Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

 

На  сегодняшний  день  вопрос  о  том,  следует  ли  изучать  культуру  как  отдельный  предмет  при  усвоении 

иностранного языка, является спорным. Не менее значим по важности  также вопрос о том, каковы основные цели  

преподавания и изучения культуры. Многие исследователи считают, что культура и язык неотделимы и изучение 

культуры является неотъемлемым компонентом в процессе обучения иностранному языку. Изучение иностранного 

языка  состоит  из  нескольких  аспектов,  включая  грамматическую  и  коммуникативную  компетентность,  уровень 

владения  языком,  также  как  и  изменение  отношения  к  той  или  иной  культуре.  По  мнению  многих  ученых 

культурная  компетентность,  т.е.  знание    традиций,  обычаев,  верований,  смысловых  систем  другой  страны, 

бесспорно, является неотделимым элементом изучения иностранного языка, и многие преподаватели ставят своей 

целью включить преподавание культуры в программу обучения иностранному языку.  

1. Определение культуры. 

Существует  множество  различных  определений  культуры.  Культура  как  идеи,  обычаи,  навыки,  орудия, 

характеризующие  данную  группу  людей  в  данный  период.  Понятие  культуры  как  “клея”,  скрепляющего  людей 

вместе. Культура - это широкое понятие, охватывающее все аспекты человеческой жизни. Это все, чему обучаются  

и чему научились люди. Она формирует наши мысли и действия.    

2. Значимость культуры. 

Проводится множество обсуждений между учеными по вопросу значимости и важности освоения культуры в 

процессе  обучения  иностранному  языку.  Среди  них  немало  тех,  которые  твердо  поддерживают  идею  того,  что 

наряду с иностранным языком, нужно осваивать и культуру той страны, язык которой  изучается. Эта идея была 

реализована  и  нашла  свое  отражение  в  ряде  некоторых  широко  распространившихся  учебников (Headway, 

Interchange  и  т.д.).  Однако,  в  некоторых  развивающихся  странах  (Иран)  роль  культуры  изучаемого  языка,  в 

школьных учебниках не получила должного рассмотрения.  

Некоторые ученые считают, что культура в изучении языка является не просто пятым навыком, добавляемым к 

обучению разговорной речи, навыкам восприятия речи на слух, чтению и письму. С самого первого дня культура 

является фоновым знанием, всегда способным сбить с толку даже способных учеников, выявить ограниченность их 

усердно  приобретенных  навыков  общения,  превращая  способность  осмыслить  окружающий  мир  в  нелегкую 

задачу.    

3.Для чего следует обучать культурной компетентности? 

Взаимосвязь  языка  и  культуры  осуществляется  по  трем  направлениям.  В  языке  отображается  культурная 

действительность  (с помощью  слов люди  выражают идеи, описывают  события,  а также  и  свое  отношение).  Язык 

воплощает культурную реальность  (люди осмысляют свой  опыт в  процессе коммуникации). Язык символизирует 

культурную реальность (люди видят в языке символ их социальной принадлежности).    

Изучение культуры помогает студентам: развить понимание того факта, что поведение всех людей культурно 

обусловлено;  возрастные,  половые  и  социальные  различия  влияют  на  манеры  поведения  и  общения;  получить 

больше знаний о традиционном поведении в обычных ситуациях, характерных для культуры страны, язык которой 

изучается;  больше  понять  культурные  коннотации  слов  и  фраз  в  изучаемом  языке;  развить  необходимые  навыки 

классификации  и  систематизации  знаний  об  изучаемой  культуре;  стимулировать  интерес  студентов  к  изучаемой 

культуре и эмпатию по отношению к ее представителям.  

4. Методы и способы преподавания культуры. 

Многие ученые предлагают различные подходы и методы, связанные с обучением культурной компетентности. 

Однако,  нельзя упускать из виду тот факт, что наш  выбор  часто зависит  от многих факторов  и самые важные  из 

них: контекст, в котором преподается язык; возраст учащихся и их языковая компетентность; сам преподаватель.  

Различается три вида ситуаций, в которых может осуществляться преподавание культуры. 

1.  Культура преподается на языковых курсах, где студенты физически и очень часто психологически удалены 

от реальности второй (изучаемой) культуры. 

