Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

438 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

əlifba təliminə hazırlıq dövründə tanış edilirlər. Cümlənin başlanması sol tərəfdə kiçik şaquli çıxıntısı olan düz xətlə, 

cümlədəki sözlər düz xətlərlə, cümlənin bitməsi isə nöqtə ilə  işarə olunur. Oxu və yazıya hazırlıq baxımından uşaqların 

hecaların sxemləri ilə tanış olmaları çox vacibdir. Əlifba təliminə hazırlıq dövründə şagirdlərin yaziya hazırlanmaları üzrə 

də  iş getməlidir. Məktəbə  gələrkən dəftərin sətirlərini ayırmağı bacarmayan, ən sadə  hərfləri, hətta elementləri yaza 

bilməyən uşaqlar var. Müəllim onları  partada əyləşmək, dəftəri qoymaq, gözlə dəftər arasında məsafəni gözləmək, qələmi 

tutmaq və s. qaydalarla tanış edir. Hazırlıq dövründə  tədris prosesinin təşkili də xüsusi diqqət tələb edir. Uşaqlar bir işlə 

uzun müddət məşğul ola bilmir, tez yorulurlar. Hər  10-15 dəqiqədən sonra fəaliyyətinin növünü dəyişmək, nağılı, 

müsahibəni uşaqların fərdi fəaliyyəti ilə əvəz etmək, heç olmasa hər 10 dəqiqədən bir gimnastika dəqiqəsi təşkil etməklə 

yorulmanın qarşısı almaq olar.  

 

 

KİTABİ-DƏDƏ-QORQUD” EPOSUNDA TƏRBİYƏVİ İMKANLAR 

 

Emiliya ŞAHMAROVA 

Bakı Slavyan Universiteti 

[e-mail]

 

 

Bizim zəngin tariximiz, qədim mədəniyyətimiz və milli mənəvi dəyərlərimiz Kitabi –Dədə -Qorqud eposunda öz əksini 

tapmışdır. ”Dədə - Qorqud kitabı” Azərbaycan türklərinin dünya mədəniyyəti xəzinəsinə  bəxş etdiyi ən möhtəşəm yazılı 

abidələrdən biridir. Qafqaz türkünün milli xarakteri, adət - ənənələri, dini, fəlsəfi baxışları, əxlaqı, vətənə, torpağa bağlılığı, 

qonşularla əlaqələri, mərasimləri, məişəti, yaşayış tərzi , daxili və xarici düşmənlərlə mübarizəsi, müxtəlif təbəqələrə və yaş 

dövrlərinə məxsus insanların davranışı, şifahi və yazılı dilinin tarixi bu eposda özünə yer tapır. 

Əsərdə oğuzların hərbi yürüşləri, inam və görüşləri, barış və savaşları, adət və ənənələri, köçəri və oturaq həyatı bədii 

şəkildə öz əksini tapmışdır. Oğuzlar  üçün    yurd, Vətən sevgisi,  torpaq  hər  şeydən  yüksək  və  əzizdir. Onlar  hər  an  

doğma  el - oba  uğrunda  canlarından  keçməyə  hazırdılar. Oğuzlar  öz  qonşularına  qarşı da mərddirlər. Onlar  başqasının  

torpağına  hücum  etmir,  sərhədlərini  pozmurlar. Lakin  düşmən  xəyanət  edib qəfil hücum etdikdə oğuz igidləri hamılıqla 

Vətənin müdafiəsinə    qalxır, düşməni  tarmar edirlər. Dar gündə  Vətən sevgisi oğuzlara öz aralarındakı  incikliyi də 

unutdurur, onları birləşdirir.  Oğuzlarda  qadına,  anaya  yüksək  ehtiram  və  məhəbbət  var.   Ana  haqqı tanrı  haqqına 

bərabər tutulur. “Salur Qazanın  evinin yağmalanması  boyu”nda Qazan xan  düşmənlə qarşılaşarkən el - obasından, 

ailəsindən keçir, lakin anasından keçmir. Oğuzun qadınları,  qızları da ismətli,  namuslu el  qızlarıdır. Oğuzlar  çətinə  

düşəndə  tanrıya  sığınır, onu  köməyə çağrırlar. Tanrı da  hər dəfə  oğuzların  köməyi  olur, onları çətinliklərdən çıxarır. 

