Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri
.  Passiv  immunizasiya  göstərir  ki,  seroprofilaktika 
xəstəliyin  qarşısını  almaqda  az  əhəmiyyətlidir.  Lakin  xəstə  ilə  təmasda  olan  zəif  uşaqlarda 
immunqlobulinin  erkən  istifadə  edilməsi  xəstəliyin  gedişini  yüngülləşdirmək  üçün  təklif  edilir.  Son 
zamanlar  diri  vaksin  ştamı  alınmışdır.  Su    çiçəyi  ocağında  uşaqlara  dərialtı  peyvənd  aparılması 
epidemioloji və immunoloji effekt verir. Lakin bu vaksin təcrübədə istifadə edilmir. 

1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
35 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Epidemioloji  nəzarət
.  Uşaq  müəssisəsində  ilk  xəstələnmiş  uşağın  erkən  təcrid  edilməsi 
alovlanmanın  qarşısını alır və ya  xəstələnənlərin  sayını azaldır. Təcridi  müalicə  müəssisələrində daha 
erkən aparmaq lazımdır ki, xəstəxanadaxili yoluxma baş verməsin. 
Su çiçəyi ilə xəstə uşaq müəssisəsində səpkinin əmələ gəlməsindən 5 gün əvvəl kollektivdən təcrid 
edilir.  Təmasda  olan  7  yaşa  qədər  uşaqları  21  gün  müddətinə  digərlərindən  ayırırlar.  Xəstələnmənin 
dəqiq  vaxtı  aydın  edildikdə  uşaqları  uşaq  müəssisələrinə  inkubasiya  dövrünün  ilk  10  gününə  qədər 
buraxmaq olar,təcrid inkubasiya dövrünün 11-ci günündən 21 gününə kimi aparılır. 
İlk  xəstə  uşaq  xəstəliyin  başlanmasından  24  saat  əvvəl  uşaq  müəssisəsinə  gəlməyibsə,  onda 
müəssisədə  karantin  qoyulmur.  Kəmərləyici  dəmrovla  xəstələri  su  çiçəyi  ilə  xəstələnmiş  uşaqlardan 
ayırmaq lazımdır. 
Laborator  diaqnostikası. 
Su  çiçəyinin  təcili  diaqnostikası  mürəkkəbdir  və geniş  təcrübədə 
tətbiq olunmur. Ona suluqlardan hazırlanmış yaxmalarda virus antigeninin immunflüoressensiya üsulu ilə 
aşkar  edilməsi  aiddir.  Törədicini  təbii  çiçək  virusundan  fərqləndirmək  üçün  elektron  mikroskopiya 
üsulundan istifadə edilir. Son illərdə varisella-zoster virusuna qarşı əkscisimləri aşkar etmək məqsədilə 
bir  neçə  seroloji  üsullar  təklif  olunmuşdur:  KBR,  dolayı  ümumi  flüoressensiya  reaksiyası,  hüceyrə 
kulturasında  virusu  neytrallaşdıran,  passiv  hemaqqlütinasiya  reaksiyası,  qeyri-düz  hemaqqlütinasiyanı 
ləngitmə reaksiyası. 

1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
36 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  15 
Epidemik parotit 
 