2.  Обучение культуре осуществляется в ситуации, которая подготавливает учащихся к поездке или работе в 

новой обстановке. 

3.  Культура усваивается в определенном культурном окружении (например, иммигрантами или студентами, 

обучающимися в языковой общине). 

Каждая из этих ситуаций определяет цели культурного обучения и темы, которые должны быть  затронуты в 

течение курса.     

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

434 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

5. Материал необходимый для культурного обучения.  

Если  преподаватель  языка  хочет  осуществить  эффективную  интеграцию  культуры  в  процесс  обучения 

иностранному  языку,  ему  необходимо  привлечь  множество  источников,  чтобы  это  желание  осуществилось.  Эти 

источники  включают  учебники,  опросы,  песни,  собеседования,  биографии,  литературу,  фотографии,  рекламу, 

телевизионные передачи, фильмы, историю, музыку, карты и интернет.    

 

 

ДУХОВНО – НРАВСТВЕННОЕ ВОСПИТАНИЕ, КАК БАЗОВАЯ ОСНОВА 

В ФОРМИРОВАНИИ ЛИЧНОСТИ ШКОЛЬНИКА 

 

Ламия САДЫХОВА 

Бакинский Славянский Университет 

Специальность : Теория и история педагогики 

Научный руководитель : к.п.н.  доц. Гасанов А.В 

[e-mail] 

 

Анализ  процесса  нравственного  воспитания  школьников  позволяет  утверждать , что  все  его  стороны  и 

компоненты  зависят  от  логики  содержания  этого  процесса , задач  нравственного  воспитания,  и  система  видов 

деятельности . Эти  задачи  выдвигаются  не  произвольно,  а  в  соответствии  с  логикой  процесса  нравственного 

воспитания.  Сама  же  логика  процесса  нравственного  воспитания  выражается  в  последовательном  достижении 

оптимального развития личности школьника в соответствии с его возрастными возможностями и наличием у него 

внутренних  активных  сил  “самодвижения ”,которых  значительное  место  занимает  деятельность  учителя , 

ученического коллектива семьи ученика и общественных организаций. 

Процесс  нравственного  воспитания  и  развития  личности  школьника  направляется  и  ориентируется 

воспитателем , коллективом учащихся , семьей и детскими организациями. Этот процесс является совокупностью 

последовательных  взаимодействий  воспитателя  и  коллектива  воспитанников , направленных  на  достижение 

эффективности  и  качества  педагогической  деятельности  успехи  здесь  непосредственно  связаны    и  с  должным 

уровнемдуховно - нравственнойвоспитанности личности самого школьника с идеалом современного общества. 

Специфичность процесса нравственного воспитания характеризуется его двусторонностью. Испытывая на себе 

влияния внешних факторов и условий , школьник всегда проявляет активность. Вступая во взаимодействие с этими 

влияниями и перерабатывая их , он изменяет свое качественное состояние, проявляет его во внешних действиях и 

поступках , в  отношениях  к  окружающей  действительности.  Задачи  воспитателя – создавать  необходимые  и 

достаточные условия для наиболее эффективного взаимодействия данных сторон процесса. 

Вторая  особенность  процесса  нравственного  воспитания  заключается  в  его  длительности  и  непрерывности,  в 

отличие  от  процесса  обучения , где  результата  можно  достигнуть  в  более  короткие  сроки , конечные  итоги 

процесса  нравственного  воспитания  обнаруживаются  не  так  скоро , они  являются  как  бы  отсроченными.  Если 

процесс  обучения  протекает  в  определенных  организационных  и  временных  границах , в  четко 

регламентированных условиях , то временные рамки процесса нравственного воспитания менее всего определены и 

регламентированы. 

Каждый  учебный  предмет  в  школе  играет  исключительно  важную  роль  в  воспитании  учащихся.  Научные 

знания связаны не только с разума школьника, его мышлением, но и с эмоциями чувствами,его общей культурой 

стремлением  к  познанию,  и  конечно  моральным  удовлетворением.  Учитель,  вооружает  знаниями,  расширяя 

кругозор  учащихся , учитель  одновременно  обогащает  их  духовно    т.  е  выполняет  воспитывающую  функцию.  С 

одной  стороны - знания  служат  как  было  отмечено  нами  формированию  научного  мировоззрения,  с  другой 

направляют  волю,  формируют  характер,  интеллектуальные  и  морально  волевые  качества,  развивают  эмоции, 

вырабатывают определенную духовно – нравственную позицию личности. 

