Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Epidemiya 
– sporadik  xəstələnmə  səviyyəsindən  yüksək olan və ya onun  qeydə alınmadığım 
yerdə baş verən xəstələnmədir. 
Epidemiyalar başvermə  vaxtına, yayılma ərazisinə, intensivliyinə, inkişaf mexanizminə  görə təsnif 
edilir. Kəskin bağırsaq infeksiyalarının epidemiyalarının diferensiyası təsnifat meyarı sayıla bilər. 
Pandemiya 
– yoluxucu xəstəliklərin ölkənin bütün ərazisində, qonşu dövlətlərdə, bəzən isə 
dünyanın bir çox ölkələrində yayılamsı ilə xarakterizə olunur. Yəni pandemiya yoluxucu xəstəliyin bir 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
14 
 
 
 
neçə  ölkə və  ya qitə arasında kütləvi  yayılması ilə  səciyyələnən  epidemik  prosesin intensivliyinin bir 
formasıdır.  Keçən  əsrdə  dəfələrlə  qrip,  vəba  pandemiyaları  olmuş,  İİV-infeksiyasının  pandemiyası 
başlamışdır. 
Endemiya 
– müəyyən ərazi üçün xas olan və ya daim rast gəlinən xəstələnmə səviyyəsi olub, 
konkret ərazidə epidemik prosesə təsir göstərən təbii, bioloji və sosial amillərdən asılıdır. 
Ekzotik xəstəliklər 
– həmin ərazi üçün xas olmayan  (orada epidemik prosesin saxlanması üçün 
lazımi şəraitin olması ilə əlaqədar) yoluxucu və parazitar xəstəlikdir. Ekzotik xəstənmə bu infeksiyanın 
rast  gəlmədiyi əraziyə törədicinin  xaricdən  gətirilməsi  hesabına inkişaf edir. Yoluxma həmin  ərazidən 
kənarda baş verir. Yoluxucu xəstəlyin  ekzotik yoluxma hadisəsi  həmişə gətirilmə  sayılır, lakin  heç  də 
gətirilmə  xəstəliklərin  hamısı  ekzotik  deyildirlər.  MDB  hüdudlarında  dəri  leyşmaniozu  halları 
gətirilmədir,  lakin  ekzotik  deyildir,  sarı  qızdırma  halları  isə  eyni  zamanda  həm  gətirilmə,  həm  də 
ekzotikdir. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
15 
 
 
 
MÖVZU  4 
Yoluxucu xəstəliklərin profilaktikasının əsas prinsipləri. 
Profilaktik və əksepidemik tədbirləri 
 
Ocaqda  aparılan  əksepidemik  tədbirlər
:  Ocaqda  əksepidemik  tədbirlər  3  istiqamətdə 
aparılır: infeksiya mənbəyinə (xəstə və törədicigəzdirən); yoluxma mexanizminə;  təmasda  olan şəxslərə 
(ehtimal  olunan  infeksiya  mənbəyi  kimi)  qarşı.  Xəstə  və törədicigəzdirənlərə  qarşı  aparılan  tədbirlər, 
onların erkən aşkar  edilməsi, təcrid  olunması (onu əhatə edən şəxslərdən  ayırmaq) və müalicəyə cəlb 
olunmasından ibarətdir. 
Xəstələrin  aşkar  edilməsi  passiv  (xəstənin  tibbi  yardım  üçün  müraciət  etməsi  zamanı)  və aktiv 
şəkildə (tibbi müəssisələrində profilaktik müayinə və sorğu zamanı,  həyatı  yoxlamalar  vasitəsilə) həyata 
keçirilir. Xəstənin erkən diaqnozu həkim və ya feldşer tərəfindən kliniki əlamətlərə əsasən qoyulur. Onu 
təsdiq  etmək  üçün  epidemoloji  məlumatlardan,  laborator  müayinələrdən  və  allergik  sınağın 
nəticələrindən istifadə olunur. 
