MühaziRƏ MƏTNİ Mövzu Mikroiqtisadiyyat- iqtisadi nəzəriyyənin tərkib hissəsi kimi

4.3. Bazar infrastrukturunun mahiyyəti


«İnfrastruktur» məfhumu iqtisadi təhlildə ilk dəfə silah­lı qüvvələrin həyat qabiliyyətini təmin edən obyekt və qurğu­ları göstərmək üçün istifadə olunmuşdur (XX əsrin əvvəli).
«İnfrastruktur» məfhumu latın sözləri infra - aşağı, altında; structura -tikili, yerləşmədən əmələ gəlib. Məfhum­dan geniş istifadə olunmasına baxmayaraq, o, müxtəlif cür şərh olunur.
Bir qrup müəlliflər infrastrukturun əsas vəzifəsinin is­tehsala və əhaliyə xidmət etmək, qulluq göstərmək olduğunu hesab edərək, infrastrukturu bütün xidmət sistemi kimi təyin edir.
Digərləri infrastrukturu yalnız sənayeyə xidmət sistemi kimi başa düşür, onun təyinatını istehsal üçün ümumi şərai­tin yaradılmasında, əsas istehsalın fəaliyyətinin təmin edil­«İnfrastruktur» məfhumu iqtisadi təhlildə ilk dəfə silah­lı qüvvələrin həyat qabiliyyətini təmin edən obyekt və qurğu­ları göstərmək üçün istifadə olunmuşdur (XX əsrin əvvəli).
«İnfrastruktur» məfhumu latın sözləri infra - aşağı, altında; structura -tikili, yerləşmədən əmələ gəlib. Məfhum­dan geniş istifadə olunmasına baxmayaraq, o, müxtəlif cür şərh olunur.
Bir qrup müəlliflər infrastrukturun əsas vəzifəsinin is­tehsala və əhaliyə xidmət etmək, qulluq göstərmək olduğunu hesab edərək, infrastrukturu bütün xidmət sistemi kimi təyin edir.
Digərləri infrastrukturu yalnız sənayeyə xidmət sistemi kimi başa düşür, onun təyinatını istehsal üçün ümumi şərai­tin yaradılmasında, əsas istehsalın fəaliyyətinin təmin edil­məsində görürlər.
Belə bir baxış da mövcuddur ki, infrastruktur sənaye müəssisələrinin uğurlu fəaliyyəti üçün lazımi maddi-texniki bazanı təmin edən obyekt və qurğular şəklində olan yığılmış maddi sərvətdir ki, milli sərvətin bir hissəsi kimi maneəsiz fəaliyyət sahəsini təmin etməlidir.
XX əsrin 40-cı illərində Qərbdə infrastruktur məfhumu altında maddi istehsala xidmət edən sahələrin məcmusunu başa düşməyə başladılar.
Bizim iqtisadiyyatda bu problem 70-ci illərdə fəal nəzər­dən keçirilməyə başladı.
infrastruktur istənilən bütöv sistemin zəruri tərkib . hissəsidir. O iqtisadi və ya siyasi həyatın ümumi quruluşu­nun tabeli, köməkçi səciyyəsi olub, iqtisadi və ya siyasi sis­temin bütövlükdə normal təsərrüfat fəaliyyətini təmin edən tərkib hissəsidir.
İnfrastrukturun, ictimai istehsalın nisbətən müstəqil sahə­si kimi formalaşması prosesi ictimai əmək bölgüsü ilə bağlı olan bir sıra mərhələlərdən keçib. Belə ki, sənətkarlığın əkinçilikdən ayrılması və ya ikinci ictimai əmək bölgüsü şəhərləri meydana gətirməklə şəhər və kənd arasında əmtəə mübadiləsini gücləndirdi ki, bu da infrastruktur obyektləri- in inkişafına səbəb olurdu. Cəmiyyətdə üçüncü iri əmək böl­güsü - ticarətin əkinçilik və sənayedən ayrılması - təsərrüfat dövriyyəsinə yeni ərazilər cəlb olunması hesabına məhsul mübadiləsinin artımına daha da rəvac verdi, bu da öz növ­bəsində infrastruktur sahəsinin genişlənməsini zəruri etdi.
Hazırda istehsala xidmət göstərən istehsal infrastruktu­runu (nəqliyyat, rabitə, topdansatış ticarəti və s.), fəaliyyəti şəxsi tələbatların ödənilməsinə, əhalinin həyat fəaliyyətinin və intellektual inkişafının təmin edilməsinə yönümlənmiş xidmət sahəsi obyektlərinin (əhaliyə xidmət edən nəqliyyat və rabitə, təhsil, səhiyyə, sosial təminat və s.) cəmindən iba­rət sosial infrastrukturu, həmçinin bazar infrastrukturunu fərqləndirirlər. İstehsal infrastrukturu məsələsi nəzərdən keçirilərkən qeyd olunmalıdır ki, o hər hansı bir məhsulu istehsal etmir, yalnız onun istehsalı üçün zəruri şərtləri yaradır.İqtisadiyyatın infrastruktur elementləri iqtisadiyyatın infrastruktura həvalə etdiyi Özünəməxsus funksiyaların nə­ticəsidir. Zaman keçdikcə bu funksiyalar dəyişir və get-gedə əsas istehsaldan ayrılırlar. Buna görə də, istehsalat infra­strukturunun ilkin əlamətləri kimi onun istehsal prosesini təmin etməkdən ibarət olan funksiyaları çıxış edir.İnfrastruktur müəssisələrinin təsərrüfat fəaliyyətinin xüsusiyyəti budur ki, onların fəaliyyətinin nəticələrini ehti­yat kimi saxlamaq və ya anbara vurmaq mümkün deyil, çün­ki o daşıma, qoruma, informasiya ötürmə və s. şəklində təzahür edir. İnfrastrukturu yardımçı və ya ikinci dərəcəli sahə kimi səciyyələndirmək olmaz.İnfrastrukturun yeni növü bazar infrastrukturudur. Bazar mexanizmi inkişaf etdikcə, ölkə iqtisadiyyatında tələb və təklifi əks etdirən təşkil olunmuş sistemin ixtisaslaşmış fəaliyyət nö­vündən ayrı-ayrı bazarın tələbatlarım ödəməyə qədər tələbatla­rı ödəmək üzrə ixtisaslaşmış fəaliyyət növünə zərurət yaranır. Bazarın yaranması onun sivil fəaliyyətini təmin edən yeni təşkilatların, qurumların yaranmasını şərtləndirdi.