Microsoft Word kimyoi saodat ziyouz com doc

FASL 
Odam tanasining xilqatidagi ajoyibotlar bayonida 
Dil gavharining sifatlari bu kitobimda munchalik mazkur bo‘lg‘oni kifoyadur. Agar kishi 
bundin ziyoda sharhni xohish qilsa, kitobi «Ajoyibul qulub»da bayon qildim. Ul kitobni 
mutolaa qilg‘ay. Bovujud bu ikki kitobni mutolaa qilmoq birla odam o‘zini tamom 

---

Kimyoi saodat. Abu Homid G’azzoliy 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
34
taniyolmaskim, bu ikki kitobda bo‘lgoni ham dili odamiyning ba’zi sifatlaridur. 
Bas, bilg‘ilki, sifati dil bir rukndur. Sifati tan ham bir rukndur. Tanning ofarinishi 
(yaratilishi) va xilqatida chandon ajoyiblar bordur va har uzvining zohiri va botinida ajib 
ma’nolar va har birida g‘aroyib hikmatlar bordur. 
Bas, odamiyning tanida nechand ming pay va tomir va ustixonlardurkim, har biri bir 
nav’ shaklga mushakkal. Yana bir sifatlari o‘ziga yarashiqli va har birini bir maqsad 
uchun yaratibdur. Va holbuki, sen hammasidin bexabardursen. Munchalik bilursankim, 
qo‘lni tutmoq uchun va oyoqni yurmak uchun va zabonni so‘zlamoq uchun xalq 
qilibdur. Ammo bilgilkim, ko‘z o‘n tabaqadan iborat va har biriga futur yetsa, 
ko‘rmakka xalal yetkusidur. 
Bilurmisenkim (Haq taolo) bu o‘n tabaqaning har birini nima uchun ofarida qilibdur? Va 
ko‘rmakka bularga ne uchun hojat tushar? Va ko‘z ilmi nechand kitoblarda sharh qilinibdur. 
Va agar bularni bilsang, ajib ermasdurkim, axshoi daruniylar, ya’ni hayvonlarning ichki 
a’zolarining xosiyatidin bexabarsen. 
Chunonchi: jigar va tixol ya’ni qorataloq va o‘t va killiyaki (ya’ni buyrak) peshobni 
saqlaydurgon quvvatdur. Va bundin o‘zga quvvaglarkim, bularni nima uchun xalq 
qilibdur? 
Bilginki, jigar aning uchundurkim, muxtalif taomlar me’dadin jigarga borur, jigar 
hammani bir sifatda, qonning rangida qilur. Toki andomga g‘izo bo‘lmoqg‘a salohiyat 
qilur. Vaqtiki, qon jigarda pishib qivomig‘a kelsa, andin bir muncha zardob paydo 
bo‘lurkim, ul savdodur. 
Va qora taloqni ani uchun paydo qilibdurkim, ul savdoni jigardin Oltay. Bas, bu 
savdoni uzasida sariq ko‘fik paydo bo‘lurkim, ul safrodur. Va o‘tni aning uchun xalq 
qilibdurkim, ul safroni qoratalokdin jazb qilib (tortib, so‘rib) olur. Vaqtiki, qon 
jigardin chiqsa quyuq va beqivomdur, ya’ni quvvatsiz bo‘lur. 
Va buyrakni ani uchun xalq qilibdurkim, ul qon orasidagi suvni o‘ziga tortib Oltay, toki 
qon besafro va besavdo qivomi birla tomirlarda joriy bo‘lg‘ay. Va agar o‘tga ofat yetsa, 
qonga safro aralashib qolur. Bu vajhdan yaraqon (insonni ko‘zi. badanlari sarg‘ayib 
ketadi - sariq kasali) paydo buladi. Va bundin o‘zga illati safroviylar bo‘lur. Va agar 
qorataloqqa ofat yetsa, savdo qonga aralashar. Andin illati savdoviylar iaydo bo‘lur. Va 
agar killiyaga (buyrakka) ofate yetsa, suv qonga alishur, andin istisqo (qoringa suv 
yig‘ilish) kasali paydo bo‘lur. 
Bas, munga o‘xshash ajzoi zohir va botindin har birini bir ish uchun yaratibdur. 
Tanga bularsiz xalal yetqusidur. Balki odamning badani bovujud muxtasarligi birla 
olam ichidagi barcha mavjudotlardan mukammaldur. 
Va har nimarsaki, olam sahifasida bordur, odam badashda ham namunalari 
bordur. Chunonchi, ustixon tog‘ga o‘xshashdur. Va tomirlar yomg‘ir yog‘diruvchi. Va 
mo‘ylar (tuklar) daraxtlar misolidur. Va dimog‘ osmon monand va havoslar 
(hissiyotlar) sitoralar (yulduzlar) nishonasidur. Va bu so‘zning tafsiri bisyordur. 
Barcha mavjudotning turlari odam vujudida misoli bordur. Chunonchi, to‘ng‘iz va 
bo‘ri va it va (boshqa) to‘rtoyoqlilar, dev, pari va farishta, andog‘kim, yuqorida 
mazkur bo‘ldi. Va balki xamma olam ichidagi hunarmandlar misoli inson 
vujudida mavjuddir. Masalan, ul quvvatkim, me’dadadur, oshpaz misolidurkim, 
taomni pishirib, bir sifatda qilur. Va ul quvvatkim, taomning sof va solihini 
jigarga, saqil va fazlasini (og‘ir va keraksiz qoldiqni) ro‘dalarga (ichaklarga) 
tarqatur, bog‘bon misolidur. Va ul quvvatkim, taomni jigarda qon rangiga keltirur, 
rangrez (bo‘yoqchi)g‘a o‘xshashdur. Ul quvvatkim, qonni xotinlar siynasida 
(ko‘kragida) sut va erlar pushtida obi-mani qilur koriz (suv yo‘li) misolidur. Ul 
quvvatkim, g‘izo (taom)ning har juzvini o‘ziga tortur, jallobga o‘xshashdur. Ul 

---

Kimyoi saodat. Abu Homid G’azzoliy