Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Tibb Kolleci 
20 
 
 
 
MÖVZU 6 
 
İmmunoprofilaktika sahəsində dövlət siyasəti. 
Peyvənd işinin təşkili 
 
Peyvənd işinin təşkili: 
Spesfik peyvəndlər profilaktik və əksepidemik tədbirlər kompleksinə 
mühüm  rola  malik  olub,  müxtəlif  infeksiyalarla  mübarizədə    eyni  əhəmiyyət  daşımır.  Hava-damcı 
yoluxma  mexanizmi  ilə  yayılan  infeksiyalara (difteriya,  qızılca,  göyöskürək, vərəm  və  s.)  profilaktik 
peyvəndlər  həlledici  rol  oynadığı  halda,  bağırsaq  infeksiyalarında  (qarın  yatalağı,  dizenteriya  və  s.) 
yardımçı əhəmiyyət kəsb edir. 
Respublikada əhalinin profilaktik peyvəndlənməsinə rəhbərlik və nəzarət Səhiyyə Nazirliyininin 
sanitar-epidemioloji  sektoru  tərəfindən  həyata  keçirilir.  Profilaktik  peyvəndlərin  peyvəndlərin  icrası 
Səhiyyə Nazirliyinin müvafiq əmr və təlimatları ilə tənzimlənir. 
Bütün  profilaktik  peyvəndlər  yalnız  müalicə-profilaktika  müəssisələrində  yerinə  yetirilməlidir. 
Peyvəndlərin  evdə  aparılması  qəti  qadağandır.  Tibb  işçiləri  olmayan  kiçik  yaşayış  məntəqələrində 
peyvənd,  adətən,  həkim  və  orta  tibb  işçilərindən  ibarət  briqada  tərəfindən  yerinə  yetirilir.  Bu  halda 
peyvənlər müvvəqqəti təşkil edilmiş peyvənd məntəqələrində icra olunur. 
Peyvənd  otağı  təmiz  olmalı,  aseptika,  antiseptika  qaydalarına  ciddi  riayət  olunmalıdır.  Alətlər 
üçün  nəzərdə  tutulan  stol,  həmçinin  döşəmə  sabunlu  isti  su  ilə  yuyulmalı  və  ya  dezinfeksiyaedici 
məhlullan (0,2% xloramin və ya 2% lizol) silinməlidir. Stolun üzərində steril örtük çəkilməlidir. 
Əhali  peyvənd  ediləcək  gün  və  yer  barədə  əvvəlcədən  xəbərdarlıq  edilməlidir.  Şəhər  əhalisinə 
profilaktik peyvəndlər peyvəndin növündən və əhali qrupundan asılı  olaraq, ümumi və ya xüsusi tibb 
şəbəkəsinin mütəxəssisləri tərəfindən aparılır. Tibbi sanitar hissələrə  malik  müəssisələrdə peyvəndləmə 
GEM-nin göstərişi və nəzarəti altında tibb işçiləri tərəfindən icra edilir. 
Peyvəndlənmənin tamlaşdırılması üçün hər ilin yanvarında Respublika Səhiyyə  Nazirliyi Sanitar-
