Modernizatsiyalash jarayonlari

A.V. Xutorskiy o‘qituvchining quyidagi kompetensiyalarini tavsiflaydi: 
1. Dunyoqarash asnosida, ya’ni qadriyat va o‘zini anglash -o‘qituvchining 
dunyoqarashi, tasavvuri va qadriyati bilan bog‘liq ravishda namoyon bo‘ladi. U 
atrof-muhitdagi voqyea va hodisalarning mohiyatini ko‘ra oladi va tushunadi, 
bunga o‘zini yo‘naltiradi, pedagog sifatida o‘z fikrini asoslay oladi. Muammo 
yechimini topa oladi. Bu kompetensiya- o‘qituvchining o‘quv va boshqa 
faoliyatlaridagi o‘z-o‘zini anglash mexanizmini ta’minlaydi.
2. Umummadaniy – milliy va umuminsoniy qadriyatlarga ega bo‘lish; 
mamlakatning ijtimoiy hayotida ishtirok etish; oilasiga, urf–odatlarga hurmat; 
ijtimoiy ko‘nimalarga ega bo‘lish. Ilm-fanning inson hayotiga va dunyo rivojiga
ta’sirini angaly olish va o‘quvchi yoshlarga tushuntira olish. 
3. O‘quv va bilish jarayoni - o‘qituvchining mustaqil bilish faoliyati. Mantiqiy 
fikrlashi.O‘quv-biluv faoliyatini baholashi, bilim va ko‘nikmalarini tahlil qila 
olishi. 
4. Ma’lumotga ega bo‘lish - pedagogik faoliyat va o‘z faniga doir ma’lumotlarni 
egallash ko‘nikmasi.
5. Muloqotchanlik - til bilishi, turli xil insonlar bilan muloqotda bo‘lishi, jamoada 
o‘ziga xos o‘rinda turishi.
6.Ijtimoiy - foydali mehnat-oilaviy munosabatlar va ma’suliyat, jamiyat rivojidagi 
ishtiroki, ijtimoiy foydali mehnat qilishi. Iqtisodiy va huquqiy ko‘nikmalarga ega 
bo‘lish.
7. O‘z ustida ishlashi - jismoniy, ma’naviy, intellektual jihatdan o‘z-o‘zini 
rivojlantirib borish. Hissiyotini boshqarish.

---

244 
Didaktik kompetensiya talablari
:
Fanlar bo‘yicha kompetensiyaga ega bo‘lish Rus tili va adabiyoti 
bo‘yicha:Psixologik-pedagogiq uslubiy bilimga ega bo‘lish.Nutq tajribasi va
muloqotchanlik.Til vositasi bilan aloqa qilish, nutq orqali ta’sir qilish. Nutq 
yordamida muayyan tasavvurlar, fikr va tushunchalar, his-tuyg‘ular hamda turli 
harakatalar hosil qilish. Rus tili va adabiyotiga doir amaliy va nazariy bilimlarni
muntazam ravishda o‘rganib borish
Xorijiy tillar bo‘yicha: 
Kommunikativ (nutqiy, ijtimoiy-madaniy, tilni chuqur bilish) 
Ijodiy pedagogik faoliyatida o‘zi o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma, malakani, tahlil 
va sintez qilish
Pedagogik faoliyatini muvofiqlashtirish (shaxsiy kompetensiya - shaxsiy 
yutuqlarini boshqarish, o‘zini anglash va kasbiy o‘sish) 
Nutq madaniyatiga rioya qilish 
Ilmiy badiiy-nazariy, tarixiy-badiiy bilimlarga va tadqiqotchilik ko‘nikmalariga 
ega bo‘lish 
D. Xaymz kommuniktiv kompetensiyaga quyidagilarni kiritadi: 
Lingvistik ( til qoidasiga rioya qilish) 
Ijtimoiy-lingvistik ( nutqni ifodlash qoidasi)