“Kitabi-Dədə Qorqud”  oğuzların  dastana çevrilmiş tarixidir. Dastanda hər  sözün, ifadənin, adın dərin mənası var və 

bunların  hamısının arxasında  soykökümüz  olan  oğuzların  keçmiş  tarixi  durur.  Dastanın  hər  bir  boyu  el – obaya, ata – 

anaya, qardaş – bacıya ülvi məhəbbətin  canlı salnaməsidir. 

Əsərin bütün boylarında Dədə - Qorqud nurani el ağsaqqalı və müdrik filosof keyfiyyətlərini daşıyan ozan olaraq çıxış 

edir. Eposun elə ilk səhifələrində biz böyüklərlə  kiçiklər, valideynlərlə  uşaqlar, kişilərlə qadınlar arasında qarşılıqlı 

münasibətlərin necə qurulması barədə tövsiyyələrlə tanış oluruq. Bütün əsər boyu insanda lovğalıq, paxıllıq və kinlilik 

pislənir, qonaqpərvərlik, comərdlik və övladların valideynlərə xoş münasibəti təriflənir. “Kitabi - Dədə - Qorqud” bizim 

milli estetikamızın mötəbər qaynağı olaraq mənəvi ve estetik dəyərlərin vəhdətini özündə əks etdirir. 

Dastanda psixoloji iş, əxlaqi davranış və  rəftarın, emprik materialların toplanması və ümumiləşdirilməsi əsasında, etnik  

stereotiplərin,  eləcə    də    şəxsiyyətin fərdi – tipoloji xüsusiyyətlərinin  əksi geniş yer almışdır. Oğuzlar üçün tipik olan 

əlamətlərdən biri də qonaqpərvərlikdir. Bununda əsasında mənəvi tələbatlar durur. Onların  fəaliyyət və davranışında  

sərvətlər yüksək motiv kimi çıxış  edir. Şərəf,  namus oğuzlar üçün  mənəvi sərvətdir. İstər kişi ,  istərsədə qadın namus,  

şərəf yolunda həmişə ölümə hazırdır. Oğuz elində dostluq, yoldaşlıq uca tutulur. Tayfadaxili ünsiyyət və münasibətdə, 

insanların bir – birini anlamasında dostluq və yoldaşlığa  yüksək ehtiram göstərilir. 

         “Dədə - Qorqud” kitabının etno – mədəni sistemi dastanlarda əks olunan ictimai – siyasi , dini baxışları, 

dövlətçilik prinsipləri , ailə tərbiyəsi,  etik,  estetik baxışların  ardıcıl inikası abidənin tarixi rolunu açıqlayır. Bu mənada 

tanınmış  ədəbiyyatşünas F.Köprülünün “Kitabi -Dədə  - Qorqud” u  tərəzinin bir gözünə, bütün türk ədəbiyyatını o biri 

gözünə qoysaq, yenə də  “Dədə - Qorqud” tərəf ağır gələr fikri tamamilə təbii və dəqiq təsir bağışlayır. 

            Dastanın boylarındakı  tərbiyəvi imkanları    aşkar edib təhlil etdikcə bu nəticəyə  gəlirik ki, onun  insanlarda 

aşıladığı mühüm keyfiyyətlər  ağıla,  zəkaya,  müdrikliyə  və  mərdliyə  əsaslanır. Vətənpərvərlik,  əməksevərlik, 

insanpərvərlik, sədaqətlilik, doğruçuluq,  təvazökarlıq,  ədəb  və  kamal,  birliyi, dinc həyatı qorumaq,  xalqla qaynayıb – 

qarışmaq və s. kimi nəcib, gözəl duyğular elə əsl tərbiyə motivləridir. ” Dədə - Qorqud “ dastanı keçmişimiz, bu günümüz, 

eləcə də gələcəyimiz üçün  zəngin tərbiyə qaynağı kimi, ən dəyərli xəzinələrdən biridir. 

