
yaradıcılığının prinsiplərinə daha yaxın olub. Odur ki,  A.Antuan  E.Zolya yaradıcılığına daha 
çox müraciət etmiş  və yazıçının  əsərləri A.Antuanın rejissurasında orijinal səhnə  təcəssümü 
tapmışdı.  
   E.Zolya  və A.Antuan – hər  ikisi  teatrın inkişafı, gələcəyi üçün çalışmışlar.Sənətin inkişafı 
üçün əllərindən gələni etmişlər.  Qarşılarında bir məqsəd var idi: teatrın yaşaması üçün heç nəyi 
əsirgəməmək... 
 
Vüsalə Muradova  
ADMİU- magistrant 
 
 
AZƏRBAYCANDA FORTEPİANO YARADICILIĞININ YARANMASI 
 
 
XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəli Azərbaycan musiqisində əlamətdar bir mərhələdir. Məhz 
bu dövrdə ölkəmizdə yüksək peşəkarlığı ilə, orijinal musiqi üslubu ilə seçilən bəstəkarlıq 
məktəbi yaranmışdır. Bildiyimiz kimi, bəstəkarlıq məktəbinin  əsasını görkəmli Azərbaycan 
bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyli qoymuşdur. Ölkəmizdə Üzeyir Hacıbəyli məktəbinin təsiri altında 
professional bəstəkarlar “ordusu” yaranmışdır. Ondan sonrakı bəstəkarlar hamısı bilavasitə onun 
davamçıları olmuşlar və klassik professional bəstəkarlıq sənətinə yiyələnmişlər.  
 XX 
əsrin gətirdiyi yeniliklər incəsənətdə  və musiqidə köklü dəyişikliklər etmişdir və 
Azərbaycan musiqi tarixi hərəkətində iki konteksti – həm  Şərq, həm də  Qərb axtarışlarında 
inkişafa başlayır.  Şərq-Qərb  ənənələrindən yeni nəsil bəstəkarlar da yararlanmış, öz 
münasibətlərini bildirmişlər. Bununla yanaşı, bir çox tədqiqatçılarımız araşdırmalarında xüsusi 
olaraq Avropa musiqisinin milli professional bəstəkarlıq məktəbində, yəni Avropa janrlarında 
milli  ənənəvi prinsiplərin interpretasiya problemlərini tədqiq etmişlər. Onlardan Karaqiçeva, 
E.Abasova, R.Həsənova, F.Əliyeva, T.Seyidov, S.Aşumova, R.Səfərəliyeva, R.Məmmədova və 
başqalarının araşdırmalarına nəzər sala bilərik.  
 Bildiyimiz 
kimi 
Azərbaycan musiqisi yaşlı nəsil bəstəkarlarının yaradıcılıq fəallığı, yeni 
nəsil bəstəkarların meydana gəlməsi, bütün janrlarda uğurların qazanılması ilə seçilir. 
Azərbaycan fortepiano bəstəkarları – Asəf Zeynallı, Tofiq Quliyev, Arif Məlikov,Maestro 
Niyazi, Qara Qarayev, Rauf Hacıyev, Vasif Adıgözəlov, Aqşin Əlizadə, Firəngiz Əlizadə, Fərəc 
Qarayev, Rəhilə  Həsənova və başqalarının  əsərləri XX əsr dünya fortepiano musiqi 
mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Onlar öz əsərlərində dahi Üzeyir bəyin yaratdığı 

 
116
milli lad-intonasiya və metroritmik xüsusiyyətlərdən ustalıqla istifadə etmişlər. Dahi bəstəkarın 
araşdıraraq yazdığı “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” elmi əsərində  səs qatarlarının 
qurulmasında kvarta, kvinta konsekventliyi, artırılmış sekundanın, tetraxordların dörd birləşmə 
üsulu gələcəkdə  bəstəkarların fortepiano əsərlərində istifadə edə biləcəkləri mühüm örnəkdir. 
Müasir bəstəkarlarımız da həmçinin hal-hazırda öz əsərlərində Azərbaycan xalq musiqisinin əsas 
cəhətləri olan səs sistemi, tetraxordların birləşmə üsulları, Azərbaycan ladları  səs qatarının 
qurulma qaydaları və azərbaycan ladlarının əmələgəlmə qaydalarından yararlanırlar. 
 