Epidemik  parotit(svinka,mumps)-kəskin  yoluxucu  xəstəlikdir,əsasən  qulaqətrafı  tüpürcək 
vəzilərinin  zədələnməsi,eləcə  də  digər  üzvlərin  patoloji  prosesə  cəlb  edilməsi  ilə  səciyyələnir.  Təbii 
şəraitdə ancaq insanlar epidemik parotitlə xəstələnirlər. 
Qısa  tarixi  məlumat
. Epidemik  parotitin  klinik  təsviri  Hippokrat  tərəfindən  e.ə.  406-377-ci 
illərdə verilmişdir. Xəstəliyin yoluxucu təbiəti ancaq XIX əsrin axırında rus həkimləri İ.V.Troitski (1883) 
və  İ.F.Filatov  (1891)  tərəfindən  sübut    edilmişdir.  Parotit  virusu  ilk  dəfə  Yahnson  və  Goodpasture 
tərəfindən  1934-cü  ildə  alınmışdır.  Rusiyada  bu  virusu  ilk  dəfə  1949-cu  ildə  A.K.Şubladze  və 
M.A.Selimov əldə etmişlər. 
Etiologiyası. 
Epidemik parotitin virus təbiətli olması ilk dəfə Yohnson və Goodpasture tərəfindən 
sübut  edilmişdir.  Müəlliflər  meymunun  qulaqətrafı  vəzinə  epidemik  parotitlə  xəstənin  tüpürcəyini 
yeridərək onlarda parotit yoluxucu xəstəliyini müşahidə etmişlər. Epidemik parotit virusu (VEP, mumps  
virus)  paramikso  virus  ailəsinə,  paramiksovirus  cinsinə  aid  RNT    genomlu  viruslardır.  Virusun 
nukleokapsidi 150-180  mm diametrdədir, xarici lipoproteyin qişası ilə örtülmüşdür,orada hemaqqlütinin, 
neyraminidaza, lesitsinaza və onları təyin etmək üçün fermentlər yerləşmişdir. Antigen  quruluşu sabitdir, 
genetik  rekombinasiyalar  aşkar  edilməmişdir.  Müxtəlif  yerlərdə  əldə  edilən  ştamlar  arasında  fərq 
tapılmamışdır. Parotit virusu  60
0
C-yə  qədər  qızdırıldıqda 20 dəqiqədən sonra,70
0
C-də 10 dəqiqədən 
sonra,  ultrabənövşəyi  şüaların  təsirindən  bir  neçə  dəqiqə  ərzində  məhv  olur.  Virus  efirə,  xloroforma, 
dezoksixolata,  formalinə,  metilen  abısına  həssasdır;  D  aktinomitsina  davamlıdır.  Toyuq  embrionları 
parotit virusuna çox həssasdırlar. 
Yoluxma mexanizmi
. Epidemik parotit xəstəliyində yoluxma hava-damcı yolu  ilə  həyata keçir. 
Xəstəliyin  törədicisi  ətraf  mühitə  tüpürcək  damcıları  vasitəsilə  xaric  edilir,  oradan  isə  ağızın  selikli 
qişasına  daxil  olur.  Digər  hava-damcı  yoluxucu  xəstəliklərindən  fərqli  olaraq,törədici  yuxarı  tənəffüs 