 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

439 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

ÖĞRENCİLERİN DÜNYA GÖRÜŞÜNÜN OLUŞMASINDA                                                  

YARATICI DRAMADAN FAYDALANMA 

 

Ertaş SOFUOĞLU 

Baku Slavyan Universitesi 

[e-mail]   

 

Eğitimde drama, Avrupa’da İngiltere üzerinden başlayaraq,Hollanda ve İskandinavya ülkelerinden özellikle Dorothy 

Heathcote’un uluslararası atölye çalışmaları ile İngilizce konuşan diğer ülkelerde yayılmış, okulların eğitim programlarında 

yer almıştır. ABD, Avustralya, Kanada, ve Yeni  Zelanda gibi ülkelerde daha çok öğretim yöntemi ve bilgisi boyutunda 

odaklanan özgün çalışmalar olarak algılanan kavram, Yaratıcı drama (Creative Drama) olarak adlandırılmaktadır.  Yaratıcı 

dramanın sahip olduğu özellikler nedeniyle belirli konuların öğretilmesi amacıyla bir öğretme-öğrenme yöntemi olarak 

öğrenenin kişilik gelişimi ve estetik eğitimi için zorunlu veya seçmeli bir ders olarak öğretim programlarında yer aldığı 

görülür . Yaratıcı  drama; bir grubu oluşturan üyelerin yaşam deneyimlerinden yola çıkarak, bir amacın, düşüncenin, 

doğaçlama, rol oynama (rol alma) vb. tekniklerden yararlanarak canlandırılmasıdır.Yaratıcı dramanın genel amacı, 

çocukların, ergenlerin ve gençlerin canlandırmalar yoluyla gerçek dünya ile hayal dünya arasında bağlantı kurarak, 

her alanda üretken, kendine yetebilen, kendini tanıyan, çevresiyle iletişim kurabilen ve bunu geliştirebilen, ifade gücü 

ve biçimleri artmış, imgesel düşünebilen, estetik kaygı, demokratik tutum ve davranışları ve dünya görüşü gelişmiş 

bireyler yetiştirmektir.Yaratıcı dramanın öğrencilerin dünya görüşünün oluşmasında faydaları: 

1.Yaratıcılığı ve Hayal Gücünü Geliştirmek.-Yaratıcılık sıra dışı düşünceler, yeni yaşantılar,  deneyimler ve yeni 

ürünler ortaya koyma yeteneğidir.  

2.Kendini Tanıma, Gerçekleştirme ve İletişim Becerisi Geliştirmek.- Yaratıcı drama, katılımcının kendini tanıması, 

gerçekleştirmesi ve başkalarıyla iletişim becerisini geliştirmesine olanak sağlar. Bireyin gelişme ve büyüme şansı, 

düşüncelerin keşfedildiği, değerlendirildiği, değiştiği ve kullanıldığı çalışma grubu içinde geçerlidir.. Üretken drama, bir 

grup çalışması içerisinde farklı düşüncelerin paylaşılması ve özellikle toplumsal sorunların tartışılıp çözülmesi için çeşitli 

olanaklar sunar. 

3.Demokratik Tutum ve Davranış Geliştirme.-Demokratik tutum ve davranışların bireyde gelişmesi, demokratik bir 

ortamın oluşmasına ve bu ortamın da sürekliliğinin sağlanmasına bağlıdır. Bunun yanında tüm katılımcıların demokratik 

ortamla birlikte demokratik yaşam kurallarını da benimsemeleri, içselleştirmeleri gerekmektedir. Demokratik tutum ve 

davranış, olaylara eleştirisel bir bakış açısıyla bakabilen, kendini ifade edebilen ve demokratik değerleri benimsemiş 

katılımcı bireylerle gerçekleştirilebilir. Bu değerler,  özgürlüklere inanma ve değer verme,  fırsat eşitliği ilkesini benimseme, 

vatandaşlık temel hak ve sorumluluklarını bilme,   insanları dil, din, ırk, kültürel yapı, özürlü vb. özelliklere göre ayırmama, 

başkalarının hakkına saygı duyma, sosyal değişimlere açık olma, herkesin yasalar karşısında eşit olduğuna inanma, ahlaki 

değerleri benimseme,   

4. Estetik Davranışlar Geliştirme.Sanat eğitiminin genel amacı, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla amaçlı 

olarak belirli estetik değişiklikler oluşturma sürecidir Drama alanı sanat eğitiminin tanım, kapsam ile işlevlerinde ve 

özellikle sanatsal yaratıcılık alanlarında kendini gösterebilir. Bu nedenle üretken drama katılımcılarında öncelikli olarak 

estetik davranışlar geliştirmeyi amaçlar. 

5. Eleştirel ve Bağımsız Düşünebilme Becerisi Geliştirme.-İyi planlanmış bir üretken drama süreci eleştirel düşünceye 

katılımcısına hazırlık sağladığı gibi, üretkenlik için de olanak sağlar. Üretken  drama çalışmalarında eleştirel ve bağımsız 

düşünme, kazandırılan başka bir beceridir.  