Göstərilən  diaqnostik  üsaullar  müxtəlif  yoluxucu  xəstəliklərdə  eyni  əhəmiyyətə  malik  deyildir. 
Belə ki, karantin və təbii-ocaqlı xəstəliklərin (taun, vəba, sarı qızdırma, gənə  ensefaliti, Kü-qızdırması və 
s.) aşkar edilməsində epidemioloji anamnez xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Xəstənin karantin xəstəliklərinin 
qeydə alındığı ölkələrdə və ya epidemik ərazilərdə olması klinik və başqa məlumatlarla yanaşı, diaqnozun 
qoyulmasında da böyük rol  oynayır. 
Erkən  diaqnostika  üçün  aşağıdakı  laborator  üsullardan  geniş  istifadə  etmək 
lazımdır: 
1. Bakterioloji; 
2. Seroloji; 
3. Allergik; 
4. Antitoksik dəri reaksiyalrı; 
5. Mikroskopiya; 
6. Hemokultura və s. 
Son  zamanlar  bir  çox  xəstəliklərin  (bağırsaq  xəstəlikləri,  rikketsiozlar,  tulyaremiya,  bruselyoz, 
taun və s.) ekspress diaqnostikasında flüoressensiya edən əks-cisimlər üsulu və dolayı hemaqlütinasiya 
reaksiyasından istifadə edilir. 
Baş  verən  yoluxucu  xəstəlik  hadisələri  müalicə-profilaktika  idarələri  tərəfindən  mütləq  qeydə 
alınır. 
Xəstə  24  saatdan  gec  olmayaraq  rayon  səhiyyə  şöbəsinə  və  GEM-ə  göndərilir.  İmkan  olduqda 
məlumat telefonla  çatdırılır,  əlavə olaraq  təcili  bildiriş  vərəqəsi  poçt  və ya faksla  göndərilir.  Karantin 
xəstəlikləri (taun, vəba, sarı qızdırma) aşkar edildikdə və ya olara şübhə yarandıqda məlumat təcili şəkildə 
telefonla verilir və ya faksla göndərilir. 
İnfesksiya  mənbəyinə  qarşı  görülən  tədbirlər: 
Qeyd  edildiyi  kimi,  ocaqda  epidemiya 
əleyhinə tədbirlər 3 istiqamətdə aparılır: xəstəyə (infeksiya mənbəyi), ətraf mühitə (yoluxma amilləri) 
və  xəstə ilə təmasda  olanlara (həssas  şəxslərə)  qarşı. İnfeksiya  mənbəyinə  qarşı  yönəldilmiş tədbirlər 
infeksiya mənbəyinin növünə əsasən müəyyən edilir. 
İnfeksiya mənbəyi kimi insanlar (antroponozlar) iştirak etdikdə aşağıdakı tədbirlər nəzərdə tutulur: 
xəstələrin  erkən  aşkar  edilməsi,  təcrid  edilməsi  və  xəstəxanayayerləşdirilməsi  (hospitallaşdırılması). 
Xəstələrin  aşkar  edilməsi  passiv  (xəstənin  özü  bilavasitə  yardım üçün  müraciət  etdikdə)  və fəal  yolla 
(profilaktik  müayinələr  zamanı,  müəssisələrdə  dispanserizasiya  zamanı,  həyətbəhəyət  yoxlamalarla) 
aparılır.  Klinik  diaqnoz  həkim  və ya  feldşer  tərəfindən  qoyulur.  Onu  təsdiq  etmək  üçün  epidemioloji 
məlumatlardan,  müasir  laborator  müayinələrdən  istifadə  olunur.  Xəstənin  hospitalizasiyası  və  təcrid 
edilməsi bir çox xəstəliklərdə, xüsusilə yüksək kontagiozlu yoluxucu xəstəliklər zamanı olduqca vacibdir. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
16 
 
 
 
Bəzən  xəstənin  təcrid  edilməsi  evdə,  uşaq  bağçalarında,  internatda  aparıla  bilər.  Belə  hallarda 
xəstəxanaya  hospitalizasiya  edənə  qədər  xəstəni  xüsusi  təcrid  otaqlarına  yerləşdirirlər.  Xəstə  evdə 
saxlanılarsa  törədicinin  ətraf  mühitə  yayılmasının  və  xəstəlik  törədicilərinin  ocaqdan  kənara 
çıxarılmasının qarşısının alınması üzrə tədbirlər görülür. Bu məqsədlə xəstə ayrı otaqda təcrid  olunur, 
fərdi qab-qacaq və başqa lazımi əşyalarla təmin edilir. Ailə üzvləri xəstəyə qulluq üsulları ilə  tanış edilir. 