yollarında  deyil  tüpürcək  vəzilərində  yerləşir.  Bu  xəstəlikdə  kataral    əlamətlər  qeyd  edilmir,virus 
tüpürcəklə ifraz olunur. Xəstəlik zamanı tüpürcək ifrazı azalır,o qatılaşır və törədicinin xaric olunması 
zəifləyir. 
İnfeksiya  mənbəyi
.  Epidemioloji  və  eksperimental  tədqiqatlar  nəticəsində  sübut  edilmişdir 
ki,parotit  xəstəliyində  törədicinin  mənbəyi  xəstəliyi  kəskin  ,gizli  və  əlamətsiz  keçirən  şəxslərdir. 
Mütəşəkkil  uşaq  müəssisələrində  gizli  və  əlamətsiz  keçən  xəstəlik  növləri  epidemioloji  cəhətdən 
təhlükəlidir. 
Epidemioloji  xüsusiyyətləri
.  Epidemik  parotit  hər  yerdə  yayılmışdır.  Ərazidə  əhalinin 
müxtəlif qrupları arasında və zaman daxilində qeyri-bərabər yayılmışdır. Peyvəndin aparıldığı dövrdən 
əvvəl  xəstəliyin  səviyyəsi  ilə  əhalinin  sıxlığı  arasında  dəqiq  əlaqə  izlənirdi.Xəstəlik  şəhərlərdə  kənd 
yerlərinə nisbətən 2,3-4,0 dəfə çox qeyd edilirdi. 
Epidemik  parotit  xəstəliyi  əsasən  uşaq  və mütəşəkkil  kollektivlərin  yoluxucu xəstəliyidir.  MDB 
ölkələrində 15 yaşından aşağı uşaqlar arasında ümumi xəstələnmənin 95%-i qeydə alınır. Oğlanlar qızlara 
nısbətən  1,5  dəfə  çox  xəstələnirlər.  Lakin  20  yaşından  sonra  qadınlar  arasında  xəstəlik  nisbətən 
çoxdur(uşaqlarla  təmas).  Uzun  illər  parotit  xəstəliyi  “əsgər”xəstəliyi  hesab  olunurdu.Son  zamanlarda 
əsgərlər arasında xəstəliyin  səviyyəsinin  azalması urbanizasiya və uşaq müəssisələrinin  sayının artması 
ilə  əlaqədər  xəstəliyin  tez-tez  rast  gəlməsi  ilə  (immuniteti  olan  çağırışçıların  çoxəlması)əlaqərardır. 
Epidemik parotit xəstəliyi fəsillərlə əlaqədardır. 
Müasir  dövrdə  epidemik  prosesin  təzahür  etməsi  peyvənd  işinin  təşkilindən  asılıdır.  Ümumi 
peyvəndləmə  150-180%  olduğu  halda,  ayrı-ayrı  şəhərlərdə  o  50-80%-ə  qədər  aşağı  endirilmişdir, 
peyvənd aparılmayan digər şəhərlərdə isə bu göstərici 500% və daha yuxarı səviyyədədir. 
Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri
.  Spesifik  profilaktika  məqsədilə  A.A.Smorodintsev 
(1954) tərəfindən toyuq embrionlarında parotit əleyhinə diri vaksin hazırlanmışdır. 