epidemioloji  sektoru  tərəfindən  səhiyyə  təşkilatlarına  növbəti 
il  üçün  peyvəndlənmənin 
planlaşdırılmasını müəyyənləşdirən sənəd göndərilir. Əvvəlki illərdə profilaktik peyvəndlənmənin təhlili 
əsasında  peyvənd  ediləcək  kontingent,  peyvəndləmə  müddəti  və təkrarlığı  müəyyən  olunur,  həmçinin 
əhalinin yoluxucu xəstəliklərdən qorunmasında istifadə ediləcək preparatlar  göstərilir. 
Kənd  yerində  uşaqların  peyvəndlənmə  planı  xidmət  rayonunda  yaşayan  uşaqların  qeydiyyatı 
əsasında  aparılır.  Yenidoğulmuş, təzə  gəlmiş  və “itirilmiş”  uşaqların  qeydiyyatı kənd  icra  hakimiyyəti 
nümayəndəliklərində  dəqiqləşdirilir.  Planlaşdırmanın  gedişində  əvvəllər  aparılmış  peyvəndlər  nəzərə 
alınmalıdır. 
Peyvəndlənmə  planları  şəhərlərdə  yaşlı  əhali  qrupuna  həmin  kontingentə  xidmət  göstərən 
poliklinikalarda, kənd yerlərində isə rayon və sahə xəstəxanalarında tərtib edilir. 
Ümumi  qəbul  edilmiş  qaydaya  görə  peyvənd  planları  yerlərdə  müvafiq  müəssisələr  tərəfindən 
təsdiq olunduqdan sonra ərazi GEM-nə göndərməli, onlar isə cəm şəklində Səhiyyə Nazirliyinə təqdim 
edilməslidir. 
Peyvəndlərin aparılma  qaydası: 
Peyvənd olunacaq bütün  uşaqlar   həkim  tədərifindən ciddi 
şəkildə  müayinə  olunmalı,  anamnestik  məlumatlar  hesaba  alınmalıdır.  Əvvəllər    aparılmış 
immunizasiyaya qarşı reaksiya, yanaşı gedən xəstəliklər, dərman preparatları  və  qida  məhsullarına qarşı 
allergiyanın olması və s. nəzərə alınmalıdır. 
Kənd  yerlərində  yaşayan  və  xroniki  xəstəlikləri,  allergik  vəziyyətləri  olan  uşaqlar  peyvənddən 
əvvəl mütləq şəkildə həkim tərəfindən müayinə olunmalıdır. 
Kəskin  xəstəlik  keçirmiş  şəxslər  tam  kliniki  sağalmadan  1  ay  sonra,  meninqokokk  infeksiyası 
keçirmiş şəxslər isə uyğun olaraq 6 və 12 aydan tez olmayaraq peyvənd edilə bilərlər. Bir infeksiyaya  
qarşı  peyvənd  olunmuş  şəxs digər infeksiyaya  qarşı  yalnız 2 ay keçdikdən sonra peyvənd edilə bilər. 
Mənfi  immunoloji  sınğa  (Mantu)  malik  uşaqlar  yalnız  sınaq  qoyulduqdan  sonra  peyvəndə  cəlb  edilə 
bilər. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
21 
 