Процесс духовно - нравственного воспитания осуществляется не только на основе определенных требований и 

с  учетом  его  особенностей , но  и  главным  образом  на  основе  отношений , складывающихся  в  ученическом 

коллективе  и  особенно  в  семье.Следовательно , в  процессе  воспитания  ученика  следует  рассматривать  не  только 

объектом , но и субъектом отношений. Поэтому нравственные отношения всегда активны , как активен сам ученик , 

который  преобразует  самого  себя  и  отношения.Нравственные  отношения , являясь  продуктом  социального 

развития  и  специальных  педагогических  условий , возникают  между  школьниками  в  процессе  накопления  ими 

коллективного  и личного  опыта, преднамеренных включений их  в  эти  отношения. В  этих условиях  нравственная 

сущность ученика выражается именно нравственными отношениями. 

Н.И.Болдырев  наиболее  правильно  раскрывает  понятие  нравственное  воспитание  и  пишет : “Нравственное 

воспитание – это  целенаправленное  формирование  моральных  убеждений , развитие  нравственных  чувств  и 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

435 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

выработку  навыков  и  привычек  поведения. ”[1;9] К  этому  надо  еще  добавить , что  у  школьников  следует 

сформировать  систему потребностей , интересов , мотивов , выработать установки  и  позиции , направленность и 

сложную иерархию отношений. 

ВыдающийАзербайджанскийпедагогН.Казимоввыражаетсвоимыслионравственныхвоспитаниеследующимобра

зе : “Əxlaq tərbiyəsinin nümunəsində , tərbiyənin hər bir tərkib hissəsi xeyli mənəvi keyfiyyətlərin formalaşdırılmasını 

özündə ehtiva edir. Dünyagörüşünün keyfiyyətlərinin formalaşdırılması ilə məşğul olan şəxs bir sıra mənəvi keyfiyyətləri , 

ümümi vahid baxışları və həmin keyfiyyətlərin adamlarda tərbiyəsinə qayğı göstərir.”[2; 256] 

В  процессе  нравственного  воспитания  школа  формирует  у  школьника  чувства  патриотизма , 

интернационализма , товарищества , коллективизма , активное отношение к действительности  , глубокое уважение 

к  людям  труда.На  сегодня  основной  задачей  духовно -  нравственного  воспитания,  то  чтобы  социально 

необходимые требования общества превратить в высокие духовно - нравственные внутренние потребности каждого 

ученика. 

Литература : 

1

БолдыревН.И.Основные проблемы теории и методики нравственного воспитания молодого поколения. М.,1967, с.9 

2 

Казымов Н.    Milli pedaqogika yollarında. B., 2001,səh 256 

 

 

IMPACT OF TELEVISION ON THE PERCEPTION OF BODY IMAGE                                       

ON EARLY CHILDHOOD IN TURKEY 

 

Prof. Dr. Baxtiyar ALIYEV 

Faculty of Social Sciences and Psychology, Baku State University, Baku, Azerbaijan 

[e-mail] 

 

Lecturer Abdullah TÜRKMEN 

Faculty of Education Recep Tayyip Erdoğan University, Rize, Turkey 

[e-mail] 

 

ABSTRACT 

Media can influence children and adolescents perceptions of their body by projecting images that suggest the ideal 

body is extremely thin, an ideal that most children and adolescents cannot normally achieve. This can lead to internalized 

negative feelings, which can begin the downward spiral toward disordered eating (Andrist, 2003).Body image disturbance 

may also be related to lowered self-esteem and impaired psychosocial functioning, including social anxiety and the onset of 

adolescent children (Smolak & Levine, 2001).Sociocultural factors, such as parents, peers, and the media in particular, have 

a strong influence on the development of body image. Boys and girls as young as five express anxiety over body image and 

a desire to be thin (Andrist, 2003).The transition from childhood to early adolescence is a high risk period for the 

development of body dissatisfaction because of the physical changes that occur with puberty (Harrison, 2000;Smolak & 