1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
37 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Peyvənd ilk növbədə 1-7 yaşlı uşaqlar arasında aparılır. MDB ölkələrində epidemik parotitə qarşı 
peyvənd  1980-cı  ildən  başlanmışdır.  Peyvəndin  epidemioloji  effektivliyi  göstərilmişdir  (peyvənd 
olunanlar arasında olunmayanlara nisbətən xəstəlik on dəfələrlə azalır).Kütləvi  peyvənd  zamanı  ən yaxşı 
nəticə  xəstəliyin  dövrü  qalxmasının  enməsi  mərhələsində  aparıldıqda  əldə  edilir.  Epidemik  parotitlə 
xəstələnmənin xeyli aşağı salınması üçün böyük şəhərlərdə 1 -14 yaşlı uşaqların 30%, kiçik şəhərlərdə 
15-20%-nin  peyvənd  edilməsi  vacibdir.  Lakin  bu  yolla  yaranmış  immun  təbəqə  epidemioloji 
salamatlığın uzun müddət saxlanması üçün kifayət  deyildir.  İlk növbədə uşaqların (1 yaş və yuxarı)  kütləvi 
peyvənd edilməsi, sonra məktəb yaşında (6 yaş) onların təkrar revaksinasiyası məsləhət görülür. Hazırda 
parotit, qızılca, məxmərək polivaksinindən MMR istifadə olunur. 
Epidemioloji nəzarət
. Epidemik parotit zamanı profilaktik tədbirlərin effektivliyi xəstənin evdə 
təcrid  edilməsindən  asılıdır.  Təcridin  vaxtı  xəstəliyin  başlanmasından  9  günə  qədərdir.  Ağır  xəstələri 
xəstəxanaya yerləşdirirlər. Ocaqda olan və parotitlə xəstələnməmiş 10 yaşına qədər uşaqlar 
21  gün  ərzində  uşaq  müəssisəsinə  buraxılmır.  Uşaq  müəssisələrində  kənardan  parotit  xəstəliyi 
gətirilərsə, inkubasiya dövrünün müddəti nəzərə alınaraq 25 gün ərzində karantin qoyulur. Virus xarici 
mühitə  tüpürcəklə  ifrazedildiyindən  bəzi  məişət  əşyaları,xüsusilə  oyuncaqlar  dezinfeksiya  edilir,qab- 
qacaq  qaynadılır.  Xəstə  olan  otaq  nəm  üsulla  yığışdırılır  və  havası  dəyişdirilir.  Bəzi  hallarda,  əsasən 
klinik göstəriş  olduqda, immunoqlobulin  profilaktikası aparılır, nəticədə xəstəliyin  gedişi yüngülləşir. 
Hər bir parotit yoluxucu xəstəliyi haqqında GEM-ə məlumat verilməlidir. 
Laborator  diaqnostikası
.  Epidemik  parotitin  laborator  diaqnostikası  parotit  virusunun əldə 
edilməsi və ona qarşı yaranmış əkscisimlərin aşkar edilməsinə əsaslanır. Bunun üçün qan zərdabı müayinə 
olunur (xəstəliyin 7-8 günü və 2-3-cü həftəsində), bu dövrdə (7-8-ci) əkscisimlər əmələ gəlir və ən yüksək 
titrə  qalxır  (2-3  həftə).  Bu  məqsədlə  neytralizasiya,  hemaqqlütinin  ləngimə,  komplementin  birləşmə, 
eritrositlərin birləşmə reaksiyalarından istifadə edilir. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 16 
 