 
 
Peyvənd  otağında  təxirəsalınmaz  tibb  yardım  göstərmək  üçün  lazımi  dərmanlar  olmalı,  bioloji 
preparatların saxlanılması üçün şərait yaradılmalıdır. 
Preparat yeridilməzdən  əvvəl tibb  işçisi  preparata  dair təlimatla  yaxından tanış  olmalı,  ampulanı 
açmazdan  əvvəl  üzərindəki  etiketin  təyinata  uyğunluğunu  yoxlamalıdır.  Preparat  yeridildikdən  sonra 
uşağın  adı,  soyadı,  təvəllüdü,  preparatın  adı,  seriyası,  nəzarət  nömrəsi,  peyvəndin  edilmə  tarixi 
göstərilməklə qeydiyyat aparılmalıdır. 
Bakterial və virus preparatları təlimatda göstərilən şəraitdə uyğun saxlanılmalıdır.  Diri vaksinlərin 
saxlanılmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzlərində direktorun əmri 
ilə  peyvənd  preparatlarının  saxlanılmasına,  daşınmasına  cavabdeh  tibb  işçisi  ayrılır.  Peyvənd 
materiallarının daxil olması xüsusi jurnallarda qeydə alınır. 
Profilaktik peyvəndlərin  qeydiyyatı  - 
Uşaqlarda profilaktik peyvəndlərin qeydiyyat olunduğu 
əsas sənəd uşağın inkişaf tarixi və profilaktik peyvənd kartı sayılır. Şəhər uşaq poliklinikalarının peyvənd 
kabinetlərinin xidmət ərazisində  yaşayan bütün uşaqlar  üçün, o, cümlədən 14 yaş daxil olmaqla, peyvənd 
kartotekası  yaradılır.  Peyvəndlərin  qeydiyyatı  kartası  hər  bir  həkim  sahəsi  prinsipinə  uyğun,  sahə 
daxilində isə növbəti peyvəndləmə növbəsinə müvafiq düzülür. 
Kartotekaya baxan tibb  bacısı aparılmış  peyvəndlər  barədə  məlumatı uşağın  inkişaf tarixinə  və 
peyvənd kartasına köçürür. Burada dəri sınaqlarının nəticələri də qeyd olunur. 
Uşaq müəssisələrində aparılmış peyvəndlərin nəticələri müvafiq qeydiyyat jurnalında  qeydə alınır. 
Həmin jurnallar ayda bir dəfə peyvənd kabinetlərinə təhvil verilir. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
22 
 
