Mühazirə 30 saat, laboratoriya məşğələsi 45 saat В. М. Чупахин «Основы ландшафтоведения». Москва, 1987
downloaded from KitabYurdu.org § 3. LANDŞAFTŞÜNASLIĞIN ƏSAS MƏSƏLƏLƏRİ
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Biosenoz 4. Müasir landşaftşünaslığın əsas məsələsi
|
downloaded from KitabYurdu.org
§ 3. LANDŞAFTŞÜNASLIĞIN ƏSAS MƏSƏLƏLƏRİ P L A N
Landşaft ekologiyası 2. Torpaqların məhsuldarlığı 3. Biosenoz 4. Müasir landşaftşünaslığın əsas məsələsi.
Alman alimi S.Troll ilk dəfə “Landşaft ekologiyası” termini istifadə etmişdir ki, bununla da konkret regionda və ya ərazinin bir sahəsində təbii maddələrinin keyfiyyətcə təyinin nəzərdə tutmuşdur. Başqa sözlə, landşaft ekologiyası-təbiət balansı haqqında ümumiləşdirilmiş elm sahəsidir. Landşaft kompleksləri dinamiklik dərəcəsinə görə çox müxtəlifdir və onların balansını təşkil edən hissələrinin keyfiyyət və kəmiyyət vəziyyətlərini təyin etmək yalnız stasionar tədqiqat məntəqlərinə görə mümkündür. Belə məntəqələrdə landşaft balansının bütün kompleksliliyini su balansı, iqlim, torpaq, bitki, canlı Aləm və morfoloji hissələrlə qarşılıqlı əlaqədə öyrənirlər və başa düşürlər. Kompleks landşaft stasionarları, sahə stasionarları kimi, regional və qlobal monitorinqlər sisteminə daxil olaraq təbii landşaftda baş verən keyfiyyət və kəmiyyət dəyişliklərini öyrənir. Bu tədqiqatların məqsədi-antropoloci fəaliyyəti nəzərə almaqla landşaft-ekoloci regional proqnozların hazırlanmasıdır. Burada sistemli analiz, geokimya və geofizika və distansion üsullar tətbiq edilir. Xüsusi diqqətlə landşaft balansının əsasını təşkil edən su balansı öyrənilməlidir. Landşaft balansının onun ehtiyatının əsas və mürəkkəb tərkib hissəsinin birisi torpaq məhsuldarlığıdır. Torpaq örtüyünün yerin canli təbiətində mutləq əvəz olunmazlığı elmi cəhətdən isbat olunmuşdur. Torpaq örtüyü özünün mikroaləmi ilə universal bioloji uducu, dağıdıcı və neytrallaşdırıcı, funksiyaları yerinə yetirir. Canlı orqanizmlər torpaqda humus və üzvi qalıqlar şəklində yığılır (akkumulyosiya) və saxlanılır. Yer səthinin torpaq örtüyü quru sahəsinin və ümumiyyətlə biosferanın landşaft-ekoloji sisteminin vacib kompleksidir. downloaded from KitabYurdu.org Yer landşaftının formalaşmasında, landşaft balansının saxlanılmasında canlı orqanizmlərin rolu çox böyükdür. Canlı orqanizmlər əhəmiyyətli dərəcədə atmosferin, çökmə süxurlarının, torpağın, hidrosferasının tərkibini, ümumiyyətlə Yerin səthinin torpaq örtüyünü quru sahəsinin və ümumiyyətlə biosferanın landşaft-ekoloci sisteminin vacib komponentidir. Yer landşaftının formalaşmasında, landşaft balansının saxlanılmasında canlı orqanizmlərin rolu çox böyükdür. Canlı orqanizmlər əhəmiyyətli dərəcədə atmosferin, çökmə süxurlarının, torpağın hidrosferanın tərkibini, ümumiyyətlə yerin landşaft müxtəlifliyini təyin edir. Buna ən yaxşı misal million illər ərzində bitkilərdən atmosferə ayrılan oksigen qazı ola bilər. V.İ.Vernadskiy deyirdi ki, yer səthində öz nəticələrinə görə canlı orqanizmlər qədər güclü heç bir kimyəvi qüvvə mövcud deyildir. İnsanın qidasında ilkin element bitki orqanizmlərdir ki, heyvan aləmi ilə birgə landşaftın əsas qida resursunu (ehtiyat) təşkil edir. Torpaq, bitki və heyvanlar landşaftın biosenozunu təyin edir, çoxlu və mürəkkəb qarşılıqlı əlaqələr formasında mövcud olur və inkişaf edirlər. İnsanın düzgün yönəldilməyən fəaliyyətinin təsirindən ekoloji tarazlıq pozularaq nəticədə insanın özünün qida resursunun tükənməsinə səbəb olur. Bu səbəbdən könkret ərazinin landşaft xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla meşələrə qulluq, meşə təsərrüfatının aparalmasının sistemini yaxşılaşdırmaq tələb olunur. Təcrübələr göstərir ki, torpaq fondunun landşaft-morfoloji xassələrinin nəzərə almaqla kənd təsərrüfatı sahələrinin düzgün yerləşdirilməsi kənd təsərrüfatı torpaqlarının məhsuldarlığının artmasına böyük təsir edir. Müasir landşaftşünaslıq -eksperimental dəyişən istiqamətli elm sahəsidir, planetar əhəmiyyət daşıyır, kənd təsərrüfatı istehsalı sahələrinin regional problemlərinin həllində böyük rol oynayır. Landşaft resurslarının tükənmə təhlukəsi yaranan bir dövrdə landşaftın öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. İnsanın təsərrüfat fəaliyyəti təkcə pozitiv nəticələrə deyil, həm də neqativ nəticələrə səbəb olur. Bu neqativ aspektlər yalnız cəmiyyətin, bir tərəfli qəsdən hərəkətinin nəticəsi deyildir, həmçinin «insan-landşaft» qarşılıqlı əlaqələrinin və downloaded from KitabYurdu.org qanunauyğunluqlarının lazımi səviyyədə öyrənilməməsi və təcrübədə tətbiq olunmamasıdır. Landşaftın öyrənilməsi fənnlərarası xarakter daşıyır və müxtəlif təbiət, texniki və ictimai elmlərlə əlaqədə olur. Müasir landşaftşünaslığın əsas məsələsi təbiətdən istifadə etmənin planlaşdırılmasını elmi cəhətdən əsaslandırmaqdır. Bunun üçün landşaftın strukturunu, dinamikasını, təbii qarşılıqlı əlaqələrin və prosseslərin inkişafının xassələri və qanuna uyğunluqları hərtərəfli öyrənilməlidir. Mədəni landşaftın öyrənilməsi məsələsi dahi mürəkkəbdir. Birinci dərəcəli əhəmiyyətli məsələ landşaftın antropogen təsirlərə dayanıqlığı, onların həcmi və həddi mümkünlüyü hesab edilir. Əgər təsirlərin həcmi həddi mümkünlüyü aşarsa müəyyən bir regionda və ya bütün planetdə landşaft sisteminin strukturunun və tarazlılığının pozulmasına gətirib çıxara bilər.
downloaded from KitabYurdu.org |