6. İş Birliği Yapabilme-Birlikte Çalışma Becerisi Geliştirme -Katılımcıların bir eylemi birlikte yapabilmesi önemli bir 

öğrenme sürecini oluşturur. Bu öğrenme sürecinde, birbirinden farklı toplumsal özelliklere rağmen birlikte oynamanın 

hazzını alırlar ve böylece katılımcılarla iş birliği duygunun gelişmesine önemli katkılar sağlar. 

7. Sosyal Duyarlılık Yaratma-  Anlayış ve duyarlılık geliştirmenin bir yolu da empati kurmaktır. Edebiyatın diğer 

türleri ve özgün öyküler, katılımcı ya da oyuncuya insan doğasını anlama olanağını verir. Üretken  drama, katılımcıya uzun 

ya da kısa dönemde olarak toplumsal duyarlılığı  kazandırmayı amaçlar.  

8. Duygunun Sağlıklı Bir Biçimde Boşalımı ve Kontrolü- Üretken   dramanın temel amaçlarından değildir. Fakat 

katılımcı, yapılan çalışmalar sonucunda gerilimlerinden, yaşadığı sıkıntılardan bu çalışmalar sonucunda kurtulmuş ise bunu 

dramanın gizli bir fonksiyonu olarak görebiliriz. Üretken drama çalışmalarında duygunun sağlıklı bir biçimde kontrolü, 

katılımcılar için önemlidir  

9. Dil Gelişimi,  İfade Becerisini Geliştirme- Üretken  dramanın amaçlarından biri katılımcının muhtelif iletişim ve 

etkileşim becerilerini geliştirmektir. Çocuk bu etkinlikler içinde yer aldığı zaman konuşma, düşünme, dinleme, anlatma ve 

birbiriyle iletişim kurma becerisi de kazanır. Katılımcı bu etkinlikler içerisinde plan yapar, dramatik sorunları çözer, rol 

oluştur, canlandırma yapar ve grupla etkileşim kurar böylece bu becerilere tabii olarak ulaşır. 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

440 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

XIX ƏSRİN II YARISI – XX ƏSRİN ƏVVƏLLƏRİNDƏ                                              

AZƏRBAYCANDA AÇILAN QIZ MƏKTƏBLƏRİ 

 

Rəşidə ZEYNALOVA   

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti 

[e-mail]

 

 

XIX əsrin II yarısında Azərbaycan Bakıda neft emalının qızğın surətdə inkişafı ilə əlaqədar kapitalist münasibətlərinə 

qədəm qoydu. Bununla əlaqədar iqtisadiyyat, mədəniyyət, ticarət, nəqliyyat, tibb və s. sahələri üzrə surətli inkişaf prosesi 

getməyə başladı. Azərbaycan Rusiya imperiyasının tərkibində olduğundan iqtisadiyyat və  mədəniyyət sahəsində gedən 

inkişaf prosesi onunla qırılmaz vəhdətdə baş verirdi.  

XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində ziyalı və işgüzar qadın məsələsi dövrün həll edilməsi lazım olan siyasi və ictimai 

bir problem idi. Qadının maarifləndirilməsi, onun ictimai mövqe tutması  həm  Şərq, həm də  Qərb ölkələri üçün qabaqcıl 

məsələlərdən idi.  Cəmiyyətin tam inkişafını və tərəqqisini bu məsələnin həlli olmadan təsəvvür etmək mümkün olmazdı. 

Çünki millətin gələcək fəaliyyəti və inkişafı qadının verdiyi tərbiyədən və aşıladığı keyfiyyətlərdən çox asılıdır.  

Zaqafqaziyada qadın təhsilinin tarixi əsasən XIX əsrin 30-cu illərindən başlayır. Açılan qapalı  məktəblərdə  əsasən 

zadəgan təbəqəsinə  məxsus insanların övladları oxuya bilərdilər. Zaqafqaziyada açılan ilk qız məktəbləri Azərbaycanda 

açılan “Müqəddəs Nina”, “Müqəddəs Repsima” Qadın Xeyriyyə cəmiyyətlərinə məxsusdur. Əsasən rus qızları üçün nəzərdə 

tutulmuş “Müqəddəs Nina” qız məktəbləri Zaqafqaziyada qadın təhsili müəssisələrinin yaranmasında böyük rol oynamışdır. 