Xəstəyə daimi nəzarət Səhiyyə idarələri və GEM-lər tərəfindən həyata keçirilir. 
Xəstəyə  diaqnoz qoyduqdan sonra  onu  müasir  effektiv üsullarla  müalicə  edirlər.  Müalicənin  tez 
başlaması xəstənin tez sağalmasına və xəstəliyin xroniki formaya keçməsinin  qarşısının alınmsına səbəb 
olur. 
Yoluxucu  xəstələrin  sağlam  törədicigəzdirənliyinin  böyük  epidemioloji  əhəmiyyəti  vardır.  Bəzi 
xəstəliklərdə (məs.: qarın yatalağı) sağlam törədicigəzdirənlərin törədicini bütün ömür boyu ifraz edirlər. 
Onların  aşkar  edilməsi  və  müalicə  olunmasının  epidemioloji  əhəmiyyəti  böyükdür.  Belə 
törədicigəzdirənlərə qida, su təchizatı ilə əlaqədar idarələrdə işləmək qadağan  edilir. 
Yoluxma  mexanizminə  qarşı  görülən  tədbirlər: 
Yoluxucu  xəstəliyin  yoluxma 
mexanizminin  qarşısının  alınması  epidemik  prosesin  inkişafına  mane  olur.  Bu,  mürəkkəb  tədbirlər 
kompleksini nəzərdə tutur və adətən, ona nail olmaq o qədər də asan deyil. 
Məlum  olduğu  kimi,  yoluxucu  xəstəliklərin  yoluxma  mexanizmi    3  mərhələdən  ibarətdir: 
törədicinin  yoluxmuş  orqanizmdən  (xəstə  və  ya  törədicigəzdirən)  xaric  edilməsi,  onun  ətraf  mühitdə 
qalması (yaşama müddəti ərzində) və nəhayət, sağlam şəxsin orqanizminə daxil olması ( hər bir törədiciyə 
xas olan  giriş  qapısı  ilə).  Bu  zaman törədicinin  mütləq  inkişaf  edə  biləcəyi  orqana  düşməsi  vacibdir. 
Törədicinin  örtülürməsində  ətraf  mühitin  müxtəlif  amilləri  iştrak  edə  bilər.  Əsas  məsələ  ondadır  ki, 
epidemik  prosesin  istənilən  mərhələsində  törədicinin  yayılmasının  qarşısı  alınsın.  Bunun  nəticəsində 
epidemik  prosesin  inkişafı  dayandırılır.  Beləliklə,  yoluxucu  xəstəliklərin  hər  bir  qrupunun  yoluxma 
mexanizmi  aydınlaşdırıldıqdan  sonra  onlara  qarşı  profilaktik  və  mübarizə  tədbirlərini  tətbiq  etməklə 
xəstəliyin inkişafının qarşısını almaq olar. 
Yoluxma  mexanizminin  aydınlaşdırılması  və  yoluxucu  xəstəliyin  yayılma  yollarının  müəyyən 
edilməsi  və  onlara  qarşı  yönəldilmiş  tədbirlərin  aparılması  nəticəsində  törədicinin  ötürülməsi 
dayandırılır. Bu tədbirlər məcmuyunda ocağın zəzərsizləşdirilməsi böyük yer tutur. 