 
Vərəm 
 
Bu  xəstəlik  qədimdən  məlum  olan  xəstəlikdir.  Onun  tənəffüs  qrupuna  daxil  olmasını  yunan 
həkimləri söyləmişlər. 1882-ci ildə R.Kox xəstəliyin törədicisini aşkar etmişdir. 
Etiologiyası. 
Xəstəliyin törədicisi mikobakteriyalardır (Mycobacterium tuberkulosis), qısa BK-
bakteriya, Kox  çöpləri  də deyilir.  Vərəm  çöplərinin  uzunluğu 1-4  mikrondur.   Spor   və  kapsul əmələ 
gətirmir. Törədici xarici mühitə davamlıdır. Bəlğəmdə bir neçə həftə, yağda 10 ay qalır. Dezinfeksiyaedici 
maddələrdən 5%-li karbol turşusunda bəlğəmdə törədici 24 saata tələf  olur. 
Törədicilərin 4 növü var: 
1. İnsan növü 
2. Öküz tipi 
3. Quş növü 
4. Siçan növü 
Adlarını  çəkdiyimiz növlərdən  ən  çox insan  və  öküz  növü təsadüf olunur. O biri  növlərə nadir 
hallarda təsadüf edilir . 
Patogenez  və  klinikası
.  Xəstəliyin  patogenezi  mürəkkəbliyinə  görə  fərqlənir.  Xəstəliyin 
törədicisi hava-damcı yolu ilə yayılır. Vərəm törədicisi müxtəlif üzvlərdə (ağciyərdə, bronxlarda, limfa 
düyünlərində- mezadenit) yerləşə bilər. Xəstəliyin inkubasiya müddəti 6 gündən 8 həftəyə qədər ola bilər. 
Əsas təhlükə o vaxt ola bilər ki, xəstənin ifrazatı (BK+) olsun. İnfeksiya mənbəyi Vərəm antropozoonoz 
xəstəlikdir. Əsas infeksiya mənbəyi xəstə şəxsdir. Xəstə öskürmə, danışıq  zamanı törədici ifraz edir (1 
ml bəlğəmdə 100.000 mikrobakteriya vardır). Xəstəlikdə infeksiya mənbəyi kimi basilgəzdirənlər hesab 
olunur. Xəstə insanlardan başqa infeksiya mənbəyi iri buynuzlu  heyvanlar  da  ola bilər. Çox nadir hallarda 
it, pişik, at yoluxdurucu ola bilər. Heyvanlar xəstə olduqda südlə xəstəliyi keçirə bilərlər. 
Yoluxma mexanizmi
. Xəstəliyin əsas  yoluxma  mexanizmi   hava-damcı  və  hava-tozladır, eləcə 
də qab-qacaq, paltar, yataq dəsti və kitabla da ola bilər. Xəstəlik alimentar (süd məhsulları) yolla da keçə 
bilər.  Bilavasitə  təmas  yolla  da  xəstəlik  keçə  bilər.  Cərrah  cərrahiyyə  əməliyyatı  apardıqda, 
patoloqanatom meyidi təşrit etdikdə yoluxma baş verə bilər. Vertikal yolla də keçə bilər(anadan). 
Epidemik xüsusiyyətləri
. Bu xəstəliyə hər yedə təsadüf  edilir. Əhalinin sanitar vəziyyətinin pis 
olması,  müharibə  ilə  əlaqədar  olduqda,  sıxlıqla,  aclıqla  xəstəliyin  alovlanmalarına  təsadüf  olunur. 
Xəstəlikdə fəsilliyin də rolu var (yazqabağı). Hal-hazırda xəstəliyə uşaqlar,  yeniyetmələr,  yaşlılar, eləcə 
də narkomanlar və içki içənlər arasında daha çox müşahidə olunur. Xəstəliyə hamı həssasdır. Orqanizmin 
müqaviməti  olduqda  xəstəlik  olmur.  Xəstəliyin  epidemiyası  uşaq  müəssisələrində  və  yeniyetmələr 
arasında hava-damcı və qida vasitəsilə də ola bilər. Epidemioloji müşahidələrə görə xəsətəliyin artması 
qış aylarının axırlarına düşür. Xəstəlikdə alovlanma havadamcı, eləcə də qida vasitəsilə ola bilər. 
Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri. 
Belə  xəstələr  xüsusi  vərəm  əleyhinə  olan  dispanserə 
hospitalizə olunmalıdırlar. Xəstənin yaşadığı  mənzilin ümumi sanitar vəziyyətini nəzərə almaq lazımdır. 
Əgər  xəstəlik  uşaq  müəssisələrində  baş veribsə,  işçilər-personal  flüroqrafiyadan  keçməlidirlər.  Bütün 
yoluxucu xəstəliklərdə  olduğu kimi,  vərəm xəstəliyində  də ərazidə  olan  GEM infeksion ocağa nəzarət 
etməlidir. Dezinfeksiya işləri aparılır.  Xəstənin istifadə  etdiyi əşyalar (qab- qacaq, dəsmal  və s.)  yataq 
dəsti  dezinfeksiya  kamerasına  göndərilir.  Mübarizə aparmaq üçün  həssaslığı  yoxlamaqdan  ötrü  Mantu 
sınağından istifadə  olunur. Sınağı qoymaq üçün tuberkulin preparatından istifadə edilir. Bu sınaq  saidə 
dəri içərisinə (0,1 ml) vurulur. 72 saatdan sonra yoxlanılır, qızartının ölçüsünə görə (-); (+) hesab olunur. 
Cavaba əsasən də  planlı şəkildə diri  kulturadan  hazırlanmış vərəmə qarşı vaksin vurulur (BSJ). Fransız 
alimləri Kalmet və Geren öküz tipli vərəm bakteriyalarının virulentliyini süni yolla zəiflətməklə vərəm 
vaksinini almışlar. Vaksin planlı aparılır  (5-7-ci   gün doğum evində) təlimata əsasən müxtəlif yaşlarda 
vaksinasiya və revaksinasiya alır. 
Diaqnoz. 
Xəstəyə diaqnoz qoymaq üçün epidemioloji anamnezə,  kliniki və rentgenoloji, laborator 
müayinəyə  əsasən müəyyənləşdirilir. Xəstəliyin ağciyər forması olduqda bəlğəm Qona, Petranyana və s. 
qidalı mühitdə əkilir. 
                                          