İbtidai-ali təhsil verən bu məktəblər sonralar beşsinifli və  yeddisinifli məktəblərə çevrilmişdir. Yeddisinifli məktəblərdə 

ilahiyyət, rus dili, riyaziyyat, hüsnxətt,  əl işi, yerli dil, rəqs, nəğmə, rəsm, fransız dili, alman dili, tarix, coğrafiya, təbiət 

keçilirdi. Beşsinifli məktəblərdə isə fənlərin sayının az olmasına baxmayaraq əlavə olaraq burada pedaqogika fənni tədris 

olunrdu.  Bu məktəblərdən  ilki 1830-cu ildə Tiflisdə açılmış “Nücabə” qızlar pansionu olmuşdur. On il sonra pansion qız 

institutuna çevrildi.  1846-cı ildə “Müqəddəs Nina” Qadın Xeyriyyə cəmiyyəti burada daha bir məktəb açdı. 1848-ci ildə 

həmin cəmiyyət “Müqəddəs Nina” qız məktəbini yaratdı. 1850-ci ildə  İrəvanda fəaliyyət göstərən “Müqəddəs Repsima” 

qadın xeyriyyə cəmiyyətinin qız məktəbi fəaliyyətə başladı. Burada 21 nəfər şagird təhsil alırdı. Onlardan 13 nəfəri erməni, 

5 nəfəri rus, 3 nəfəri azərbaycanlı idi. Həmin qızlardan 13 nəfəri xeyriyyə cəmiyyətinin hesabına təhsil alırdı. 1848-ci ildə 

Şamaxıda açılan “Müqəddəs Nina” qız məktəbində 24 nəfər qız təhsil alırdı, ancaq bunlardan azərbaycanlılar sayca çox az 

idi. 1859-cu ildə həmin məktəb Bakıya köçürüldü və siniflərin sayı böyüdü. 1874-cü ildə məktəb gimnaziyaya çevrildi.  

 “Müqəddəs Nina” Qadın Xeyriyyə cəmiyyətinin Azərbaycanda ikinci məktəbi 1885-ci ildə Gəncədə açdığı qız məktəbi 

idi. 1889-cu ildə məktəb progimnaziya kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. 1864-cu ildə Xeyriyyə cəmiyyətinin Zaqatalada 

açdığı pansion səciyyəli təhsil ocağında 16 nəfər qız oxuyurdu. Şuşada 1877-ci ildə Xeyriyyə  cəmiyyəti tərəfindən qız 

məktəbi açılmışdır. Burada 40 nəfər qız təhsil alırdı. Məktəbdə 3 əsas və bir hazırlıq sinfi vardı. İlahiyyət, rus dili, hesab, 

həndəsə, vətən coğrafiyası, təbiyyat, yerli dil, rəsmxət, hüsnxət, əl işi, nəğmə dərsləri keçilirdi. 1893-cü ildə qızların sayı 72 

nəfərə çatmışdı. 1894-cü ildə bu təhsil ocağı dördsinifli və bir hazırlıq sinfi olan Şuşa Marinskaya qız məktəbinə çevrildi. 

Marinskaya tipli məktəblər daha təlim-tərbiyə  işləri daha yüksək səviyyədə  təşkil olunmuşdur, proqram və metodikası 

progimnaziya qaydalarına uyğun aparılırdı. Ancaq belə tip məktəblərin yaradılması böyük çətinliklərlə nəticələndi. Belə ki, 

XIX  əsri 90-cı illərində  Gəncə quberniyasında yaradılması irəli sürülən Marinskaya qız məktəbinin açılması üçün 

yazışmalar 1901-ci ildə Maarif nazirliyi tərəfindən qadağa ilə  nəticələndi. Zaqatalada da irəli sürülən bu təklif həyata 

keçmədi. 