 
 
MÖVZU 7 
 
Sanitar-epidemioloji xidmət. Karantin infeksiyaları. 
İnfeksion xəstəliklərin təsnifatı 
 
İnsanın  yoluxucu  xəstəliklərinin  təsnifatı  - 
Keçən  əsrin  70-ci  illərində  tətqiqatçıların 
əksəriyyəti yoluxucu xəstəliklərin təsnifatının L.V.Qromaşevskinin  nəzəriyyəsinin  əsasında qurulmasını 
məqsədəuyğun  hesab  edirdilər.  Bu  nəzəriyyəyə  görə,  yoluxucu  xəstəlik  törədicilərinin  sahibinin 
orqanizmində lokalizasiyası  onların  bioloji  xüsusiyyətlərinin  cəmi  ilə  təyin  edilir,  təkamül prosesində 
qazanılmış  parazit  həyat  tərzi isə  öz  sahibinin daxili mühitinə və spesifik  yoluxma mexanizminə növ 
adaptasiyasıdır. 
İnsanın yoluxucu xəstəliklərini L.V.Qromaşevski 5 qrupa bölür: 
1. I qrup – bağırsq yoluxucu xəstəlikləri (törədicinin bağırsaqda və ətraf orqanlarında lokalizasiyası); 
2. II qrup – tənəffüs yollarının yoluxucu xəstəlikləri (törədicinin tənəffüs yollarının selikli qişasında 
və ağciyərlərdə lokalizasiyası); 
3. III qrup – qan sisteminin yoluxucu xəstəlikləri (törədicinin qan və limfada lokalizasiyası); 
4. IV qrup – xarici örtüyün yoluxucu xəstəlikləri (əsasən xarici örtükdə - dəridə və selikli qişalarda 
loklizasiyası); 
5. V qrup – müxtəlif yoluxma mexanizminə malik yoluxucu xəstəliklər. 
Sonralar  bu  təsnifat  daha  bir  neçə  qrupla  tamamlanmışdır  –  bir  neçə  yoluxma  mexanizmi  olan 
infeksiyalar əlavə edilmişidir. Çox güman ki, yalnız hemo-kontakt yoluxma mexanizminə  malik nozoloji 
formalar xüsusi  qrupa aid ediləcək, lakin  bu, heç də özünü doğrultmur. Belə ki,  yoluxma mexanizminə 
mail xəstəliklər bir neçə yoluxma mexanizmli xəstəliklər qrupuna daxil edilə bilər, çünki onların vertikal 
və ya homokontakt mexanizmlə yanaşı, digər yoluxma yolları da var 
L.V.Qromaşevski  və  onun  tələblərinin  apardığı  tədqiqatlar  nəticəsində  yoluxucu  xəstəliklərin 
təsnifatının elmi əsasları yaradıldı. Tədqiqatlar bu sahədə gələcək elmi işlərin aparılması  üçün əsas oldu. 
Təsnifatın əsasını törədicinin spesifik yoluxma mexanizminin onun orqanizmdə lokalizasiyası uyğunluğu 
müddəası təşkil  edirdi.  Onun əsasında antroponozların təsnifatı verildi.  Lakin bu əsaslarla  zoonozların 
təsnifatlaşdırılması çətinliklərə rast gəldi. 
Yoluxucu  xəstəliklərin  təsnifatının  digər  əsaslarda  qurulmasının  çoxlu  cəhdləri  olmuşdur. 
Onlardan  ən  əhəmiyyətlisi  yoluxucu  xəstəliklərinin  törədicilərinin  müxtəlif  təbiətli  olmasını  nəzərə 
almaq idi. Bu cəhətdən infeksiya mənbəyinin təhlili çox  maraqlıdır. Epidemioloqlar  müşahidə etmişlər 