Levine, 2001).  The development of body image in early childhood identity and self-concept emerge and evolve during the 

preschool years. One of the first way children identify themselves involves their physical appearance. Part of the 

development of how children distinguish themselves from others is based upon their physical appearance.We believe that in 

order for children to have a healthy self-concept, they must develop positive attitudes towards themselves, beginning with a 

positive body image, and overall a positive attitude about their physical appearance.The study aimed to explore the impact 

of television on perceptions of body image on early childood in Rize. Focus group methodology was employed in order to 

access participants’ perceptions of two television program and explore whether early childhood are able to differentiate 

between themes and messages presented within television programming and the extent to which they are able to select, 

process, and evaluate the information.The participants in this study offered insight and information regarding their level of 

awareness with regard to selected television themes and messages. The participants demonstrated an understanding of the 

main themes (educational,  comedy vs.) presented within the television shows. Older participants (age  6) exhibited some 

awareness of the rehearsed fantasy of television whereas the younger participants (age 4) believed that most things 

portrayed on television were real. Overall, the participants described characters with larger body shapes as “different” yet 

not necessarily negative. Although these young boys demonstrated an awareness of extreme body types, they did not appear 

to possess an association between body size and negative body image, but expressed the insignificance of body size and 

attractiveness in relation to popularity.Thus, the framework of unrealistic body shape expectations may unknowingly be set 

in childhood, but it is not until later in adolescence (which includes physical growth, onset of puberty, and increased 

importance of peer relationships and peer pressure), that the incentives for a change in behavior becomes great enough and 

the full impact of negative body image occurs. We believe that in order for children to have a healthy self-concept, they 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

436 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

must develop positive attitudes towards themselves, beginning with a positive body image and overall a positive attitude 

about their physical appearance. 

 

 

ƏJDƏR AĞAYEVİN PEDOQOJİ İRSİNDƏ TƏHSİLİN İNKİŞAFI                                           

ÜÇÜN İRƏLİ SÜRÜLƏN PRİNSİPLƏR 

 

Günel QULİYEVA 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail]:[e-mail] 

 

Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra yeniləşən təhsil sistemi, onun inkişafı və müxtəlif problemləri dövrümüzün 

görkəmli pedaqoqu, professor  Əjdər Ağayevin tədqiqatının  əsas istiqamətlərindən biri olmuşdur.O tədqiqatlarında 

Azərbaycan təhsil sistemini bütün reallıqları ilə  əks etdirmiş, problemləri və onun həlli yollarını göstərmişdir. Təhsil 

sisteminin həqiqi, real inkişafına, məzmunca keyfiyyətliliyinə, milli faydalılığına nail olmaq üçün dörd prinsip (amil) irəli 

sürmüş və prinsiplərin nəzərə alınmayacağı təqdirdə təhsilin inkişafının mümkünsüz olduğunu qeyd etmişdir.Bu prinsiplər 

aşağıdakılardır: 

Halallıq və müqəddəslik prinsipi. Ə.Ağayev hallalıq amilini təhsil sisteminin inkişafına təsir edən  ən  əsas və birinci 

amil kimi irəli sürür və bu amil gözlənilməzsə digər təhsil tədbirlərinin heç bir faydalı nəticə verməyəcəyini qeyd edir. Ona 

görə  hər hansı bir cəmiyyətdəki bütün neqativ hallar təhsildə hallalıq və müqəddəslik amilinin pozulmasının 

nəticəsidir.Təsadüfi deyil ki, keçmiş Təhsil nazirimiz Misir Mərdanov “Çağ “öyrətim şirkətinin 20 illik yubileyində “Çağ”ın 

uğurlarının  əsas səbəbi kimi halallığı göstərmişdir. Təbii ki,burda Ə.Ağayevin də qeyd etdiyi kimi əsas vəzifə 

müəllimlərin,tərbiyəçilərin üzərinə düşür.Müəllimlərin  şəxsiyyəti,onların ifadə etdikləri sözlər,davranışları  və  əməlləri 

şagird şəxsiyyətinin formalaşmasında ən böyük amildir.  

İkinci prinsip müəllimin geniş dünyagörüşünə, mükəmməl ixtisas hazırlığına və metodik ustalığa yiyələnməsidir. 