38 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
39 
 
 
MÖVZU  17 
Meningit 
 
Meningit –  baş və onurğa beyinin  yumşaq qişalarının iltihabıdır.  Bu iltihabı  virus və bakteriyalar 
törədə  bilər.  Bakterial  meningit  və  meninqokokk  septisemiya  çox  ciddi  xəstəliklərdir  və  təcili 
antibiotiklərlə müalicə olunmalıdır. Amyöblu meningit – çox ciddi və nadir rast gələn  xəstəlikdir. Lakin 
bu xəstəlik, təəsüf, demək olar ki, həmişə ölümlə nəticələnir. O, geotermal   su hovuzlarının  sakini olan 
amyöb tərəfindən törədilir: insan su altında üzərək onun burnundan bədəninə keçə  bilər. 
Viruslu  meningit  bakterial  formasından  daha  çox  yayılmışdır.  O  həyati  təhlükə  yaratmır,  lakin 
bədəni çox zəyiflədir. Virus asqırarkən və öskürərkən, həmçinin natəmizlik nəticəsində kanalizasiyayla 
yayılır. 
Meningitin  inkişaf  səbəbləri  - 
Əksər  patogen  mikroblar  meningit  törədə  bilər: 
meninqokokklar, pnevmokokklar, B tipli hemofil basil (Hib), vərəm mikobakteriyaları, bağırsaq basili, B 
qrup streptokokk bakteriyaları, amyöb, viruslar. 
Meninqokokk daşıyıcısı asqıranda və öskürəndə, törədici mikrob hava ilə başqa insanlara keçə bilər, 
lakin, yaxşı ki, hər insan meningit xəstəliyinə yoluxmur. Yoluxma öpüşlə də keçə  bilər. 
Meningitin  simptomları    - 
Meningitdən  şübhələnərkən  xəstə  mütləq  həkimə  müraciət 
etməlidir və ya təcili xəstəxanaya yatırılmalıdır. 
Xəstədə yüksək hərarət, titrəmə, güclü  baş ağrıları, 
aydın  işıqdan  qıcıqlanma,  boyun    əzələlərin  rigidliyi 
(xəstənin çənəsi boynuna çatmayanda), süstlük və dəridə 
səpkilər, oynaq  və əzələlərdə ağrılar və tutmalarla yanaşı 
qusma olduqda təcili tibbi yardım çağırmaq lazımdır. 
Meningiti  və meninqokokk  septisemiyasını  dərhal 
müəyyən  etmək  olmur,  çünki simptomatikası  qripə  çox 
bənzəyir. İnkubasiya dövrü  2 gündən  10  günədək davam 
edir.  Bəzi  simptomlar  olmaya  bilər,  və  onların  büruzə 
verməsində  bir  ardıcıllıq  yoxdur.  Xəstəliyin  başqa 
simptomlarla  da  büruzə  verə  bilməsini  unutmamaq 
lazımdır, çünki bu yanılda bilər. 
Meningitin  fəsadları: 
Pnevmokokk meningitinin nəticəsi 
– eşitmə ilə bağlı ağırlaşmalardır. 
Meningit ölümlə nəticələnə bilər (bir neçə saat içində), əsasən də tibbi yardım üçün gec  müraciət 
edəndə. 
Profilaktik tədbirlər 
- Meningitin bəzi formalarının qarşısını vaksinasiya ilə almaq olar. Vaksin 
yeridiləndən sonra yalnız 3 il ərzində təsir göstərir və sadəcə 80% insanları yoluxmadan qoruyur. Vaksin 
18 ayadək uşaqları qorumur. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
40 
 
 
 
