MühaziRƏ MƏTNİ Mövzu Mikroiqtisadiyyat- iqtisadi nəzəriyyənin tərkib hissəsi kimi

19.4. Kapitalın dövriyyəsi
Sahibkar investisiya qoyuluşunu və kapitalın istehsala tətbiqini bir dəfə mənfəət əldə etmək üçün deyil, kapital də­yərinin fasiləsiz artırılması məqsədilə həyata keçirir. Bu istehsal fondlarının özünün hərəkət formasının - dövranı formasının nəticəsində mümkün olur. Kapitalın dövranı baş­ladığı həmin natural formada başa çatır və deməli, onu hey təkrarlamaq mümkündür.
Fasiləsiz davam edən kimi nəzərdən keçirilən sənaye kapitalının (istehsal fondlarının) dövranı onun dövriyyə­sini təşkil edir. Kapitalın dövriyyəsi avanslaşdırılmış kapi­talın dəyərə görə artmasını və ilkin natural formada geri qayıtmasını nəzərdə tutur.
Bu prosesin baş verdiyi zaman kəsiyi kapitalın dövriyyə vaxtı adlanır.
Dövriyyə müddəti kapital qoyulmuş sahənin xüsusiyyə­tindən asılıdır. Ağır sənayedə kapital bir qayda olaraq yün­gül sənayeyə nisbətən ləng dövr edir. Sahibkarların heç biri kapitalın nə qədər tez dövr etməsinə laqeyd deyil. Dövriyyə vaxtını azaltmaq üçün boş dayanma hallarını aradan qaldır­mağa imkan verən istehsalın səmərəli təşkili istiqamətində tədbirlər görülür. Taxtanın qurudulması, məmulatın rənglən­məsi və qurudulması, kimyəvi reaksiyaların həyata keçirilməsi və s. kimi istehsal proseslərini sürətləndirməyə imkan verən texnoloji yeniliklər böyük rol oynayır. Dövriyyə vaxtının azaldılması həmçinin maddi-texniki təminatın operativliyin­dən, məhsulun daşınma və bazarda satılma sürətindən asılıdır.
Kapitalın dövriyyə müddətini hər hansı şərti qəbul edil­miş vahidlə, məsələn, illə müqayisə etsək, kapitalın il ərzin­də etdiyi dövrlərin sayı barədə müəyyən təsəvvür əldə etmək olar. Bu göstərici kapitalın dövriyyə sürətini səciyyələndirə­cək. Məsələn, kapitalın dövriyyə müddəti 4 ay olarsa, döv­riyyə sürəti ildə 3 dövr olacaq.
istehsal fondlarının müxtəlif elementləri eyni sürətlə dövr etmir. Bu baxımdan məhsuldar kapitalı əsas və dövriy­yə kapitallarına (əsas və dövriyyə fondları) bölürlər.
19.5. İnvestisiya layihələrinin qiymətləndirilməsi. Diskontlaşdırma

İnvestisiya qoyuluşlarında müxtəlif vaxtlarda ortaya çı­xan xərcləri və gəlirləri (qazancları) müqayisə etmək lazım­dır. Layihənin həyata keçirilməsinə xərclər müəyyən vaxt aparır, gəlirlər isə, adətən xərclər həyata keçirildikdən sonra meydana gəlir. Buna görə də zaman kəsiyində pulun dəyəri anlayışından söhbət açılır. Bu o deməkdir ki, əvvəlcədən xərclənmiş rubl, sonradan xərclənmiş rubldan bahadır.

Pulun cari və gələcək qiymətini ölçmək üçün tətbiq olu­nan texniki üsul diskontlaşdırma adlanır.
Diskontlaşdırma mürəkkəb faizlərin hesablanmasının əks prosesidir.
Gələcək dəyəri hesablamanı apardığımız illərin sayı qədər dəfəyə (1+faiz dərəcəsi) bölməklə cari dəyəri tapırıq:

Göstəricilər	Hesablamaq üçün düsturlar
İllik amortiziasiya	Əsas kapital ^r Xidmət müddəti
Amortizasiya norması	N = r-^1 ; x 100% ^a Əsas kapital
Amortizasiya fondu	F =A x t, burada t- faktik xidmət müddətidir a r
Kapital verimi (fond verimi)	İllik məhsul K = • Əsas kapital + Dövriyyə kapitalı
Əməyin kapitalla təminatlığı	Əsas kapital K Əmək resurslarının miqdarı L
Kapitalın son hədd məhsulu natural ifadədə	AP ^MP*= AK * Burada AP - məhsulun natural ifadədə artımıdır; AK - fiziki ifadədə kapital vahidinin artımıdır
Hədd məhsulu pulla ifadədə	ATP ^MRT>= AK ' Burada ATP = AP x hazır məhsul vahidinin qiyməti

FV
^PV= 77’