Dezinfeksiya  və  dezinseksiya  yoluxucu  xəstəliyin  yayılmasında    iştirak  edən  ətraf  mühit 
amillərinin zərərsizləşdirilməsində həyata keçirilən əsas tədbirlərdəndir. 
Dezinfeksiya  (dezinseksiya)  ocaqlı  və  profilaktik  şəkildə  aparılır.  Ocaqlı  dezinfeksiya  öz 
növbəsində cari və son (yekun) dezinfeksiyaya bölünür. Cari dezinfeksiya xəstənin yatağı yanında bir neçə 
dəfə aparılır (xəstəxanada, evdə), son dezinfeksiya isə ocaqda xəstə (törədicigəzdirən) təcrid olunduqdan 
(hospitallaşdırıldıqdan, öldükdən) və ya sağaldıqdan sonra aparılır. Son  dezinfeksiya bir dəfə aparılır. 
Profilaktik  dezinfeksiyanın  (dezinseksiya)  aparılması  infeksiya  mənbəyinin  olub-olmamasından 
asılı deyildir,  onu törədicinin ifraz  edildiyi  və ətrafa yayılması ehtimalı  olan yerlərdə  və insanların  sıx 
toplaşdığı  yerlərdə  həyata  keçirirlər.  Son  dezinfeksiyanı  məcbur  qaydada  qarın  yatalağı,  paratiflər, 
dizenteriya,  vəba, hepatit,  polimielit,  difteriya,  skarlatina, vərəm,  cüzam təbii çiçək,  səpkili  və qayıdan 
yatalaq, dabaq, manqo,  qara yara, göbələk xəstəlikləri və taun xəstəliklərində aparılır.  Yoluxucu xəstənin 
bütün  əşyaları,  məişət  əşyaları  dezinfeksiya  edilir.  Ocaqda  ilk  növbədə  ən  çox  yoluxmuş  obyektlər 
(xəstənin ifrazatı, paltar, qab-qacaq) zərərsizləşdirilir və kamera üsulu ilə dezinfeksiya ediləcək əşyalar 
(yataq  ləvazimatı –  matras,  adlay,  və s.,  üst  geyimi,  kitab,  sənədlər)  toplanır.  Bunlar  dezinfeksiyaedici 
məhlulla  islanmış  torbalara  yığılır  və  dezinfeksiya  kameralarına  göndərilir.  Xəstənin  yatdığı  otaq 
dezinfeksiya  edilir.  Bağırsaq  qrupu yoluxucu  xəstəliklərinə  qarşı  ocaqda  dezinfeksiya  apararkən  həyət 
ayaqyolularını,  zibil  yeşiklərini  və  s.  dezinfeksiya  etmək  lazımdır.  Yoluxucu  xətə  evdə  saxlanılırsa, 
ocaqda  cari  dezinfeksiya  aparılır.  Onu  xəstəyə  qulluq  edən  şəxslər  yerinə  yetirir.  Cari  dezinfeksiya 
üzərində nəzarət GEM-lər tərəfindən aparılır. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
17 
 
 
 
MÖVZU  5 
Yoluxucu xəstəliklərin spesifik profilaktikası 
 
Aktiv  immunlaşdırma:  Vaksinlər.  Onların  tərkibində  antigenlər  vardır  və  süni  immunitet 
yaradırlar. Antigenin alınmasından asılı olaraq vaksinlər bir neçə tipə bölünür: 
Diri  –  təbiətdə  mövcud  olan  attenuasiya  edilmiş  (zəiflədilmiş)  ştamlardan  alınır.  Bunlara  təbii 
çiçək, polimielit, tulyaremiya vaksinləri aiddir. Vaksinlər seleksiya yolu ilə alına bilər (BÇJ, qrip). Onlar 
orqanizmdə  çoxalmaqla  vaksinal  proses  törədə  bilir  və  bunula    da    qeyri-həssaslıq    formalaşır.  Belə 
ştamlarda virulentliyin itməsi genetik kodlaşdırılmışdır, lakin immundefisti olan şəxslərdə ciddi problem 
yarana bilər. 