Tədqiqatımızın mövzusu olan fortepiano əsərlərinin interpretasiya məsələsinin 
tədqiqində, ümumiyyətlə, fortepiano məktəbinin formalaşmasında  əhəmiyyətli etaplardan biri 
olaraq Bakıda klassik rus məktəbinin pedaqogikasının ən yüksək ənənələri ruhunda tərbiyə almış 
çox istedadlı musiqiçilərin yetişdirilməsini qeyd etməyi lazım bilirik. Məhz Üzeyir bəyin səyi 
nəticəsində Respublikamıza Moskvadan, Sankt-Peterburqdan, Saratovdan qeyri-azərbaycanlı 
musiqiçilər dəvət olunmuşdur. Onlardan Respublikamızda fortepiano məktəblərindən birinin 
yaradıcısı olan M.Brenner, musiqişünas-nəzəriyyəçi N.S.Çumakov və bir çox musiqiçilərimizi 
yetişdirən B.İ.Zeydmanın adlarını  çəkə bilərik. Azərbaycan fortepiano məktəbinin inkişafında 
M.Brenner, Q.Şaroyevlə yanaşı K.Səfərəliyevanın da böyük rolu olmuşdur.  
 Müasir 
Azərbaycan fortepiano əsərlərinin forma və  bəstəkarlıq üslublarının 
xüsusiyyətlərinin nəzəri-təhlilinə  əhəmiyyət verilməsi  şübhəsizdir və  həmin  əsərlərdə obraz-
emosional məzmununun interpretasiyasını təşkil edən bütün musiqi-ifadə vasitələri böyük maraq 
göstərir.  
 Sözügedən  əsərlərin miqyaslı  və çoxşaxəli təhlili vasitəsilə Azərbaycan bəstəkarlarının 
müasir dövrdə fərdi yaradıcılıq üslublarına xas olan ümumi və fərqli interpretasiya yanaşmaları 
və fortepiano ifaçılığı aspektində xüsusi tədqiq edilməsini vacib sayırıq. Burada Arif Məlikov, 
Vasif Adıgözəlov, Aqşin  Əlizadə, Xəyyam Mirzəzadə, Firəngiz  Əlizadə, Sevda İbrahimova, 
Rəhilə  Həsənova, Məmməd Quliyev, Sərdar Fərəcov, Elnarə Dadaşova və digər bəstəkarların 
fortepiano  əsərlərini xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Həmin  əsərlərin sırasında janr  
müxtəlifliyi baxımından, silsiləvi janrların və digər forma və janrlarda muğam 
improvizasiyalılığı  və milli lad-intonasiyalarının səciyyələndirilməsi tədqiqatımızda nəzərdə 
tutulur. Xarakter xüsusiyyətləri, melodik hərəkətdə fasilələri, sərbəst təfsir imkanı, formanın 
sərbəst  şərhi, orijinal metroritmik rəngarəngliyinin interpretasiya baxımından təhlil edilməsi 
gözlənilir. 
 
Müasir  Azərbaycan musiqisi öz inkişafında bir sıra vacib mərhələlərdən keçmişdir və 
müasir fortepiano musiqi sənətinə  gələn bəstəkar nəslinin nümayəndələrindən hər biri ayrı-
ayrılıqda özünəməxsusluğu ilə fərqlənirlər və müasir bəstəkarlarımızın hər birinin özünəməxsus 
dəstxətti vardır. 
 
Şəhla Abbasova 
ADMİU- magistrant 
 
 
MİLLİ  DEKORATİV-TƏTBİQİ SƏNƏTDƏ  ORNAMENT TƏSVİRLƏRİ VƏ  
ONLARIN MÜXTƏLİFLİYİ  
 
Azərbaycan incəsənti qədim tarixə malikdir. Əsrlər boyu müxtəlif dəyişikliklərə, 
təcavüzlərə məruz qalsa da, nəticədə öz orijinallığını  və vacibliyini qoruyub saxlaya bilmişdir. 
Azərbaycan incəsənətinin  əsas qollarından olan dekorativ-tətbiqi sənətlər toplumu müxtəlif 
istiqamətlərdə inkişaf edərək bu günümüzə  gəlib çıxmışdır. Dekorativ tətbiqi sənətin bir neçə 
növü var - bu növlərdən biri olan  
ornament sənəti  əsasında elmi işimizi qələmə alırıq. Elmi işimiz Milli Dekorativ Tətbiqi 
sənətdə ornament təsvirləri və müxtəlifliyi adlanır. Ornament sənəti bildiyimiz kimi istər milli 
geyimlərdə, kəlağıyalarda, istərsə də xalça palaz sənətində öz əksini tapıb. Bu sənətin tətbiqi və 
araşdırılması üçün müxtəlif  geyim mədəniyyətinə, xalça sənəti tarixinə  nəzər salınmalı, 