ki,  bir  halda  yoluxucu  xəstəliklərin  törədicilərinin  mənbəyi  insan,  digər  halda  heyvandır. Ona  görə  də 
Virxovun  təklif  etdiyi  zonalar  termini  qəbul  edildi.  Bu,  heyvanların  yoluxucu  xəstəlik  törədicilərinin 
insanlara  keçmək  qabiliyyətinə  malik  olmasıdır.  Sonralar  zoonozları  əksinə,  insanların  yoluxucu 
xəstəlikləri antroponoz xəstəliklər adlandırıldı. 
Antroponozlar 
– törədiciləri ancaq  insanın paraziti olan yoluxucu xəstəliklər  qrupudur. Onların 
yaşaması  törədicilərin  insandan  insana  fasiləsiz  yayılamsı  ilə  təmin  olunur.  Heyvanlar  antroponoz 
xəstəliklərin törədicilərinə ya tamamilə qeyri-həssasdır, ya da onlar üçün bioloji dalan hesab olunurlar. 
Zoonozlar 
–  infeksiya  mənbəyi  heyvanlar  olan  xəstəliklər  qrupudur.  Zoonozların  törədiciləri 
filogenezdə müəyyən növ heyvanların uyğunlaşmışdır və onlar törədicilərin daimi saxlanmasını təmin 
edir. Zoonozların törədiciləri əlverişli sosial-iqtisadi şəraitdə insanları da yoluxdura bilir, insan zoonoz 
xəstəliklərin törədiciləri ilə yoluxaraq epidemioloji əhəmiyyətə malik xəstəlik mənbəyinə çevrilir. 
Antropozoonozlar 
–  insanın  yoluxucu  xəstəliklərinin  3-cü  qrupudur.  Onun  törədiciləri 
filogenezdə  həm  insanlara,  həm  də  heyvanlara  uyğunlaşmış  və  onların  əsl  parazitləridir. 
Antropozoonozlarda epidemik və epizootik proseslər arasında əlaqə vardır. Təkamüldə  parazitin insan və 
heyvanlara uyğunlaşması  dərəcəsindən asılı  olaraq  epidemik  və epizootik  proseslərin  müxtəlif  növləri 
qeyd edilə bilər. Ancaq antropozoonozların ümumi xüsusiyyətləri ondan ibarətdir ki,  onların 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
23 
 
 
 
törədiciləri insan və heyvanlar arasında dövr edir. Ona görə də bu xəstəliklərdə epidemik və epizootik 
proseslər qarşılıqlı səciyyələnir. 
V.D.Belyakov (1989) insanların yoluxucu xəstəliklərinin təsnifatını bu xəstəliklərin törədicilərinin 
ekoloji və filogenetik yaxınlığı baxımından tərtib etmişdi. Təsnifatın birinci ccərgəsində 
törədicilərin 
rezervuarından asılı olaraq 3 xəstəlik qrupu verilmişdir: 
1. Antroponozlar: 
bağırsaq; tənəffüs yolları; qan; xarici örtük. 
2. Zoonolar: 
bağırsaq; tənəffüs yolları; qan; xarici örtük. 
3. Sapronozlar: 
bağırsaq; tənəffüs yolları; xarici örtük xəstəlikləri. 
Daha sonra B.L.Çerkasski ekoloji-epidemioloji təsnifatı təklif etmişdir. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
24 
 
 
 
MÖVZU  8 
Qrip 
 
Qrip (Influenza)  
- kəskin virus xəstəliyi olub, yüksək  intoksikasiya,  yuxarı  tənəffüs yollarının 
zədələnməsi simptomları və ikincili bakterial flora ilə şərtlənən ağırlaşmalara meyilliliyi ilə səciyyələnir. 
Qrip insanin virus etiologiyalı kəskin yoluxucu xəstəliyidir. Hava-damcı  yolu ilə  yayılaraq tez- tez 
epidemik  və bəzən  də pandemik şəkildə  yayılır.  Kliniki  gedişi  ümumi   daxili  intoksikasiya  və yuxarı 
tənəffüs yollarının zədələnməsi ilə təzahür edir. 
Qrip  xəstəliyinin  törədicisi 
RNT  tərkibli  virus,  Orthmyxoviride  ailəsindən,  İnfluenzavirus 
cinsindən olan virusdur. O, ilk dəfə 1933-cü ildə aşkar edilmişdir. 
Qeyd edildiyi kimi, virusun 3 tipi ayırd olunur: A, B və C. Onlar öz aralarında bir-birinə oxşayırlar, 
lakin antigen tərkibinə görə fərqlənirlər. 
A qripinin iri epidemiyaları 
2-3 il intervalla, pandemiyalar isə təqribən 10-15 il intervalla  baş 
verir. B qripinin epidemiyaları isə 3-4 il intervalla baş verir. C tipi virusu ilə  törədilən qrip sporadik və 
ya qapalı kollektivlərdə kiçik alovlanmalar şəklində təzahür edir. 
Qrip zamanı infeksiya mənbəyi  
– xəstə, xüsusilə yüngül,silinmiş və  simptomsuz formalarda 
olan  şəxslərdir,  belə ki,  xəstələr  kollektivdən təcrid  edilmirlər.  Xəstə xəstəliyin  şiddətlənmə dövründə 
xüsusilə yoluxdurucudur, yoluxdurucu dövr 4-7 gün təşkil  edir 
İnfeksiya  hava-damcı  yolu  ilə  ötürülür.  Qripə  qarşı  həssaslıq  yüksəkdir.insanlar  istənilən  yaşda 
xəstələnirlər.  Uşaqlar  həyatının  ilk  aylarında  qriplə  bir  qədər  az  xəstələnirlər,çünki  onların  bir  qismi 
anadan transplasentar  yolla  alınmış  immunitetin  sayəsində  qeyri-həssas  olurlar.  6  ayından  başlayaraq, 
passiv  immunitet  praktik  olaraq  hamıda itir  və bu  yaşdan  etibarən  uşaqlar  qripə  qarşı  xüsusilə  həssas 
olurlar.  Beləliklə,  qripə  qarşı  ümumi  həssaslıq  davamsızdır,immunitet  tipospesifikdir,  qısa  inkubasiya 
dövrünə malikdir(1-2 gün),hava-damcı yoluxma yolu bu kəskin virus  xəstəliyinin  kütləvi  yayılması üçün 
əlverişli  şərait  yaradır.  Qrip  virusu  epitelotrop  və toksikdir.  O,nəfəsalma  zamanı  hava    ilə  orqanizmə 
düşərək tənəffüs yollarının selikli qişasının epitel hüceyrələrində reproduksiya edir. Inkubasiya dövrü bir 
neçə saatdan 1-2 sutkaya qədərdir. 
Qısa tarixi məlumat və yayılması
. Kütləvi xəstəlik kimi qrip  hələdə  qədim  vaxtlardan təsvir 
edilmisdir. 
Etiologiyası. 
Qripin  törədicisini  ilk  dəfə  1931-ci  ildə  ingilis  baytar  həkimi  Shope  donuz 
influenziyası olan xəstələrdən almışdır,indi ona Myxovirus influenzae adı verilmisdir.Müasir təsnifata 
görə qrip virusu Ortomyxoviridae ailəsinə daxildir. 
A virusu,bir qayda olaraq,qripin pandemiyasını törədir.B qrip virusu ikinci dalğa kimi A qripinin 
törətdiyi  xəstəliyin aşağı  endiyi  dövrdə ona  qoşularaq  xəstələnməni artırır.  1980-1981-ci illərdə qışda 
baş verən qrip epidemiyası bu cəhətdən istisnalıq təşkil edir və etioloji cəhətdən B virusu ilə bağlıdır, 
sonradan  ona  A
2
  qrip  virusu  qoşulmuşdu.  C  qrip  virusu  əsasən  sporadik  xəstələnmə  və  kiçik 
epidemiyalar törədir. 
Laborator  diaqnostikası.  Qrip  virusunu  əsnək  və  burun  seliyində,həmçinin  xəstəliyin  ilk 
günlərində  qanda  aşkar  etmək  olar.Lakin  onların  aşkarlanma  faizi  yüksık  deyildir.  Seroloji 
reaksiyalardan-neytrallaşdırma reaksiyası və KBR istifadə edilir. 
Profilaktikası. 
Ümumi  sanitr-profilaktik  tədbirlər  (uşaq  müəssisələrinin  sanitar-gigiyenik 
vəziyyətdə  saxlanması, düzgün rejim, otaqların civə-kvars  lampaları ilə şüalandırılması) həyata keçirilir. 
Uşaqların bədənlərinin möhkəmləndirilməsi tədbirlərinə böyük diqqət verilir. 
Epidemik  ocaqda  uşaqların  hamısına  hər  burun  yoluna  2  damcı  olmaqla  gündə  4  dəfə  bütün 
alovlanma dövründə interferon damızdırılması məsləhət görülür. Südəmər  uşaqlara, xüsusilə zəifləmiş və 
yanaşı xəstəliklərdən əziyyət çəkənlərə profilaktika məqsədilə qripəleyhinə immunoqlobulin (0,15ml/kq) 
təyin  edirlər.  Qripin  spesifik  profilaktikası  üçün  bir  sıra  diri  və  öldürülmüş  vaksinlər  təklif 
olunmuşdur.A.A.Smorodensev tərəfindən hazırlanmış ilk vaksin – diri vaksin intranazal təyin nolunur. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
25 
 
 
 
Praktikada həmçinin müxtəlif öldürülmüş vaksinlər işlədilir. Bununla  yanaşı,  qeyri-spesifik 
profilaktika tədbirlərinə üstünlük verilir. 
 
HİB infeksiyası 
 
Hemofil infeksiyası 
– kəskin infeksion xəstəliklərdir. Törədiciləri b qrupuna aid olan çöplərdir. 
Xəstəlik  zamanı tənəffüs  orqanları,  mərkəzi  sinir  sisteminin  zədələnməsi  və müxtəlif  orqanlarda irinli 
ocaqların əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. 
Etiologiyası: 
Törədiciləri – Hemophilus influenzae (Pfayfer  çöpləridir). 16  növü məlumdur. İlk 
dəfə 1889-cu ildə qrip epidemiyası zamanı Pfayfer tərəfindən aşkar edilib. Qram mənfidir, kapsula əmələ 
gətirir.  İnsanlarda  patologiya  əmələ  gətirən  hemofil  inhfeksiyasının  b  növü    qan    dövranına    keçmə 
qabiliyyətinə malikdir. 
Epidemiologiyası: 
İnfeksiya mənbəyi yalnız xəstə şəxslər, sağlam basilgəzdirənlərdir. Bu hal 
bir neçə gündən, bir neçə aya qədər çəkə bilər. 
Yoluxma mexanizmi: 
Hava-damcı yolu ilədir. Bəzən təmas yolu ilə  də  yoluxma baş  verə bilər. 
Xəstəlik  bir  şəxsdən  digərinə  danışıq  zamanı,  öskürmə,  asqırma  vasitəsilə,  tüpürcəklə,  yoluxmuş 
oyuncaqlarla və ev əşyaları ilə keçir.  Xəstəliyə  əsasən 6 aydan 4 yaşa qədər olan uşaqlar yoluxur. Çox 
nadir hallarda yeni doğulmuşlar, böyük yaşlı uşaqlar və böyüklər arasında təsadüf  edilir. 
Xəstəliklə aşağıdakı yoluxma risk qrupları var: 
1. 2 yaşa qədər uşaqlar və qocalar; 
2. Uşaq müəssisəsinə gedən uşaqlar; 
3. Südəmər uşaqlar; 
4. Maddi imkanı zəif olanlar; 
5. VİÇ-infeksiyalı uşaqlar; 
6. Alkoqoliklər; 
7. Limfoqranulomatozlu xəstələr; 
8. Dalağı çıxarılmış şəxslər. 
Xəstəliyə qışın axırı yazda daha çox təsadüf edilir. Xəstəlikdən sonra davamlı immunitet əmələ 
gəlir. Xəstəliyin inkubasion dövrü təyin edilməyib. 
Klinikası: 
Xəstəlik kəskin başlayır. KRX əlamətləri olur. Xəstəlik aşağıdakı kliniki  şəkildə keçə 
bilər: irinli meningit, kəskin pnevmoniya, sellyulit, qırtlağın iltihabı, irinli artrit, perekardit, sinusit, otit, 
tənəffüs yollarının xəstəlikləri. 
Diaqnozu  təsdiq  etmək  üçün  irində,  bəlğəmdə,  hemofil  çöplərinin  aşkar  edilməsidir.  Müalicə 
düzgün aparılmadıqda xəstəlik ölümlə nəticələnir. Müalicə məqsədilə ampisillin, amoksiklab, biseptol 
işlədirlir. 
Xəstəliyin profilaktikası: 
xəstələrə və kontaktda  olan şəxslərə, risk qrupundan  olan xəstələrə 
xəstəliyin  1-ci  həftəsində  Rifampisin  təyin  edilir  (10-20  mq/kq).  Ən  effektiv  olaraq  vaksinasiyanın 
aparılmasıdır. Vaksin uşaqlara 2, 3, 4 aylığında 0,5 ml əzələ daxilinə vurulur. Vaksini AGDT, Poliomielit 
və Hepatit B ilə eyni vaxtda aparırlar. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 
Tibb Kolleci 
26 
 
 
 