Ə.Ağayev qeyd edir ki, müəllimlər ilk əvvəl milli tarixi-nəzəri və praktik yolun dəyərlərini  öyrənməli, xarici təcrübədən 

götürülmüş mütərəqqi cəhətləri bu bazada özününküləşdirməli, sonra elmi metodik əsaslarla tətbiq etməlidir.O dərslərin 

müvəfəqiyyətli təşkili üçün müəllimlərin qarşısına bir sıra tələblər qoyur: 1. Dərs haqqında tarixi və müasir biliklərə 

yiyələnməli  2. Dərsdə  Təhsilvericilik, tərbiyəedicilik və inkişafetdiricilik funksiyalarını planlı  və  şüurlu surətdə  həyata 

keçirməli 3. Konkret dərsin və ya dərslər silsiləsinin məqsədini qabaqcadan aydınlaşdırmalı  və bunun üçün təlimin 

prinsiplərini mükəmməl bilməli 4.Şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnməsini intensiv və səmərəli qurmaq üçün 

təlimin metodlarını elmi – nəzəri cəhətdən mükəmməl bilməli və əməli işdə ondan məharətlə,yaradıcı şəkildə istifadə etməli 

5. Dərsdə hissə və şüura təsiri əsas götürməli, onun yolu və forması müəllimin özü tərəfindən tapılmalıdır. 6. Müəllim dərs 

başlamazdan əvvəl fikrən və rəsmən qabaqlama işləri görməli,  konkret fənnin konkret məzmunundan, konkret mövzudan 

asılı olaraq dərsin metodikası  və texnikasını, didaktik vəzifələrin həlli üçün metodları müəyyənləşdirməlidir. 7. Müəllim 

mövzunun məntiqi-psixoloji strukturunu gözdən qaçırmadığı kimi, şagird kollektivinə yanaşmanın, təsirin psixoloji 

təminatını da unutmamalıdır. 8. Müəllim metodik ədəbiyyatdan istifadə etməklə yanaşı özünün peşə  təşəbbüskarlığı  və 

yaradıcılığı olmalıdır. 9. Müəllim dərsi əvvəldən axıra  elə qurmalıdır ki,  ilk andan qarşılıqlı fəallıq, işgüzarlıq hökmran 

ola, fikrin (biliyin) məntiqi əlaqəsi problemlər doğura və müəllim onun həllini müxtəlif yollarla şagirdlərə tapdırmalı, yeni 

məlumata ehtiyac yarana  və bundan sonra məlum olanla yeni öyrənilənin bütövlüyü yekunlaşdıra.  10. Və müəllimdə 

sağlam əqidə, yenilik ehtirası və peşəyə məhəbbət olmalıdır. 

Üçüncü prinsip təhsili idarəetmədə bələdlik, səriştəlilik və müstəqillikdir. Ə.Ağayev təhsili idarəetmə probleminə həsr 

etdiyi bir məqaləsində  təhsili idarəetmənin tərifini, sahələrini, elmi-nəzəri  əsaslarını, funksiyalarını, mərhələlərini, 

prinsiplərini, motivlərini, metodlarını izah etmişdir.O qeyd edir ki, kollektivin iş üslubu,onun təkmilləşmə dərəcəsi və yaxud 

bunların heç olmaması ilk növbədə idarə rəhbərinin vicdanı, işgüzarlığı və peşəkarlığından asılıdır. Bəlli olduğu kimi, təhsil 

sistemində  rəhbərlər idarəetməni hüquqi baza əsasında təşkil etməli eyni zamanda psixoloji,pedaqoji,sosioloji amilləri 

nəzərə almalıdır. O ənənəvi mütərəqqi və müasir təlim metod və texnologiyalarının uğurlu tətbiqində  və  səmərəli nəticə 

alınmasında, genişlənməsində bacarıqlı müəllimlərlə yanaşı bu işi bilən, qiymətləndirən və bu işin inkişafına şərait yaradan 

məktəb direktorlarının da olmasını zəruri hesab edir. 