 
117
ornamentlərin işlənmə prinsipi, forma və quruluşu, mənaları, naxış yaddaşı kimi bütün amillər 
geniş şəkildə araşdırılmalı, təhlil edilməlidir.  
Elmi işin aktuallığından danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, ornament sənəti bu başlıq 
altında ilk dəfə olaraq qələmə alınır, burada biz ornament sənətinin yaranma tarixinə  nəzər 
salacaq, ornamentlərin növləri və mənalarını çözələyəcəyik. Ornament sənəti elə də asan və tez 
qavranılan sənət deyil. Burada hər bir ornamentin tarixçəsinə, keçdiyi mərhələlərə, 
dəyişikliklərə, tarix və mühitə nəzər salınır, bütün xırdalıqlar təhlil edilir. Əks təqdirdə hər bir 
ornamentin mənasını anlamaq mümkün olmaz.  
Milli geyimlərdə  işlənən ornamentlər, xalça sənətində  işlənən ornamentlər, xalça naxış 
yaddaşı bir-birindən tamamilə fərqlənir, hər birinin öz mənası və tarixi var. Elmi işin aktuallığı 
da məhz bundadır ki, biz bu amillər ayrı-ayrı fəsil və yarımfəsillərdə geniş şəkildə araşdıracaq, 
ornamentlərin milli geyim və xalça sənətindəki təbliğini və inkişafını təhlil edəcəyik.  
Bildiyimiz kimi ornament sənəti qədim tarixə malikdir və buradakı təsvirlərin müxtəlifliyi, 
forma və məzmunca dəyişkənliyi magistrantı işi dəqiq və incəliklərinə kimi araşdırmağa vadar 
edir.  Əks təqdirdə biz bu işin təhlilini verə bilməz, məqsədimizi oxucuya və  nəzəriyyəçi 
xalçalılara düzgün çatdıra bilmərik.  
Mövzu aktualdır və bu gün bizə ornament sənətinin hərtərəfli araşdırımasına, mənalarının 
açılmasına, təsvirlərin tarixinə  nəzər salmağa  şərait yaradır. Xalça sənətinə  nəzər salarkən bir 
çox alimlərin, nəzəriyyəçi və xalçaçıların bu sahədə çoxlu sayda kitablar qələmə aldığını 
müşahidə edirik. Böyük alim, xalçaçılıq sənətinin atası hesab edilən Lətif  Kərimov xalça 
sənətinin bütün element və təsvirlərinin mənasını, ornamentlərin müxtəlifliyini araşdırmış, uzun 
illər bu sahədə bütün suallara cavab axtarmış, xalça sənəti üçün zəngin töhfələr vermişdir. Lakin 
bu gün ornament sənətinin özünün tam və bitkin formada elmi işdə araşdırılması bizim öhdəmizə 
düşüb. Bizdə bu gün mövzunu əhatə edəcək fəsil və yarımfəsillər  əsasında öz fikirlərimizə 
aydınlıq gətirəcək, ornament sənətinin tarixi köklərini təhlil edəcəyik. 
 
Ədəbiyyat: 
 
1.  Abdullayev E. Dağlıq Qarabağ problemi beynəlxalq huquq mustəvisində. Bakı, 2004. 
2.  Əzizbəyova.P.Ə. Azərbaycan tikmələri. Moskva. “İskustvo”, 1971. 
3.  Əfəndiyev R. Azərbaycanın bədii sənətkarlığı dunya muzeylərində (Azərbaycan, rus və 
ingilis dillərində). Bakı, 1980. 
4.  Əfəndiyev R. Azərbaycan dekorativ - tətbiqi sənətləri (orta əsrlər) (Azərbaycan və rus 
dillərində). Bakı, 1976. 
 
