Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
309
mavjudotlar Alloh tomonidan yaratilishi ham, yaratilmasliga ham mumkin bo‘lgan 
narsalardir. 
VUZU’ (arab. - yuvinish, tahorat) - islom an’anasida maxsus poklanish ibodati. 
Namozdan oldin yuz, qo‘l va oyoqni yuvish, boshga mash tortish, tahoratning yengil 
shakli, ya’ni kichik tahorat. Butun tanani boshdan-oyoq yuvish esa, katta tahorat (g‘usl) 
hisoblanadi. Zero, islomda tahoratsiz namoz o‘qish, Qur’onni ushlash mumkin emas. 
 
 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
310
- X -
XABAR (ko‘pligi axbor; "darak", "yangilik", "hikoya") - Muhammad (sav)ning so‘zlari va 
xatti-harakatlari haqida rivoyat (bu ma’noda sinonimi hadis, asar) - Qur’on va hadislarda 
bu so‘z o‘zining odatdagi - "darak", "bildirish" ma’nosida qo‘llanilgan; al-Buxoriy 
davridayoq (9-a.) ayrim hadislar axbor deb ko‘rsatilgan. Shialikdagi hadislar to‘plamlari 
ham Axbor deb ataladi. 
X. istilohi, shuningdek, ayrim tarixiy voqea yoki fakt, tarjimai holga doir ma’lumot, 
odob-axloq yoki dunyoviy xarakterdagi ko‘ngal ochdi hikoyalar ma’nosida ham 
ishlatiladi. 
 
XADICHA bint Xuvaylid (taxm. 555/556-620/ 621) - Muhammad (sav)ning birinchi 
xotinlari. X. beva qolgan boy xotin bo‘lgan. Muhammad (sav) avval X.ning savdo 
ishlarini boshqarganlar, keyinchalik unga uylanib, uning mablag‘lari bilan savdogarlik 
qilganlar. X. Muhammad (sav)ga ko‘p g‘amxo‘rlik va mehribonliklar ko‘rsatgan, u zotga 
vahiy kela boshlaganda payg‘ambarliklariga darhol ishongan, birinchilardan bo‘lib islomni 
qabul qilgan. U Muhammad (sav)dan 4 qiz va uch o‘gal ko‘rgan, faqat kenja qizi 
Fotimadan avlod qolgan. 
XAYR - yaxshilik, ezgulik; musulmon diniy, ilohiyot va falsafiy tafakkurida axloqiy va 
metafizik kategoriya, yovuzlik - sharrning ziddi. Axloqiy jihatdan ularning sinonimi 
sifatida jamil yoki hasan (go‘zal) va qabih (xunuk). Fiqhda yaxshilik - shariatga ko‘ra, 
kishi intilishi kerak bo‘lgan narsa, yovuzlik esa - undan qochish lozim bo‘lgan holatdir. 
Falsafiy va ilohiyot tafakkurida dunyoda yovuzlikdan ko‘ra yaxshilik ko‘pchilikni tashkil 
qiladi va Alloh faqat yaxshilikning sababchisidir, degan qarash ustundir.
XALVATIYA - so’fiylik tariqati; 14-a. oxirida Shim.-G’arbiy Eronda shakllangan. Tariqat 
dastlab turkiy aholi o‘rtasida vujudga kelib, O’rta Osiyo tasavvuf maktabi (Ahmad 
Yassaviy)ning ayrim g‘oyalari va malomatiya va qalandariyaning kuchli ta’siri ostida 
faoliyat olib borgan. X. 50 dan ziyod mustaqil suluk va tariqatlarni boshlab bergan. 
X.ning asoschisi gilonlik Zohiriddin Umar al-Xalvatiy (1397 y. v.e.) bo‘lgan. U o‘z 
izdoshlari uchun qoidalar ishlab chiqqan, unga ko‘ra, qat’iy ravishda zohidlikka amal 
qilish (zuhd) va mutlaqo ro‘za tutish (imomlar soniga qarab) asoslab berilgan. Siyosiy 
sabablarga ko‘ra, (X. tarmoqlariga Usmoniylar rahnamolik qila boshlagach) X. ta’limoti 
vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishlarga uchrab sunniylik tariqatiga aylangan. X. ta’limoti asosini 
quyidagilar tashkil qiladi: ju’ (ixtiyoriy ochlik), samt (sukut saqlash), sahar (bedor 
bo‘lmoq), i’tizol (yolg‘izlik), zikr, fikr (meditatsiya), rabt (murid qalbi bilan shayx qalbi 
o‘rtasidagi aloqa) va ibodatda doimiy pokizalik. X. tariqati yashil yoki qora rangdagi 
to‘rtburchaqli qalpoq kiyishi bilan ajralib turgan.