Öldürülmüş  –  yüksəkvirulent  ştamlardan  hazırlanır,  onları  fiziki  (tempratur,  radiasiya, 
ultrabənövşəyi  işıq)  və  ya    kimyəvi  (spirt,  formaldehid)  metodlarla  öldürürlər.  Belə  vaksinlər 
reaktogendirlər, az  tətbiq olunurlar (göyöskürək, quduzluq, herpes, qrip, leptospiroz,  vəba,  A hepatitinə 
qarşı). 
Kimyəvi – bakteriyaların kimyəvi yolla ayırd edilmiş antigenlərdən hazırlanır (qarın yatalağı,  vəba, 
meninqokok). 
Anatoksinlər – bakteriyaların ekzotoksinlərdən ibarət olub, bir ay ərzində termostatda 0,3 -0,4% 
formalinlə zərərsizləşdirilir. Belə işləmə nəticəsində toksik xüsusiyyətlər itir, immunogen xassələr qalır. 
Assosiasiya olunmuş – bir neçə komponentlərdən ibarət vaksinlərdir (AGDT). 
Sintetik – mikroorqanizmlərin süni yaradılmış antigen determinantlarıdır. 
Vektor (rekombinant) – gen mühəndisliyi nəticəsində əldə olunmuşdur. Onun mahiyyəti: protektiv 
antigenlərə  cavabdeh  olan  virulent  mikroorqanizmin  genləri  hər  hansı  zərərsiz  mikroorqanizmin 
genomuna yeridilir ki, o, yetişdirmə zamanı müvafiq antigenləri hasil edir və toplayır (B hepatit). 
Vaksinlərin hazırlanması zamanı əsas tədbirlər bunlardır: 
1. onlar vaksin immun cavab induksiya etməlidirlər, təhlükəsiz olmalıdırlar; 
2. areaktogen – əlavə  effektlər  verməlidir; 
3. sabit – öz xüsusiyyətlərini  saxlamalıdır; 
4. standart olmalı – mikroorqanizmlərin zülalların sayına və s. görə; 
5. assosiasiya edilmək imkanı olmalıdır. 
Vaksinoprofilaktika planlı və epidemik göstərişlərə əsasən aparılır. Müasir dövrdə bir çox geniş 
yayılmış  yoluxucu  xəstəliklərə  qarşı  profilaktik  vaksinlər  yaradılmışdır,  lakin  onların  heç  də  hamısı 
planlı peyvəndələr siyahısına daxil deyildir. 
Vaksinoprfilaktikanın növləri: 
1. Planlı peyvəndlər – təsdiq edilmiş peyvənd təqviminə əsasən aparılır. 
2. Epidemik göstərişlərə əsasən aparılan peyvəndlər. 
Böyüklərə peyvəndlər ümumi tibb şəbəkəsi və müəssisələrin tibbi xidməti tərəfindən aparılır. 
Son illərdə böyüklərə edilən vaksinasiyanın səviyyəsinin yüksəldilməsinə daha çox diqqət verilir. 
Tetanus  qarşı  təciili  profilaktika  və  quduzluq  əleyhinə  peyvəndlər  travmatoloji  məntəqələrə 
aparılır. Ölkədə istehsal edilən bütün peyvəndlər mütləq nəzarətdən keçir. 
Revaksinasiya  başa  çatdırılmış  vaksinasiyadan  müəyyən  müddət  keçdikdən  sonra  vaksinin 
yeridilməsidir ki, o da öz növbəsində birinci immunizasiya ilə məhdudlaşa və  ya buster immunizasiya ilə 
tamamlana bilər. 
Vaksinasiya da keçirilmiş yoluxucu xəstəlikdə olduğu kimi, protektiv  immuntetin  formalaşmasını 
müəyyən edir. 