Bakı Marinskaya qadın gimnaziyasının fəxri himayəçisi, xeyriyyəçi və messenant H.Z.Tağıyev 1901-ci ildə Bakı 

Aleksandriskaya adını almış ilk rus-müsəlman pedaqoji məktəbini açmışdı ki, bu onun maarif sahəsindəki fəaliyyətinin tacı 

sayılır. H.Z.Tağıyev məktəbə  Həsənbəy Zərdabinin  həyat yoldaşı  Hənifə xanım Məlikovanı direktor təyin etdi. Tağıyev 

məktəbinin cəmiyyətdə öz potensial intellektual imkanlarını reallaşdırmağa imkan verdiyi görkəmli qadın maarifçilərin 

adlarını  çəkmək yerinə düşərdi: Rəhilə xanım Terequlova (Hacıbababəyova), Məryəm xanım Sulikeviç, Adilə xanım 

Şaxtaxtinskaya, Gülbahar xanım Əhriyeva, Məryəm xanım Hembitskaya, Şəfiqə xanım Əfəndizadə, Mina xanım Aslanova, 

Gövhər xanım Qazıyeva, Nabat xanım Nərimanova,  Şəhrəbanı xanım  Şabanova, Səkinə xanım Axundzadə (ilk qadın 

dramaturq, yazıçı). Tədris proqramına gəldikdə isə buraya Azərbaycan və rus dili (dil, ədəbiyyat), hesab, tarix, coğrafiya, 

təbiətşünaslıq, hüsnxət, nəğmə, musiqi, etika, anatomiya, tibbin əsasları və şəriət daxil idi. 

1901-ci il oktyabrın 9-da Aleksandriya rus-müsəlman qadın məktəbinin təntənəli açılışı oldu. Bu, Şərqdə müsəlman 

qızları üçün açılan ilk dünyəvi məktəb oldu. 20 nəfər şagird üçün nəzərdə tutulmuş məktəb pansionu açılış günü 35 pulsuz 

məktəbli, 15 nəfər isə ildə 100 rubl ödəməklə  gəlib-gedən tələbə  qəbul etdi. Qızlar Zaqafqaziyanın hər yerindən,  Şimali 

Qafqazdan qəbul olunurdu. Tağıyev məktəbi 1918-ci ilə kimi mövcud oldu və böyük sayda təhsilli intellektual şəxsiyyətlər 

pleyadası yaratdı. Artıq 1906-cı ildə bunabənzər məktəb Tiflisdə açıldı. Sonradan İqlimə xanım Əliyeva və Mədinə xanım 

Qiyasbəyli Balaxanıda və Qazaxda öz məktəblərini açdılar, Qubada, Lənkəranda, Dərbənddə, Naxçıvanda, İrəvanda da bu 

tipli qız məktəbləri meydana gəldi. 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

441 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

20. YY EĞİTİM SİSTEMİNDE KÖR NOKTA: KARMA EĞİTİM 

 

Filiz ALTUNBAŞ 

Qafqaz Üniversitesi 

[e-mail] 

 

Ülkemizde ve dünyada eğitimden istenilen verimin alınabilmesi için çeşitli uygulama ve model arayışları hala devam 

etmektedir. Bununla birlikte kullanılan sistem ve yöntemler de eleştirilerek yarar ve zararları irdelenmektedir.  1960’larda 

veya 20. yy’ın ikinci yarısında eğitimde farklı bir anlayış yayılmaya başladı. Aslında bunun kaynağı Fransız Devrimiyle 

gelen Sanayi Reformu idi. Sanayi Reformuyla birlikte kadınların erkeklerle aynı şartlarda çalışması yaygınlaşmış böylece 

kadının ekonomik hayatta alanı artmıştır. 18. yy’dan başlayan bu sancılı değişim 20. yy’a gelene kadar kadınların birçok 

zorlu şartlardan geçmesine neden oldu.  Kadınların fırsat eşitliklerinin artması ve sosyal alanda daha fazla yer alması eğitim 

sistemine de karışık eğitim olarak yansıdı. Kadın-erkek eşitliği olarak görülen “karma eğitim” sistemi başlarda, kadının 

eşitliği olarak algılansa da uygulamalarda erkeğin baskın olduğu kadının yine eşit faydalanamadığı ölü bir sisteme dönüştü.  

Ülkemizde karma eğitim 1973’te kabul edilen 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 15. Maddesinde Milli 

Eğitimin Temel İlkeleri’nden biri olarak belirlenmiştir. Ve kanunda şöyle belirtilmiştir:  “Okullarda kız ve erkek karma 

eğitim yapılması esastır. Ancak eğitimin türüne, imkan ve zorunluluklara göre bazı okullar yalnızca kız veya yalnızca 

erkek öğrencilere ayrılabilir.” Dolayısıyla ülkemizde ilkokullarda yani 11 yaşına kadar karma eğitim uygulanmış, ortaokul 

ve lisede ise kız ve erkekler için ayrı okullar açılabilmiştir. 