---

245 
Diskursiv (mantiqiy fikrlash ketma-ketligi) 
Suhbatdoshni qo‘llab quvvatlash qoidasi 
Jismoniy tarbiya o‘qituvchisining kasbiy kompetensiyasi: 
Jismoniy tarbiyaning nazariy asoslarini bilish 
Jismoniy tarbiya va sportning tarixi, olimpiada yutuqlarini bilish va rivojlantirish 
Texnika xavfsizligi, tibbiy-birinchi yordam qoidalarini bilish 
Ta’lim sifatini o‘zgartirishda o‘qituvchi kompetentligining roli
Tashkilotchi-ijtimoiy pedagog: - o‘quvchilarni mustaqil hayotga tayyorlaydi.
Sinf yetakchisi - sinfda ijobiy psixologik muhit yaratadi va ta’sir ko‘rsatadi; 
Metodist - ta’lim jarayonida o‘quvchilarning muammoni yechishlariga yordam 
beradi va qo‘llab-quvvatlaydi. 
Faylasuf - bilim va tajribalarni tahlil qiladi, o‘z qarashlarini asoslaydi;
Tajribali yaqin do‘st - o‘quvchilar oldidagi to‘siq va muammolarni bartaraf 
etishga yordam beradi. 
Tadqiqotchi –novator yangilik yaratuvchi-muntazam ravishda o‘z ustida ishlaydi, 
yangi g‘oyalar yaratadi, tatbiq etadi. 
O‘quv jarayoni rahbari va uni rag‘batlantiruvchisi -maqsadga yetish vositalari, 
istiqbolini nazarda tutadi, o‘qitish uslublarini tanlaydi, o‘quvchilarni o‘qishga 
o‘rgatadi, ijodiy yondashadi. 
O‘zaro ta’sir ko‘rsatuvchi - jamoa bo‘lib ishlay oladi va ishlashga o‘rgatadi. 
Maslahatchi - shaxsiy namunasini o‘rgatadi 
Tarbiyachi - o‘quvchilarga jismonan, aqliy va ma’naviy tomondan 
rivojlanishlariga yordam beradi. 
Psixolog - o‘zini yaxshi biladi va tushunadi 
O‘zgarishlarga yo‘naltiruvchi - o‘quvchilarning hayotiy ko‘nikmalarini 
yaxshilashga yordam beradi 
Ma’lumotlarni taqsimlovchi - o‘quvchilarga asosiyyangi ma’lumotlarni yetkazadi 
va amaliyotga tatbiq etishga o‘rgatadi. 

---

246 
O‘qituvchi o‘quv jarayonida maslahatchi sifatida faoliyat olib boradi. 
Ya’ni: 
O‘quvchilarga ko‘nikmalarini o‘qish jarayonida rivojlantirishga yordam beradi; 
Turli xil yo‘nalishdagi reja (strategiya)larni qanday qo‘llash kerakligi bo‘yicha 
maslahat beradi; 
Faol qayta aloqani ta’minlaydi; 
Noan’anaviy usullar bilan o‘quvchilarning harakatlarini qo‘llaydi va 
mustahkamlaydi; 
O‘quv faoliyatidagi qiyinchiliklarni yengishga yordam beradi; 
O‘quv faoliyatini individuallashtirishga yordam beradi; 
O‘quvchilarning o‘quv jarayonidagi ehtiyojlarini tahlil qiladi.
O‘qituvchi-yangilik kirituvchi 
Yangiliklarni ayniqsa o‘zga davlatlardan kirib kelayotganlarini farqlaydi va 
tushunib yetadi;
Yangiliklarni tahlil qila olishga layoqatli;
Yangiliklarni turli xil vaziyatlarda qo‘llay oladi va kamchiliklarini to‘g‘rilaydi; 
O‘z pedagogik amaliyotida yangiliklardan ijodkorona foydalana olishga layoqatli.
Kasbiy kompetensiya modeli 
Xalqimizning kelajagi, mustaqil O‘zbekistonning istiqboli ko‘p jihatdan 
o‘qituvchiga, uning saviyasiga tayyorgarligi, fidoiyligiga, yosh avlodni o‘qitish va 
tarbiyalash ishida bo‘lgan munosabatiga bog‘liq. Kelajak avlod haqida qayg‘urish, 
sog‘lom, barkamol naslni tarbiyalab yetkazishga intilish bizning milliy 
xususiyatimizdir. Shu bois, mamlakatimizning istiqlol yo‘lidagi birinchi 
qadamlaridanoq buyuk madaniyatimizni tiklash va yanada yuksaltirish, milliy 
ta’lim tizimini takomillashtirish, uning milliy zaminini mustahkamlash, zamon 
talablari bilan uyg‘unlashtirishga katta ahamiyat berib, bu o‘rinda kadrlar 
tayyorlashga kompetentli yondoshuv muhim o‘rin tutadi. 

---

247