Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

münaqi-
şədir. 
Onu deyək ki, yeninin meydana çıxması müəyyən müddət (bəzən uzun za-
man ərzində) köhnənin içərisində, lakin köhnə ilə yeninin mübarizəsi şəraitində baş 
verir. Bəzən hətta mübarizə edən tərəflər, ziddiyyətə girən meyllər arasında müvəq-
qəti tarazlıq, müvazinət vəziyyəti də əmələ gələ bilər. Bu vaxt mənafe əksliyi olan 
tərəflərin mübarizəsi nisbəti dinc formalarda davam edir. Lakin bu müvazinət mü-
vəqqəti, nisbi səciyyə daşıyır.
 
Yeninin qarşısı alınmazlığı zəminində mənafe əkslik-
ləri kəskinləşir, köhnə yeninin qələbəsi üçün buxova çevrilir. Bu şəraitdə ziddiyyət-
lər kəskinləşir, münaqişə, toqquşma baş verir. Yeni qüvvələr qalib gəlir, köhnəlik 
geri çəkilir və ya ləğv edilir, inkişaf yeni formalarda davam edir. 
Ziddiyyətlərin növləri və tipləri.
Ziddiyyətlər müxtəlif və rəngarəngdir. Ayrı-
ayrı konkret elmlər gerçəkliyin bu və ya digər sahəsində, hərəkətin bu və ya digər 
növündə təzahür edən ziddiyyətləri öyrənir, aşkar edir, onlardan əməli məqsədlərlə 
istifadə olunması və həll edilməsi yollarını öyrənir. Lakin fəlsəfə gerçəkliyin bütün 
sahələri üçün ümumi olan universal ziddiyyətləri öyrənir. Həmin ən ümumi ziddiy-
yətləri 
daxili və xarici, əsas və qeyri-əsas, başlıca və başlıcaolmayan, antaqonist 
və qeyri-antaqonist və s.
kimi növlərə ayırmaq olar.
Daxili ziddiyyətlər
- predmet və hadisənin daxilində bir-birinə zidd və ya əks 
tərəflərin qarşılıqlı təsir münasibətlərini ifadə edən ziddiyyətlərdir. 
Xarici ziddiy-
yətlər
isə - müəyyən predmet və hadisənin başqa xarici predmet və hadisələrlə, tə-
bii və sosial mühitlə qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı təsir münasibətlərini əks etdirən 
ziddiyyətlərdir. Daxili ziddiyyətlər mühüm və aparıcıdır, inkişafın mənbəyidir, "öz-
hərəkətin" səbəbidir. Lakin xarici ziddiyyət də fəaldır, ciddi təsir gücünə malikdir, 
inkişaf üçün, daxili və aparıcı ziddiyyət məhsuldar qüvvələrlə istehsal münasibətlə-
ri arasındakı ziddiyyətdir. Onu tənzim və həll etmədən cəmiyyət yaşaya bilməz. 
Lakin cəmiyyət üçün xarici ziddiyyət hesab olunan müharibə də onun mövcudluğu 
və inkişafı üçün mühüm təsir gücünə malikdir. Müharibə ilə bağlı ziddiyyətin kəs-
kinləşməsi, daxili ziddiyyəti də daha da dərinləşdirə, münaqişə doğura bilər, cəmiy-

---

242
yətin inkişafı gedişinə çox əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. Onu da qeyd edək ki, xa-
rici və daxili ziddiyyətlərin qarşılıqlı münasibəti nisbidir. Müəyyən sistemin daxili 
və xarici ziddiyyətləri başqa sistem daxilində və sistemlərarası miqyaslarda yerləri-
ni dəyişib, bir-birinə keçə də bilərlər. 
İnkişaf prosesində çoxsaylı ziddiyyətlərlə qarşılaşmaq olar. Lakin onlardan baş 
açmaq, gerçəklikdə onların rol və əhəmiyyətini müəyyənləşdirmək üçün əsas zid-
diyyətləri qeyri-əsaslardan, ikinci dərəcəli ziddiyyətlərdən fərqləndirmək, ayırmaq 
lazımdır. 
Əsas ziddiyyət 
–inkişafda aparıcı rol oynayan, həll edilməsi ilə bir çox 
başqa ziddiyyətlərin də həll edilib aradan çıxılmasına səbəb olan ziddiyyətə deyil-
dir. Məsələn, canlı orqanizm üçün maddələr mübadiləsinə girmək orqanizm və mü-
hit arasındakı ziddiyyətlər əsas ziddiyyətlərdir.