Vaksinə  qarşı  qarşı  reaksiya  1-2  sutkadan  sonra  baş  verir.  2-8  sutka  qalır,  adsorbsiya  olunmuş 
yerildildikdə isə inyeksiya yerində şişkinlik 15-30 sutka saxlanır. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
18 
 
 
 
Vaksinə  qarşı  ümumi  reaksiya  tempratur  37,5-38,5°C  həddində  yüksəlməsi,  halsızlıq,  bayılma, 
qusma, konyuktivlik, burun-udlaqda kataral dəyişikliklər şəklində təzahür edir. Vaksinə qarşı reaksiya, 
adətən, 10-12 saat sonra əmələ gəlir xə 1,5-2 sutka ərzində saxlanır. 
Vaksinlərin  əksəriyyəti  üçün  ümumi  reaksiyaların  tezliyi  7%-dən  yüksək  olmamalıdır,  ümumi 
güclü  reaksiyalar  qızılca  vaksinindən  4%-dən,  AGDT  –  1%-dən  yüksək  olduqda  işlədilməsinə  icazə 
verilir. 
Əlavə  reaksiyalardan  fərqli  olaraq,  vaksinasiyanın  ağırlaşmasına  çox  nadir  hallarda  rast  gəlinir. 
Qızılca  vaksininə  qarşı  yaranan ağır  fəsadlaşma  –  ensefalit  5-10  milyon  peyvənddən  birində,  yayılmış 
BSJ-infeksiya (BSJ vaksinin düzgün yeridilməməsi nəticəsində əmələ gələn) 1 mln. peyvənddən  birində, 
vaksinassosiasiyalı polimielit – 1, 1,5 mln. yeridilmiş dozadan birində təsadüf  edir. 
Yerli ağırlaşmalara diametri 3 cm-dən  böyük olan  və oynaqdan kənara çıxan  şişkinlik; inyeksiya 
yerində irinli (vaksinasiya qaydaları pozulduqda) və “steril” (BSJ-nin  düzgün  yeridilməsi)  iltihab aiddir. 
Ümumi ağırlaşmalar qrupunu təşkil edir: 
1.  Tempratur  40°C  -dən  çox  artması  və  intoksikasiya  ilə  müşayiət  olunan  son  dərəcə  güclü  ümumi 
reaksiyalar;  MSS-nin  zədələnməsi  ilə  gedən  ağırlaşmalar  (davamlı, kəskin  uşaq  ağlaması,  qıcolmalar, 
ensefalopatiyalar, postvaksinal seroz meningit); 
2. Vaksin mikroorqanizmi nəticəsində yayılmış infeksiya; 
3. Müxtəlif orqanların (böyrəklərin, oynaqların, ürəyin, mədə-bağırsaq yolunun) zədələnməsi; 
4. Yerli (Kvinke ödemi)  və ümumi xarakterli (allergik  səpkilər,  boğaz ağrısı, təngnəfəslik,  müvvəqqəti 
yüksək qanaxma, toksik-allergik vəziyyət, ürəkgetmə, anafilaktik şok). 
Anafilaktik  şok  son  dərəcə  nadir  ağırlaşma  sayılsa  da,  onu  istənilən  vaksin  törədə  bilər. 
Ağırlaşmalar, adətən, peyvənddən sonra ilk 30 dəq. müddətində inkişaf edir və reanimasiya tədbirləri tələb 
edir. 
Seroz  meningit  –  10.000  peyvənddən  birində  rast  gəlinir,  qızılca  və  epidemik  parotitə  qarşı 
vaksinasiya zamanı inkişaf edir. Vaksinin virusları ilə beyin qişalarının qıcıqlanması nəticəsində baş verir. 
Baş ağrıları, digər nevroloji simptomlarla təzahür edir, ağırlaşmalar vermədən keçib  gedir. 