Dördüncü prinsip isə Elmi və təcrübi nəticələrdən istifadədir.Elmi-nəzəri ideyalar və təcrübə sıx əlaqədədir və daim bir-

birini qidalandırır,bir-biri üçün bazaya çevrilir Elmi-nəzəri əsasa söykənməyən təcrübə və ya təcrübəsiz elmi-nəzəri ideyalar 

faydasızdır .Ə.Ağayev bu haqda məqalələrində qeyd edir ki, pedaqoji elmlərin inkişafı üçün onun yeni inkişaf 

istiqamətlərini müəyyənləşdirmək,  bu günümüzün tələb etdiyi problemlərin tədqiqinə girişmək  və bununla bərabər 

sınaqdan çıxmış  səmərəli elmi nəticələrin təhsil, təlim-tərbiyə  işində  tətbiqinə nail olmaq lazımdır. Və o yeni inkişaf 

istiqamətlərin müəyyənləşdirilməsi zamanı aşağıdakı şərtlərin nəzərə alınmasını zəruri hesab edir: 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

437 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

- elmi-tədqiqat istiqamətləri və problemləri sırasında milli təlim-tərbiyə, İslam-Şərq ənənələri aparıcılıq təşkil etsin 

- milli 

məktəb və pedaqoji fikir tariximizin, xalq pedaqogikasının tədqiqinə fundamental tədqiqat sahəsi kimi baxılsın 

-   inkişaf etmiş dünya ölkələrindəpedaqoji ideyaların və təhsil təcrübəsinin öyrənilməsi sistemli tədqiqatlardan hesab edilsin 

- universitetlərdə elmi-tədqiqat  institutları qlobal əhəmiyyətli tədqiqatlara girişsin və.s 

 

 

ƏLİFBA TƏLİMİNƏ HAZIRLIQ DÖVRÜ 

 

Nərmin QULİYEVA

 

Qafqaz Universiteti  

[e-mail] 

 

Təlim prosesinin başlanğıcı, şagirdlərin ümumi inkişafının bünövrəsi savad təlimidir. Ana dili tədrisində savad təlimi 

çox mühüm bir məsələdir. Şagird bu dövrdə ana dilini öyrənmək üçün lazım olan bütün əsasları mənimsəməlidir. Məsələn, 

sadə sözləri eşidib tələffüz etməyi, hecaya və səslərə ayırmağı bacarmaq, cumlə qurmaq üzrə ilkin vərdişlər qazanmaq və s. 

şagirdlər tərəfindən savad təlimi dövründə mənimsənilir. Şagirdlərin gələcəkdə yeni və nisbətən mürəkkəb olan materialları 

mənimsəmələri, bu məsələlərin düzgün qoyulub-qoyulmamasından çox asılıdır. Altıyaşlıların oxu və yazı texnikasına 

yiyələndirilməsi, ilkin oxu və yazı  vərdişlərinin aşılanması, nitq və  təfəkkürlərinin, idrak maraqlarının inkişaf etdirilməsi 

savad təliminin başlıca məqsədidir. Dilimizin gözəlliyinin hiss etdirilməsi, ona məhəbbət oyadılması, başqalarının nitqini 

dinləmək və  eşitməyin oyrədilməsi,  şagirdlərin  ətraf aləm haqqında təsəvvürlərinin genişləndirilməsi lüğət ehtiyyatının 

zənginləşdirilməsi, sözlərin və ya kiçikhəcmli mətnlərin üzündən köçürülməsi, səliqəli yazmaq vərdişinin aşılanması,  

sözlərdən və ya kiçikhəcmli mətnlərdən ibarət imla yazmağının öyrədilməsi və s kimi vəzifələr təlimin inkişafrtdirici 

potensialını təmin edir.   Müəllimin borcudur ki, savada yiyələnmə prosesini maraqlı, əyləncəli, yaradıcı və kəşflərlə dolu 

bir aləmə çevirsin. 

Savad təlimi dövrü sentyabrın 15-dən başlanır və yanvarın sonunadək davam edir. Qarşıda qoyulmuş  məqsəddən və 

onun yerinə yetirilməsi yollarından asılı olaraq savad təlimi prosesi üç dövrə ayrılır:  1) əlifba təliminə hazırlıq dövrü;   2) 

əlifba təlimi dövrü;   3) əlifba təlimindən sonrakı dövr.  

  Əlifba təliminə hazırlıq dövrü 3 gündən 4 həftəyədək davam edir. Bu dövr çox mürəkkəb və eyni zamanda 

əhəmiyyətli bir dövrdür. Müəllim hər  şeydən  əvvəl, məktəbdə  tələb olunan davranış qaydaları ilə  şagirdləri tanış etməyi 

nəzərdə tutmalıdır. Bu dövrdə müəllim uşaqlarla tanış olur, onların hazırlıq səviyyəsini, fərdi xüsusiyyətlərini öyrənir. 