 
Leyla Səfərova 
ADMİU- magistrant 
 
YAŞAR NURİ – MİLLİ TEATRIMIZIN YENİ NƏSLİNİN MODERATORU 
 
 
Azərbaycan sənət tarixində onun adı  qızıl hərflərlə keçəcək. Dünənin yaddaşından 
süzülüb gələn daş yaddaşında da  və sabahın sürət əsrindəki elektron informasiya arxivlərində də 
bu sənətkarın adı  fəxrlə  səslənəcək. O, min il əvvəli də, yüz min il sonranı da öz əsrarəngiz 
ifalarıyla yaşamışdı.  
O, zamanın fövqündəki sənətkarıydı. O, Azərbaycan teatr və kino ifaçılığı sahəsinə yeni 
nəfəs gətirmiş, onu zənginləşdirmiş  və özündən sonrakı  nəsillərə  əmanət saxlamış böyük 
sənətkardı. O, Yaşar Niridi.  O, “əsl aktyor necə olmalıdı?” sualına yaşadığı, oynadığı, qurub-
yaratdığı ömür səhifəsiylə cavab vermiş əvəssiz şəxsiyyətdi. 
Hər bir səhnə əsərində həmin tamaşanın, həm də ayrı-ayrı personajın kulminasiya nöqtəsi 
olur. Yaşar personajın seyrçiyə tanış (doğma, yaxın, anlamlı...) etdikdən sonra bir növ onu da, 

 
118
özünü də tamaşanın "əsas sualına", kulminasiya sualına hazırlaşdırmağa başlayır. Onun  
məqamı yetişəndə isə pauzaya, gərgin mənalı sükuta əl atır.Hər hansı tamaşanın hər hansı 
epizodunda səhnədə Yaşarın oynadığı obraza sual veriləndə Yaşar bir anlığa donur. İlkin 
məqsədi budurki, qoy seyrçi də sualı tam dərk eləsin... Sonra sanki özünə varır, susur. Bununla 
seyrçiyə cavabı "proqnozlaşdırmağa" imkan verir.Cavabı "tapır" (hərçənd bir aktyor kimi onu 
öncədən rolunun mətnin də bilirdi!..), yöndaşına cavab verməyə hazırlaşır. Hətta deməyə  də 
başlayır, amma... Amma birdən sözünü kəsir.Bu yerdə salona dönür, sanki camaatı özünə şahid 
tutur. Nəfəsini saxlayan seyrçinin "səbri tükənməyə" bir an qalanda xüsusi vurğuyla cavabını 
deyir. Bundan sonra bir neçə dəqiqə səhnədə heç nə baş vermir, yöndaşları yerlərindəcə donub 
gülüş (və ya alqış) tufanının səngiməsini gözləyirlər. Yaşarın özü isə bu zaman ifadəli pozada 
"donub" bic-bic nəzərlərlə seyrçisinə baxır ki, bəs, gördünüz də, biz sizinlə eyni "dalğada" 
düşünüb eyni qənaətə  gəlirik. "Pauzanı saxlamaq" fəndinin konkret zaman ölçüsünü bir kimsə 
təyin edə bilməz. Yalnız və yalnız aktyorun özü fitri duyğusuna arxalanıb sükutun uzunluğunu 
təyin,  təmin və davam etdirə bilir.Yaşar Nuri bütün bu sadalanan xüsusiyyətləri özündə 
birləşdirməyi bacarırdı və bunun üçün teatrın, eyni zamanda kinonunun udulmazları adını qazana 
bilib.Yaşar Nuri bizi güldürmək üçün dünyaya gəlmişdi. Gəlmişdi ki, həyatımızdakı qüsurların, 
eybəcərliklərin, cəmiyyətimizdəki fırıldaqçıların, müftəxorların,  şikəst  əxlaq və düşüncə 
sahiblərinin ünvanlarını bizə göstərsin. Onları gülüş hədəfinə çevirməklə öz tamaşaçısını zahiri 
gülüşdən daxili həyəcana, ciddi düşüncəyə  dəvət etsin. Böyük aktyorluq istedadına, qeyri–adi 
improvizə qabiliyyətinə, situasiyalara uyğun səhnə hərəkətlərinə, səs tonuna, danışıq manerasına 
malik olan Yaşar Nuri milyonların sevimlisinə çevrilmişdi.  Yaşar Nuri Azərbaycan teatr və kino 
salnaməsinin ən parlaq ulduzlarından biri kimi sənət tarixinin yaddaşında əbədi yaşayır. Əllidən 
artıq filmdə, yüzdən artıq müxtəlif səpkili tamaşalarda təkrarsız rolları ilə öz tamaşaçılarına 
gülüş bəxş edən aktyor olmuşdu.  
Nəsimi Əliyev  
ADMİU- magistrant 
 
 
AZƏRBAYCAN İNCƏSƏNƏTİNİN İNKIŞAFINDA 
 AVROPA DİZAYN MƏKTƏBİNİN ROLU 
 
Azərbaycanda incəsənət sahəsində son dövrlərdə böyük irəliləyişlər var. Azərbaycan 
incəsənəti hər zaman avropaya istinad edib, orada olan yenilikləri mənimsəməyə çalışmışdır.  
Dizayn sənəti qədim tarixə malik olsa da, bizim ölkədə olduqca gənc yaşlarını yaşayır. 
Dizayn sənəti elə bir sahədir ki, burada məişətdə istifadə olunan bütün avadanlıqlar əhəmiyyət 
kəsb edir. Dizaynın inkişafı, genişşaxəli tədrisi üçün cəmiyyətin yararlana biləcəyi bütün 
avadanlıqlar labüd rol oynayır.  Müasir dövrdə olduqca zəngin material növü mövcuddur. 
Demək olar ki, bir avadanlığın yüzə yaxın növündən dizaynerlər öz sənətlərində müxtəlif 
tərəfdən yararlana bilərlər. 
Dizayn sənətinin yaranması, inkişafı keçdiyi mərhələlər respublikamızda da maraqlı 
şəkildə gözə çarpır. Dizayn sənəti inkişafa başladığı gündən etibarən cəmiyyətin bütün təbəqələri 
tərəfindən böyük maraqla qarşılanaraq,  ətraf-mühitin gözəlləşməsi, maraqlı dekorlarla qaydaya 
salınması diqqətəlayiq hesab olunub. Dizayn sənətinin formalaşması, inkişafı ölkəmizə 
Avropanın müxtəlif ölkələrindən gəlmiş, zaman dəyişidikcə, zövqlər, fikirlər müxtəlif formaya 
düşərək, sənət aləmində də gözəlliklərin fərqli dizaynlarla meydana gəlməsinə şərait yaradıb.  
Dizayn sözü dövrümüzdə elə də köhnə söz deyil. İngilis sözü olan dizayn rəsm mənasını 
verir, sonralar bu işlə  məşğul olanlara da dizayner adı verirlər. Dizayn sözü ətrafında da uzun 
illər mübahisələr olub. Bəziləri deyib ki, bu söz  dövrün ruhuna uyğun gözəl əşyalar yaratmaq 
mənasını verir. Digərləri isə belə hesab edirdilər ki, incəsənətdə mümkünsüz və  əlçatmaz 
nəsnələri adi əşyalara çevirmək dizayndır.  
Avropada yaranmış dizayn sənəti sonralar bütün ölkələrə yayılaraq inkişaf edib, formalaşır. 
Dizayn sənəti hər ölkədə həmin dövlətin adət-ənənələri, vərdişləri əsasında formalaşaraq inkişaf 

 
119
edir.  İstər  Şərqdə, istərsə  də  Qərbdə dizayn sənətinə böyük maraq olmuş, cəmiyyətin zövqlə 
işlənmiş mədəniyyət nümunələrinə diqqəti nəzəri cəlb etmişdir. Bildiyimiz kimi dizayn sənətində 
müxtəlif və çoxsaylı növlərin birliyi təşkil edilir. Dizayn sənəti istər Avropada, istərsə  də 
ölkəmizdə bütün sahələrdə müxtəlif formalarda özünü əks etdirərək, inkişaf edib. Dizayn sənəti 
dünyanın demək olar ki, bütün sahələrinə sirayət edərək, fərqli-fərqli dekorları ilə bir-birindən 
seçilən məkanlar üçün parlaq, cazibədar və rahat şərait yaratmışdır.  Dizayn sənəti də digər 
sənətlər kimi bir neçə növə bölünərək inkişaf etmiş, formalaşmışdır. Bu növlərin arasında hay-
tek, roman üslubu, modernizm və s. misal göstərmək olar. Dizayn sənətinin növləri memarlıq 
sənətinə nisbətən daha genişdir.  
Dizayn sənəti heç də göründüyü kimi asan sənət deyil. Hər bir ölkənin öz mentaliteti 
əsasında hazırlanan otaqlar, ofislər, evlər, məktəb və restoranlarda əsas meyar kimi gözəllik, 
rahatlıq və cazibədarlıq nəzərdə tutulur. 
 
