MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

  

 

Bioloji resurslardan istifadə.  Okeandan istifadənin  ən qədim növü balıqçılıq-balıq ovudur. Hər il dəniz 

vətəkələrindən gələn gəlir 60 milyard dollara yaxındır. Okeanda tutulan balıq çəkicə planetin quru hissəsindən 

əldə edilən qida məhsulunun yalnız 1%-ni təşkil edir. Lakin unutmaq olmaz ki, bəşəriyyətin istifadə etdiyi hey-

van mənşəli zülalın 

4

1

- i okeanın payına düşür. Bəzi ölkələrdə isə (məsələn, Yaponiya, Çin, Myanmı) heyvan 

mənşəli zülalın yarısı dənizdən əldə edilir. Bu ölkələrdə balıqdan çox istifadə olunur. Yaponiyada ildə adam ba-

şına 69 kq, Cənubi Koreyada – 51 kq, Filipində 34 kq balıq istifadə edilir. 

Son on illər ərzində balıq ovu çoxalmışdır. Belə ki, 1950-ci ildə dünyada 22 mln. ton təşkil edirdisə, 1989-

cu ildə bu rəqəm 100 mln. tona çatdırıldı. Balıq ovunun genişlənməsi adam başına istifadəsinin də artmasına sə-

bəb oldu, yəni 1950-ci ildə adam başına 9 kq-dan, 1989-cu ildə 19 kq-a çatdırıldı. İxtioloqların hesablamalarına 

görə balıq biokütləsinin illik artımı 100 mln. ton təşkil edir. Bu, bərpa olunan resurs sayılan balığın il ərzində 

maksimum mümkün olan ölçüsu, yəni balıqçılığın dayanıqlı həddidir. Əgər balıq ovu bu həddi keçərsə təhlükəli 

---

 

184

nəticələr verə bilər. Belə ki, balıq resursları azalmağa doğru gedir. Proqnozlaşdırmalar göstərir ki, 2030 ilə ba-

lıqdan istifadənin orta statistik göstəricisi adam başına ildə 11 kq-a enəcəkdir.  

Dünyanın müxtəlif akvatoriyalarında balıq ovunun son həddə çatdırılması qiymətli ov balıqlarının – məsə-

lən, Uzaq Şərqdə, ABŞ-ın qərb sahilkənarı regionlarında və Kanadada qızıl balığın, Xəzərdə nərə balığının, Şi-

mali Atlantikada kambala (qalxan balıq), siyənək, treska və paltusun, Perunun sahillərində sardina balığının eh-

tiyatının azalmasına (tükənməsinə) səbəb olur. Deqradasiyaya uğramış balıq sürüləri heç vaxt öz ilk sayına və 

məhsuldarlığına bərpa oluna bilmir. 

Okean balıqçılığından (vətəkələrdən) okean balıqçılıq təsərrüfatına keçilməsi böyük və mürəkkəb problem-

dir. Onun həlli üçün balıq, malyusk və su bitkiləri yetişdirilməsi üçün dəniz fermalarının yaradılmasına başlan-

dı. Bu işdə Yaponiya böyük müvəffəqiyyət əldə etdi, burada yaradılan balıqçılıq təsərrüfatı artıq ildə 500 min 

ton balıq məhsulu verir. ABŞ-da süni yolla 350 min ton malyusk yetişdirilir. 

Yüksək keyfiyyətli zülal məhsulları sayılan digər heyvanların okeanda bioloji kütləsi olduqca böyükdür, la-

kin onların istifadəsinə hələ indi başlanır. İlk növbədə bu baxımdan, bu heyvan kril hesab olunur. Antarktika su-

larında onun ehtiyatı on milyon tonlarladır. Buradan onun qida rejimini pozmadan və sonrakı illərdə ehtiyatını 

azaltmadan ildə 200 mln. ton kril əldə etmək mümkündür, kril qışda və yazda buzlar arasında qalır, yay və payız 

isə böyük ölçülü sürülərlə açıq suda olur. Finval, göy kitlər, qorbaçlar və seyvallar  onunla qidalanaraq ildə 40 

mln. ton kril məhv edirlər.  

Krildən yüksək keyfiyyətli zülal məhsullarının hazırlanması təcrübəsi yaxşı nəticələr vermişdir. Hazırda sa-

tışda krildən hazırlanmış «Krevet yağı», «Koral» pendiri, «Okean» zulal pastası peyda olmuşdur. Polşa, Yaponi-

ya, Almaniya da bu problemə maraq göstərməyə başlamışdır. 

Okeanın bioloji resurslarını qorumaq məqsədilə balıq ovu vətəkələrində, balıqçılıq fermalarında, dövlətlər 

arasında ov kvotası (norması) təyin olunmalıdır.