Ağır  fəsadların  olması  vaksinasiyalara  qarşı  əks  göstərişlərin  işlənib  hazırlanmasına  ehtiyac 
yaratdı. Əks göstərişlər bölünür: 
Həqiqi  –  vaksinlərə  dair    təlimatlarda  sadalanan  əks-göstərişlərdir,  onlar,  adətən,  vaksinin 
müəyyən komponenti tərəfindən törədilir (AGDT vaksinində göyöskürək komponenti); 
Yalançı  –  həqiqətdə  onlar  yoxdurlar,  ancaq  həkimlər  və  pasiyentlər  tərəfindən  yaranmış  və 
müəyyən mülahizələr əsasında vaksinasiyadan yayınmaq üçün verilmişdir; 
Mütləq  –  mütləq  qüvvəyə  malik  əks  göstərişlər,  bu  zaman  həmin  peyvənd  heç  bir  şəraitdə 
yeridilmir; 
Nisbi  –  həqiqi  əks  göstərişlər  olub,  onun  yeridilməsi  haqqında  son  qərar  bir  sıra  amillərin  – 
epidemiyaların  yaxınlaşması,  infeksiya  mənbəyi  ilə  təmas  ehtimalının  dərəcəsi  əsasında  həkim 
tərəfindən verilir. 
Müvvəqəti – əks göstərişlər həmin anda var, lakin müəyyən müddət keçdikdən sonra o götürülə 
bilər; 
Daimi – bu zaman hətta müəyyən müddət keçdikdən sonra belə əks göstərişlər götürülmüş 
(məsələn, birincili immundefisit zamanı); 
Xüsusi – yalnız həmin peyvəndə və ya konkret vaksinə  aid olan, lakin digərlərinə  aid olmayan əks 
göstərişlər (hamiləlik – diri vaksinlərlə, məsələn, məxmərək, sarı qızdırma üçün əks-göstərişdir, ancaq 
inaktivasiya olunmuş preparatlarla – qrip, B hepatitinə qarşı vaksinasiya edilə bilər); 
Ümumi  – bütün peyvəndlər üçün ümumi sayılır: məs, tempraturun yüksəlməsi ilə  müşayiət edilən 
kəskin infeksiyaların olması, xronik xəstəliyin ağırlaşması və ya kəskin xəstənmə. 
Profilaktik  vaksinlərin  yaradılmsı  idarə  olunan  infesksiyaların  ləğv  edilməsi  məsələsini  real 
etmişdir. İdarə olunan infeksiyalar – kütləvi  tətbiq olunan, uzunmüddətli  və  davamlı  immunitet yaradan, 
vaksinlərlə xəstələnmə səviyyəsi azaldılan xəstəlikdir. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
19 
 
 
 
Passiv  immunlaşdırma  -  Vaksinlərlə  aktiv  immunlaşdırma  ilə  yanaşı,  passiv  immunizasiyanı 
təmin edən immun zərdablar və immunoqlobunlinlər işlədilir. Onların nəticəsində yaranmış immuntet 
bir neçə gündən 4-6 həftəyə saxlanır. 
Hazırlanma  üsulundan  asılı  olaraq  homoloji  (insan  zərdabından  alınır)  və  heteroloji 
(hiperimmunlaşdırılmış heyvanların qanından) preparatlar ayırd edilir.  Birincilər  tam  dozada birdəfəyə, 
ikincilər – Bezredko metodu üzrə yeridilir. 
Təsir istiqamətinə görə antitoksik, antivirus və antibakterial preparatlar ayırd ediilir. 