Günel Soltanzadə   
ADMİU- magistrant 
 
 
TOFİQ BAKIXANOVUN FORTEPİANO YARADICILIĞI 
 
Azərbaycan kamera instrumental musiqisinin yaradıcılarından olan, Respublikanın xalq 
artisti, professor, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü, “Şöhrət” ordenli 
bəstəkar Tofiq Bakıxanovdan danışarkən onun Azərbaycan musiqisinə verdiyi əvəz olunmaz 
inciləri qeyd etməmək mümkün deyil.    
Tofiq Bakıxanov öz yaradıcılığı ilə  musiqi sənətinə yenilik gətirən bəstəkarlardan biridir. 
Müasir tədqiqatçılar üçün onun yaradıcılığının tədqiqi, onun müasir musiqi mədəniyyətinin 
müəyyən sahəsində olan inkişafındakı rolunun öyrənilməsi məsələsi aktual məsələlərdəndir. Tofiq 
Bakıxanov həyatı və yaradıcılığı haqqında saysız-hesabsız məqalələr yazılmış, yaradıcılığına dair 
tətqiqatlar aparılmışdır. Bu da onun Azərbaycan musiqisi tarixində özünəməxsus yeri olduğunun, 
çoxmərhələli yaradıcılığanda nailiyyətlərə  müvəffəq olduğunun göstəricisidir. 
Tofiq Bakıxanovun yaradıcılığından danışarkən qeyd etmək olar ki, Azərbaycanda fortepiano 
məktəbi üçün kifayət qədər məhsuldar olan bəstəkar bu sahədə xeyli irəliləyişlər etmişdir. Onun 
fortepianonun müşayəti ilə müxtəlif alətlər üçün yazmış olduğu  əsərlər fortepiano musiqisi 
aspektində yeni mərhələlər açaraq mükəmməl bir versiya yaratmış yaradıcılıq nümunələrindəndir.  
Tofiq Bakıxanov yaratdığı  əsərlərdə muğamdan istifadə etmişdir. Tofiq Bakıxanov 
ümumiyyətlə öz yaradıcılığında muğama geniş yer ayırmışdır.  Bu  da  təsadüfi deyildir. O, 
görkəmli muğam ifaçısı, tarzən  Əhməd Bakıxanovun ailəsində dünyaya göz açaraq böyüyüb 
boya-başa çatmışdır. O, atasından xalq musiqimizi, muğamlarımızı mükəmməl öyrənmiş  və 
yaradıcılığı boyu onlarda bəhrələnmişdir. Qərb və  Şərq musiqisinin üslubundan bəhrələnən 
bəstəkar yaratdığı instrumental əsərlərlə muğamın vəhdətinə nail olmuşdur. Beləliklə o, 
Azərbaycan musiqisinin inkişaf mərhələsində yeni, parlaq bir səhifə açmışdır. 
Kamera instrumental musiqisi Tofiq Bakıxanovun yaradıcılığında xüsusi  yer tutur. Onun 
fortepiano ilə müşayətlə skripka, fleyta və violençel üçün yazdığı  əsərlər texniki və  nəzəri 
cəhətdən mükəmməl işlənmiş  əsərlərdir. Qeyd edim ki,  Tofiq Bakıxanovun yaratdığı  əsərlər 
özünün ahəngdarlığı, obrazlılığı, ritmikliyi ilə diqqəti cəlb edir. 
Tofiq Bakıxanov “Humayun”, “Rahab”, “Şahnaz”, “Dügah” simfonik muğamların, saysız 
kamera-insrumental  əsərlərin, kamera vokal əsrlərin, romansların və mahnıların  
müəllifidir. Buna nümunə olaraq skripka və fortepiano üçün dörd sonatasını, viola və fortepiano 
üçün üç sonatasını, violençel və fortepiano üçün üç sonatasını göstərmək olar. Tofiq Bakıxanov 
70-ci illərdə kamera-instrumental musiqisinə müraciət edərək skripka, violonçel və fortepiano 
üçün  üç trio bəstələmişdir. Bəstəkarın bu üç triosu ifaçılıq baxımından diqqəti cəlb edir. 

 
120
Qeyd edim ki, Tofiq Bakıxanovun yaratdığı əsərlər hazırda konsert repertuarlarında, tədris  
proqramlarında geniş istifadə olunmaqdadır. Onun yaratdığımükəmməl əsərlər tarixi əhəmiyyətə 
malik olmaqla yanaşı müasir dövrümüzün də təlabatına uyğundur.