Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

əhatə dairəsinə görə
qanunlar 
xüsusi, ümumi və ən ümumi
növlərə ayrılır.
Xüsusi qanunlar 
bir hərəkət forması daxilindəki hadisələr arasında fəaliyyət 
göstərir (məsələn, biologiyada irsiyyət və dəyişkənlik, kimyada elementlərin dövri 
sistemi qanunları).
Ümumi qanunlar
nisbətən geniş sahəni əhatə edir, bir neçə hərəkət formasına 
aid olur (məsələn, enerjinin itməməsi və saxlanması qanunu, ümumdünya cazibə 
qanunu). 
Ən ümumi qanunlar 
universal əhatə dairəsinə malikdir. Onlar təbiətdə, cə-
miyyətdə və təfəkkürdə fəaliyyət göstərir. Dialektikanın qanunları bu qəbildəndir. 
İdrak obyektinə
görə 
qanunlar 
təbiət, cəmiyyət və təfəkkür
qanunlarına bö-
lünürlər. Təbiət və cəmiyyət qanunları da öz fəaliyyət mexanizminə görə 
dinamik 
və statistik
növlərə ayrılırlar.
Dinamik qanunlar hadisələr arasında bütün göstəriciləri əvvəlcədən məlum 
olan və buna görə də gələcək vəziyyətini irəlicədən söyləmək mümkün olan müna-
sibətləri ifadə edir (səma mexanikası qanunları). Onların bu keyfiyyətinə əsaslana-
raq hələ qədim dövrlərdən etibarən Günəş və Ay tutulmalarını irəlicədən hesablaya 
bilirdilər. 
Statistik qanunlar çoxlu saya malik həmcins obyektlər arasında fəaliyyət göstə-
rir. Onlar bütövlükdə hadisələr çoxluğunu səciyyələndirir, bu çoxluğa daxil olan 
hər bir hadisəni əhatə etmir. Bu qanunlar böyük miqdarda olan hadisələr içərisində 
orta statistik göstərici kimi çıxış edir. İqtisadi nəzəriyyədə öyrənilən 
dəyər qanunu
buna misal ola bilər. Bu qanuna görə əmtəə bazarda öz dəyərinə uyğun satılmalıdır, 
lakin tələb ilə təklif arasında formalaşan real vəziyyət onu tez-tez dəyişdirir. 
Qanunlar 
obyektiv və subyektiv
olaraq iki növə bölünür. İnsan təfəkküründən 

---

237
asılı olmayaraq fəaliyyət göstərən qanunlar obyektiv qanunlardır. İnsan bu qanunla-
rın mahiyyətini dərk edə bilsə də, onu dəyişdirməyə qabil deyildir. Təbiət, cəmiy-
yət və təfəkkür qanunları obyektiv qanunlardır. 
İnsan təfəkküründən asılı olub, onun tərəfindən yaradılan qanunlar isə subyek-
tivdirlər. Məsələn hüquqi qanunları buna misal göstərmək olar.