Heteroloji antitoksik preparatlara aiddir: 
1. Tetanus əleyhinə antitoksik zərdab; 
2. Qazlı qanqrena əleyhinə polivalent  zərdab; 
3. Botulizm əleyhinə monovalent (A, B, C, E, F) zərdablar; 
4. Difteriya əleyhinə zərdablar. 
Heteroloji virusəleyhinə preparatlara aiddir: 
1. Quduzluqəleyhinə immunoqlobulin; 
2. Gənə ensefalitinə qarşı immunoqlobulin. 
Homoloji  preparatlar  donor  venoz,  cift  qanından,    düşüklər  zamanı  alınmış  ciftin 
ekstraktlarından və qandan hazırlanır. Buraya aiddir: 
1.  Normal  insan  immunoqlobulini  (tərkibində  10%  zülal  olub,  1000  nəfərdən  çox  insanın  qanından 
alınır).  Preparat  qızılca,  A  hepatiti,  göyöskürək,  hipoqlobulinemiya  və aqammaqlobulinemiya  zamanı 
işlədilir. 
2.  Stafilokokkəleyhinə immunoqlobulin stafilokokk infeksiyasnın müxtəlif formaları ilə xəstələrdə 
tətbiq edilir; 
3.  Tetanusəleyhinə insan immunoqlobulini peyvənd edilməmiş uşaqlarda  tetanusun passiv təcili 
profilaktikası və böyüklərdə müalicəsi məqsədilə işlədilir. 
4. Gənə ensefalitinə qarşı insan immunqlobulini xəstəliyin təcili profilaktiksı və müalicəsində tətbiq 
olunur. 
Seroprofilaktika, yəni zərdabların və immunqlobulinlərin yeridilməsi qısa müddət ərzində passiv 
immuntet yaradır. Zərdabların venadaxili yeridilməsi zamanı immuntet inyeksiyadan dərhal sonra yaranır, 
əzələdaxili və dərialtı yeridilmə zamanı anticisimlərin maksimal miqdarı 12 -24 saat sonra əmələ gəlir. 
Seroprofilaktikanın  çatışmayan  cəhəti  –  immuntetin  qısamüddətli  olmasıdır.  Heteroloji  zərdabın 
yeridilməsindən sonra immuntet 1-2 həftə, homoloji – 4-6 həftə  saxlanılır. 
Bakteriofaqlar  -  Bakteriofaqlar  mikrobların  hüceyrədaxili  parazitləri  sayılır  və  bir  sıra 
infeksiyaların müalicə və profilaktikasında əlavə vasitə kimi tətbiq edilir. Onlar insan orqanizmində bir 
neçə gün saxlanaraq patogen mikrobları dağıdırlar. Orqanizm tərəfindən əks-göstərişlər yoxdur. Daxilə 
qəbul olunmuş 3-5 gün ərzində təsirini saxlayır. 
Bağırsaq  infeksiyaları  qrupu  bakterifaqların  qarın  yatalağı,  salmanelyoz,  koli-protey 
bakteriyofaqları aiddir. Qarın yatalağı bakteriofaqlarına müxtəlif faqotiplərə münasibətdə  aktiv olan 
faqların qarışığı aiddir – o bu xəstəliklərin ocağında profilaktika zamanı tətbiq  edilir.  Salmanelyoz 
bakterofaqı salmonellaların bir neçə serovarlarının faqositozlarının qarışığıdır, xəstələrin  müalicəsi, 
törədicigəzdirənlərin sanasiyası məqsədilə və ocaqda epidemik göstərişə əsasən istifadə olunur. Koli- 
protey bakteriofaq enteropatogen bağırsaq çöpləri və protey bağırsaq infeksiyaları və aktiv  olan faqların 
qarışığıdır, kəskin bağırsaq infeksiyaları və disbakteriozlarla xəstələrin müalicəsində işlədilir. Yara 
bakteriofaqları qrupuna stafilokokk, streptokokk, koli, protey bakteriofaqları daxildir.  Yara 
bakteriofaqları duru şəkildə tətbiq edilir. Stafilokokk bakterifaqı müxtəlif  mənşəli stafilokokklara 
münasibətdə aktivdir; stafilokokk infeksiyasının profilaktikası və müalicəsində işlədilir.Streptokokk 
bakterifaqı bu infeksiyaların müalicəsində, o cümlədən angina, skarlatina zamanı tətbiq edilir. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci