Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mübariz Yusifov
4 də kifayətləndirici əsas vermir. Çünki dillərdə müşahidə edilən müştərəkliklər heç də hər yerdə, hər məqamda, bütün dillərdə bir-birinin üstünə düşmür. Belə ki, bütün mövqelərin hamısında kök morfemlərin birmənalı paralelliyini iddia etmək mümkün deyildir. Qaldı dillərin formalaşması və qohum dillərin mövcud- luğu məsələsinə, bu bir həqiqətdir ki, ayrı-ayrı qrup dillərin tipo- loji quruluşunda yaxınlıq olduğu kimi, onların genetik tərkibin- də də oxşarlıq vardır. Bu onu göstərir ki, müəyyən ərazidə möv- cud olmuş dil mühiti zaman-zaman areal genişlənmələrinin baş verməsi səbəbindən yayılma prosesi keçirmiş, tarixin gedişində isə onlar diferensiallaşaraq öz normalarını yaratmışlar. Bunun- la birlikdə bu dillərdə genetik vəhdət və tipoloji quruluş öz ənənələrini yaşatmaqda davam edir. Məsələn, türk dilləri ailəsi, Hind-Avropa dilləri ailəsi, sami dilləri ailəsi və digər dil ailələri özlərinin daxili quruluşunda genealoji və tipoloji ənənələri va- risliklə qoruyub saxlayırlar. Eyni zamanda, demək olmaz ki, bü- tün dillərin hamısında areal genişlənməsi və yerdəyişmələr tarixi zərurətə çevrilmişdir. Dünya dillərinin içərisində areal genişlən- məsi prosesini keçirməyən dillər də vardır. Belə dillərdə ilkin quruluş, demək olar ki, sabit qalır və bu dillər xüsusi bir ailə də yaratmır. Ailə yaratmayan dillər öz ənənələrini öz daxilində mühafizə etməklə yaşadırlar. Ancaq demək olmaz ki, köklərin genetik müştərəkliyi belə dillərdə müşahidə edilmir. İndiyədək aparılan araşdırmalardan məlumdur ki, genetik kök müştərəkliyi genealoji təbiətindən və tipoloji quruluşundan asılı olmayaraq bütün mövcud dillərdə və hətta, indi fəaliyyətdə olmayan ölü dillərin materiallarında da müşahidə edilir. Ancaq kök müştərək- liyinin mövcudluğu həm də belə nəticə çıxarmağa əsas vermir ki, dillərin hamısı bir vaxtda yaranıb və müştərəklik də bundan əmələ gəlmişdir. Dillər arasındakı müştərəkliyin bütün genetik kökləri əhatə edə bilməməsi onu deməyə əsas verir ki, müxtəlif |