MÖVZU  18 
Legionelyoz 
 
Legionellozn  -  Legionelyoz  kəskin  respirator  infeksiya  və  pnevmoniya  əlamətləri  ilə  gedən 
infeksion xəstəliok olub, əksər hallarda ürək-damar və tənəffüs çatışmazlığı qanaxma verir. 
Etiologiyası:  Leginolyozun törədiciləri  Legionella  pneumophiledir.  Mikrobun 30-dan  çox  növü 
vardır.  L  pneumophile  –  pnevmaniya  yerdə  qalanları  məs.  L  micdadei,  L  bozemanii  və  s.  Tənəffüs 
orqanlarının xəstəliklərini törədirlər. 
Epidemiologiyası:  Legionelloz  sapranoz  infeksiyasının  tipik 
nümayəndəsi hesab edilir. Xəstəliyin mənbəyi və yoluxma yolları dəqiq 
deyil.  İnsandan  insana  keçmir.  Yaz  payız  ayları  epidemiya  şəklində 
yayılır.  Qalan  vaxtlar  aerogen  yolla  keçməsi  təsdiq  olunmuşdur. 
Yoluxma  faktorlarına  torpaq,  kondisionerin  havası,  duş  qurğularının 
başlığı aiddir. Mikrob  su aerozolu  şəklində tənəffüs  yollarına düşür. 
Çox  vaxt  legionello  kondisionerin  su  sistemindən,  vanna  və  çən 
suyundan, duşun  başlığından  tapılır.  Əsasən kondisioner sistemi pis 
işləyən  mehmanxana  və  otaqlarda,  uşaq  bağçalarında,  qospitallarda 
olan şəxslər xəstələnir. Popiros çəkənlər, 
alkoqoliklər,  ağ  ciyərin  xroniki  xəstəlikləri  –  emfizeması,  bronxoextazı  olanlar,  immunodepressdent 
qəbul edənlər legionellozla da çox xəstələnir. 
Parogenezi və patoloji anatomiyası: Giriş qapısı tənəffüs yollarıdır. Orada mikrob hemorragik 
və nekrobiotik dəyişikliklər əmələ gətirərək məhv olur. Endotoksin bir sıra orqan və sistemləri zədələyir, 
ağır  hallarda  İTŞ  (infeksion  toksiki  şok)  baş  verir.  Əksər  xəstələrdə  tənəffüs  və  böyrək  çatışmazlığı 
ensefalopatiya,  DDL  (damar    daxili  laxtanma)  əmələ  gəlir.  Lakin  daxili  orqanların  zədələnməsində 
mikrob  faktoru  da  böyük  rol  oynayır.  Əsas  potoloji  anatomik  dəyişiklik  ağ  ciyərlərdə  ocaqlı  və  ya 
yayılmış pnevmoniya və nekroz sahələrindən ibarətdir. 
Alveolların  diffuz  iltihabı  fibrinoz-irinli  pnevmoniya aşkar edilir. Nekroz  prosesi  qaraciyərə  də 
yayılır. 
Klinikası: Gizli dövr 2-10 gün çəkir. Legionelloz 3 klinik formada: 
1. Legioner xəstəliyi və ya ağır pnevmoniya 
2. KRİ (kəskin respirator infeksiya) – Pontiak qızdırması 
3. Ekzantema – Fort- BRAQQ qızdırması şəklində özünü  göstərir. 
Legionerlərin xəstəliyi çox vaxt üşütmə, qızdırma, kefsizlik, əzələ və oynaqlarda ağrı, baş  ağrısı ilə 
kəskin başlayır. Az müddət ərzində qızdırma 39-40°S-ə çatır və 5-7 gün yüksək səviyyədə qalır. İlk gündən 
quru  öskürək,  döşdə  ağrı,  töyşümə,  zökəm  rast  gəlinir.  Öskürək  və dərin  tənəffüs  zamanı döşdə  ağrı 
güclənir, tezliklə selikli bəlğəm xaric olur. 
Auskultasiya  zamanı ağciyərlərdə krepitasiya edən xırıltılar eşidilir. Həmin nahiyələrdə vezikulyar 
tənəffüs zəifləyir. Bəzən plevra da prosesə cəlb olunur. Plevra boşluğuna az miqdarda eksudat toplanır. 
Adi  pnevmaniya  və respirator  infeksiyalardan  fərqli  olaraq  legionellozlu  xəstələrdə  mədə-bağırsaq  və 
sinir  sistemi  də zədələnir. Bəzi  xəstələrdə  qusma, ishal,  qarında ağrı,  hətta  mədə-  bağırsaq qanaxması 
aşkar edilir. 
Ağırlıq dərəcəsinə görə leginelyoz yüngül, orta ağır və ağır formalarına bölünür . 
1. Yüngül forma subfebril qızdırma, kəskin rinit, mialgiya ilə gedir. 
2. Ağır forma dərhal kəskin ürək-damar və tənəffüs  çatışmazlığı,  ağ ciyərlərin  infarktı  və qanhayxırma, 
burun, mədə-bağırsaq,uşaqlıq  qanaxmaları, hematuriya  k.b.ç.  verir.  Ölümün əsas  səbəbi  İTŞ (infeksion 
toksini şok) olur. 
Xəstəlik xoş  xassəli  olduqda 2-ci  həftədən  sağalma başlayır.  Lakin ventgenoloji,  mənzərə  sinir 
sistemi tərəfindən dəyişikliklər – zəiflik, başgicəllənmə, əsəbilik uzun sürür. 
Ağırlaşmaları:  Ağ  ciyər  absesi,  plevranın  empieması,  tromboemboliya,  müxtəlif  qanaxmalar, 
kəskin böyrək və ürək-damar çatışmazlığı, İTŞ olur. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
41 
 