MÖVZU  9 
Difteriya 
 
Difteriya 
(yunanca  diphtera-ərp,  qaysaq,  pərdə)  səlikli  qişada  özünəməxsus  fibrinoz  ərp  və 
ümumi intoksikasiya əlamətləri ilə keçən antroponoz mənşəli yoluxucu xəstəlikdir. 
Yayılması. 
Difteriya  bütün  dünyada  geniş  yayılmış  xəstəlikdir.  Xəstələnmə  seviyyəsi  ayrı-ayrı 
çlkələrdə müxtəlif səbəblər üzündən (sosial şərait, peyvənd işinin təşkili, coğrafi vəziyyət,  iqlim, əhalinin 
sıxlığı  və  s.)  müxtəlif  olur.Tropik  iqlimə  malik  və  əhalisi  seyrek  yerləşmiş  ölkələrdə  difteriyaya  az 
təsadüf edilir. 
Son  illərdə  peyvənd  və  epidemiya  əleyhinə  tədbirlərin  geniş  tətbiqi  nəticəsində  bir  çox  inkişaf 
etmiş ölkələrdə difteriya ləğv edilmiş, digərlərində isə çox aşağı səviyyəyə endirilmişdir. MDB-nin əksər 
respublika, diyar və vilayətlərində müasir difteriya sporadik halda qeyd edilir,bir çoxlarında isə tamamilə 
ləğv olunmuşdur. 
Etiologiyası. 
Difteriya  çöpleri  polimorf  olub,  1-6mkm,  eni  isə  0,3  eni  isə  0,5mkm  arasında 
tərəddüd edir. Bəzən daha qısa və ya əksinə, uzun olurlar. Hərəkətsiz, sporsuz, Qrammüsbət, ucları  şiş, 
ancaq başını xatırladan çöplərdir. Neyser üsulu ilə  boyandıqda daxilində 2,  bəzən  daha çox  tünd rəngə 
boyanan  dənəciklər  görünür  ,bunlara  Babeş-Ernst  və ya  volyutin  dənəcikləri  deyilir.  Difteriya  çöpləri 
oksigen olduğu şəraitdə və zəif qələvi reaksiada (pH-7,6-8,0) yaxşı inkişaf edir. Adi qidalı mühitlərdə pis 
bitir, qan və zərdab olan mühitlərdə sürətlə böyüyür. Ən yaxşı qidalı mühit Leffler və Klauberq- tellurlu 
qidalı  mühitlərdir.  Difteriya  mikroblarının  3  tipi  məlumdur:giravis,mitis  və    intermedius.  Bundan 
əlavə,təbiətdə yalançı difteriya çöpləri də yayılmışdır. Difteriya toksik formasında ən çox gravis tipi, tək-
tək baş verən xəstələnmə hallarında isə mitis tipi tapılır. 
Difteriya  çöpləri  duru  mühitdə 60
0
C  temperaturda  10  dəqiqə  ərzində  məhv  olurlar.  Tüpürcəklə 
stəkanın kənarına düsdukdə 15 günə  kimi salamat qalırlar. İşıqda 4-8 saatdan sonra məhv olurlar. tozda 5 
həftəyə,suda  və süddə  6-20  gün,meyitdə  isə  2  həftəyə  qədər  yaşayırlar;  5%-li  karbon  turşusu,  1%-li 
süleymani məhlulları və 50-60%əli spirt bir dəqiqə ərzində onları məhv edir. Otaq hərarətində 2 aya qədər 
yaşayırlar. 2-3  gün çəkən (bəzən 7  gün) inkubasiya dövründə xəstə yoluxucu deyil, çöplər ətraf mühitə 
yayılmır. 
İnfeksiya  mənbəyi
. Difteriya  xəstəliyində infeksiya  mənbəyi xəstə və törədicigəzdirənlərdir. 
Törədicinin  toksigen  ştamları  bütün  xəstəlik  və  rekonvalessensiya  dövründə  (3  -4  ay  müddətində) 
orqanizmdən ifraz olunurlar.Ayrı-ayrı  hallarda isə törədici  xəstəlik başlanandan 7 həfdə  sonra tapılıb. 
Bəzən  törədicigəzdirmə  90  günə  qədər  davam  edə  bilər.  Sağlam  törədici  gəzdirənlərdən  yoluxma 
rekonvalessentlərə nisbətən 20-24 dəfə az baş verir. 
Yoluxma  mexanizmi
.    Difteriyanın  yayılması  əsasən  hava-damcı  yoluxma  mexanizmi    ilə 
müəyyən edilir. Xəstə və törədicigəzdirənin ətrafında hava öskürək, asqıraq, danışıq,  qışqırma  və ağlama 
zamanı difteriya çöpləri ilə çirklənir. İnfeksiya mənbəyindən 0,5-2 m  məsafədə  olanlar difteriya ilə daha 
tez yoluxurlar. Törədicinin quru şəraitə davamlılığı hava-toz yolu ilə də yoluxmağa imkan verir. Məişət 
əşyaları (qab-qacaq,oyuncaq və s.) vasitəsilə difteriya nisbətən zəif yayılır. Xəstə uşağın tez-tez və uzun 
müddət istifadə etdiyi oyuncaq daha böyük epidemioloji əhəmiyyətə malikdir. Qida vasitəsilə (süd, kremli 
pirojna və s.) difteriyanın  yoluxması nadir hallarda baş verir. Bəzi hallarda difteriya törədicisini dəriyə, 
gözə və tənasul üzvlərinə bu mikroblarla çirklənmiş əllə yoluxdurmaq mümkündür.