Ayrı  eğitim yapısını incelediğimizde Doğu ve Batı’da bu okulların önceleri din adamları vasıtasıyla kilise, medrese, 

tapınak türü yerlerde dini eğitimlerde kullanıldığını görmekteyiz. Öğretilerin ahlaki ve etik boyutu, öğrencilerin nitelik 

gelişimi ön planda olduğu için dünyanın birçok yerinde ayrı eğitim din eğitiminde özellikle kullanılmıştır. Ardından eğitim 

sistemlerine yansıyan bu sistem zamanın ilerlemesi ve ihtiyaçların değişmesiyle dejenere olmuş ve karma eğitim sistemine 

yerini devretmiştir.  

Karma eğitimin ilk uygulandığı ülkelerden olan İngiltere’de ayrı eğitim yapan okulların sayısı (1960’larda) 2500’den 

400’e düşmüştür.  Şuan bu okullar incelendiğinde öğrenci sayısı ve okul bakımından sayıları az olsa da öğrencilerinin 

nitelikli yetişmesi ile farkını göstermektedir.  

Avrupa’da, Amerika’da ve birçok Uzakdoğu ülkesinde şuan yaygın olarak ayrı  eğitim sistemleri uygulanmaya 

konmuştur. Kadının ve erkeğin yaratılışının ve beyin yapısının farklı olduğunu düşünen birçok psikolog ve sosyoloğun 

değerlendirmesi ile bu sistemler gitgide yaygınlaşmaktadır.  

Karma eğitim kadının gelişmesi ve hakların eşitlenmesini sağlamadı. Bunun yerine kadın ve erkeğin yeteneklerinin 

geliştirilmesini engelledi. Toplumda kadın rollerinin gelişimiyle yer aldı fakat bu karma eğitimden ziyade kadının eğitim 

alma hakkının bir sonucuydu. Hala profesör, doçent, yönetici, hukuk gibi alanlarda erkeğin egemenliği devam etmektedir.  

Karma eğitimle verilmeye çalışılan fırsat eşitliği neticeye aksetmediği gibi cinsiyetten kaynaklanan farklılıklar nedeniyle 

öğrencilerde baskı, hedef sapması, dikkat dağınıklığı nedeniyle başarısızlığa sebep olmuştur. 

Öğrencilerdeki ahlaki düzeyin giderek aşağılara düşmesi, kız-erkek ilişkilerinin eğitimlerine engel olması, ergenliğe 

giriş yaşının düşmesi, ilköğretimlerde hamile öğrencilerle karşılaşılması, toplumdaki aile yapısının yozlaşması gibi birçok 

neden ve sonuç eğitim sistemimizi yeniden gözden geçirmemiz gerektiğini bizlere göstermektedir. Birçok ülkede eğitim 

bakanlıkları ve pedagojik şuraların ana konusunu karma eğitimin neticeleri ve niteliksizliği tartışma konusudur. Bazı 

psikolog ve pedagoglar tarafından yüzyılın yanlışı olarak da değerlendirilen karma eğitim ülkemizde de tekrar gözden 

geçirilmelidir. 

Çalışmamızda ayrı  eğitim sisteminin, karma eğitim sisteminden olan üstünlüklerini, faydalarını ve getirilerini çeşitli 

bilim adamlarının da görüşleriyle destekleyerek açıkladık. Umarız çalışmamız Türkiye ve dünya eğitimine katkı sağlar. 

 

 

AZƏRBAYCANDA TƏHSİL SİSTEMİ  VƏ TƏHSİL SAHƏSİNDƏ                                           

DÖVLƏT SİYASƏTİNİN PRİNSİPLƏRİ 

 

Filiz  ALTUNBAŞ 

 

Müasir dünya ölkələri, o cümlədən bütün inkişaf etmiş ölkələr təhsili, strateji üstün sahə elan edir və ölkələrinin 

gələcək inkişafının təhsil sisteminin səviyyəsindən asılı olduğunu etiraf edir. Azərbaycan Respublikası müstəqillik  əldə 

edəndən sonra təhsil sistemində islahatların aparılması zəruriyyəti ortaya çıxdı. Dünyanın bir çox ölkələrində gedən təhsil 

islahatları haqqında informatik məlumatlar verilməklə yanaşı, təhsil sahəsindəki problemlərin obyektiv səbəbləri açıqlanır 

və mövcud təhsil böhranının aradan qaldırılması üçün atılan zəruri addımlardan da danışılır.