 
 
MÖVZU 19 
 
Qarın yatalağı (typhus abdominalis). 
Paratif A və B (paratyphus abdominalis A, B) 
 
Qarın yatalağı (typhus  abdominalis), paratif A (paratyphus abdominalis A) və paratif  B (paratyphus 
abdominalis B) yüksək hərarət, orqanizmin ümumi intoksikasiyası,bakteriemi- ya,limfatik aparatın,başlıca 
olaraq  nazik  bağırsaqların  zədələnməsi  və  bəzi  hallarda  uzun  müd-dətli  bakteriya  gəzdirmə  ilə 
səciyyələnən kəskin yoluxucu xəstəliklərdir. Klinik əlamətlərinə görə bunlar biri-birindən az fərqlənir. 
Yayılması. 
Müasir dövrdə qarın yatalağı və paratiflərə dünyanın bütün  ölkələrində rast gəlinir. 
Xəstəlik  ən  çox  İtaliya,  Yuqoslaviya,Y  unanıstan  və  İspaniyada,  Amerika  qitəsində  (ən  çox  cənubi 
Amerika ölkələrində), Afrikada, Misir, Əlcəzair və CAR-da qeyd edilir. MDB-də bu xəstəliyə sporadik 
şəkildə müxtəlif coğrafi iqlim şəraitində təsadüf edilir. 
Etiologiyası
. Qarın yatalağı və paratiflərin (A,B) törədiciləri Salmonella cinsinə aid mikroblardır, 
bunlar  ancaq  insan  üçün  patogendirlər.  Paratif  B  bakteriyaları  heyvanların,  xüsusilə  ev  heyvanlarının 
(donuzlar, iri və xırdabuynuzlu qaramal, atlar, quşlar) bağırsaqlarında da  aşkar  edilir. Qarın yatalağı, eləcə 
də aratif  A  və B  bakteriyaları 1-3x0,5-0,6  mkm ölçüdə  olub,  görünüşlərinə görə  bağırsaq çöplərindən 
fərqlənirlər.  Qram-mənfi,  hərəkətli,  sporsuz,  kapsulsuz,  fakültativ  anaerobdurlar,  adi qidalı  mühitlərdə 
37
0
C  hərarətdə yaxşı bitirlər. Bakteriyalar xarici mühitdə davamlılıq göstərirlər.  Torpağın  tərkibindən, 
rütubətdən, temperaturdan, pH və s. asılı olaraq bir neçə gündən  2-3  aya, nəcisdə 1-3 gündən bir neçə 
həftəyə, suda bir neçə gündən 2 həftəyə qədər, su hövzəsinin lilində bir neçə ay, buzda bütün qışı, ərzaq 
məhsullarında onların pH-dan asılı olaraq bir neçə saatdan bir neçə həftəyə qədər, məişət əşyalarında bir 
neçə saatdan  bir neçə günə qədər salamat qalırlar. Dezinfeksiyaedici maddələrə qarşı həssasdırlar. Karbol 
turşusu, xlorlu əhəng, xloramin və s. təsirindən bir neçə dəqiqə ərzində məhv olurlar. Suyun bir litrində 
aktiv xlorun miqdarı 0,5-1mq-a çatdıqda bu bakteriyalar tamamilə məhv olur.