Burada məqsəd uşaqları  əlifba təliminə hazırlamaqdır. Bəzən  şagirdlərin hazırlıq səviyyəsi onların oxuma və    yazma 

bacarıqları olə müəyyənləşdirilir. Amma bu yalnişdır. Uşağın fiziki, psixoloji, sosial-iradi cəhətdən təlimə hazır olması, 

onun ümumi inkişafı, nitqinin normal inkişaf etməsi kimi məsələlər məktəbə hazırlığını göstərir. Bu dövrdə  şagirdlər 

kollektiv fəaliyyətə alışdırılmalıdr.  Məktəbin vəzifələrindən biri də  oxu və yazı texnikasının şagirdlərə öyrədilməsidir. İlk 

dərslik  olan əlifba, iş dəftərləri ilə  şagirdlər tanış olur, oxuya hazırlıq, həmçinin əlin yazıya hazırlanması üzrə ilkin məşqlər 

edirlər. Hazırlıq dövründə çox mühüm əhəmiyyətə malik olan proses fonematik təhlildir. Uşaqların oxu texnikasına 

yiyələnməsi səs təhlil-tərkibi üzrə iş nitq səslərinin düzgün tələffüzünü təmin etməklə olur.  Şagirdlər nitq, cümlə, söz, heca, 

hərf, sait, samit anlayışları ilə fonematik təhlil  

 

prosesində tanış olurlar. Şagirdlər səslərin hər birini müvafiq hərflə ifadə etmək, başqa sözlə, sözü yazmaq və qrafik 

işarələr üzrə müvafiq səsləri yenidən hasil etmək bacarığına o zaman  yiyələnirlər ki, sözü səslərə ayırmağı və səsləri sözdə 

birləşdirməyi, onların sayını  və ardıcıllığını müəyyənləşdirməyi öyrənsinlər. Qulaq asmaq, düzgün eşitmək, müəllimin 

dediklərinə  əməl etmək, eşitdiklərini yadda saxlayıb, yerinə yetirmək kimi bacarıqlar  tərbiyə edilməlidir. Müəllimin 

şagirdlərə nə dərəcədə bələd olması savad təlimi dövründə özünü biruzə verir . 

   I  sinifdə  təlimə hazır olmayan, qismən və tam hazır uşaqlar bir sinifdə  təhsil ala bilərlər. Bu zaman müəllimin işi 

çətinləşdirir. Müəllim şagirdlərin hazırlıq səviyyələrini, fərdi xüsusiyyətlərini hərtərəfli öyrənməlidir. Şagirdlərin hazırlığını 

tam üzə  çıxarmaq məqsədilə onların neçə  hərfi tanımaları, oxuya bilib-bilməmələri, necə oxumaları,  yaza bilib-

bilməmələri,  şeiri necə oxumaları, nitqdəki nöqsanlar üzrə  də qeydlər aparmaq faydalıdır.  Əgər sinifdə oxu və yazı 

texnikasına tam yiyələnənlər varsa, müəllim onlarla başqa vəsait üzrə  əlavə  iş aparmalıdır. Hazırlıq dövründə nitqin 

cümlələrə, cümlələrin sözlərə ayrılması üzrə ilkin praktik iş aparılır. Şagirdlər praktik yolla heca haqqında anlayış alırlar. 

Şagirdlərin hər sözü deyərkən neçə  dəfə fasilə etmək, nəfəs almaq  üzərində maşahidə aparmaları, sözün neçə hissədən 

ibarət olduğunu    müəyyənləşdirmələri müəllimin tələbi ilə həyata keçirilir. Bir neçə priyomdan istifadə etməklə  sözləri 

hecalara ayırmaq  olar: 1)biləyi çənənin altına qoyub, alt çənənin neçə  dəfə  aşağı düşüb-qalxması ilə hecanın sayını 

müəyyənləşdirmək; 2)sözdəki hər hecanı  tələffüz edərkən bir barmağı qatlamaq;3)hər hecanı  tələffüz etdikdə  əli yavaşca 

partaya vurmaq və s.  Oxu təliminin köməkçi vasitələri  heca, söz və cümlənin sxemidir .  Bu köməkçi vasitələrlə şagirdlər