Mülki müdafiə anlayışı, yaranma tarixi, rolu və vəzifələri

Uçqunlarda maşın yolu və keçidlərin düzəldilməsi 
Zədələnmə və zəhərlənmə ocaqlarında xilasetmə işləri aparılarkən ilk növbədə 
uçqun altında qalmış mühafizə qurğularına, yanan binalara və digər təxirəsalınmaz iş 
yerlərinə getmək üçün maşın yolları və keçidlər düzəldilir. Keçid yollarının 
düzəldilməsi üsulları uçqunların növündən və ölçüsündən asılı olur. Uçqunlar çox 
olan sahələrdə küçələrdəki maşın yollarını və məhəllədaxili keçidləri, uçqunların 
üzərində düzəltmək daha asan başa gəlir. Bu məqsədlə uçqunun üst səthini buldozer 
vasitəsilə hamarlayır və basıb bərkidirlər. 
Uçqunlarda texnikanın birtərəfli hərəkəti üçün 3-3,5 m, ikitərəfli hərəkəti üçün 6-
6,5 m enində keçid düzəldirlər. Birtərəfli hərəkət üçün keçidlərdə hər 150-200 m-dən 
bir 15-20 m uzunluğunda yol ayrıcıları (ayırımlar) düzəldilir. 
Xilasedicilər ilk növbədə yanğınları söndürür, yaxud məhdudlaşdırırlar. Bundan 
sonra iş vaxtı uçub tökülmək qorxusu yaradan zədələnmiş bina və qurğuları 
dayaqlarla bərkidir, ya da texnika vasitəsilə tamamilə dağıdıb təhlükəsiz vəziyyətə 
salırlar. 
Xilasedici dəstələrə təhkim edilmiş mütəxəssislər qaz və elektrik qurğularında, 
kanalizasiya və su xətlərində qəzaları məhdudlaşdırır, yaxud bu şəbəkə və xətləri 
müvəqqəti bərpa edərək maşın yollarında, keçidlərdə və xilasetmə işləri aparılan 
sahələrdə təhlükəsiz şərait yaradırlar. Bütün bu tədbirlər zədələnmiş insanlara yardım 
göstərilməsi ilə paralel aparılır. 
Uçqun altında qalmış sığınacağın açılması və insanların xilas edilməsi 
İnsanlar özləri sığınacaqdan çıxa bilmirlərsə, belə sığınacaq uçqun altında qalmış 
qurğu hesab edilir. Belə qurğuları qazıb açmağa başlamazdan əvvəl içəriyə qaz və ya 
su dolub-dolmadığını, ümumiyyətlə oradakı vəziyyəti öyrənirlər. Əgər müəyyən 
edilsə ki, sığınacağı açmağa xeyli vaxt lazım gələcək, içəriyə isə hava keçmir, onda 
dərhal sığınacağa hava verilməsini təmin etmək lazımdır. Bu məqsədlə ilk növbədə 
hava kanalları uçqun qırıntılarından, daş-kəsəkdən təmizlənməli və ya qəza çıxış 
yolunun qapağını aralamağa cəhd göstərilməlidir. Bu mümkün olmadıqda sığınacağın 
üst örtüyündə, yaxud divarında pnevmatik cihaz, burğu və ya əl alətləri işlətməklə 
baca açmaq lazımdır. Zəruri hallarda bacadan boru keçirib kompressor və ya 
ventilyator vasitəsilə içəriyə hava vurulmalıdır. Sığınacağın su kəməri, kanalizasiya 
və elektrik xətləri zədələnən hallarda suyu müvəqqəti arxlar qazmaqla kənara axıdır, 
elektrik xəttini bağlayır və bundan sonra qurğunu açmağa başlayırlar. 
Birinci növbədə qaz və ya su dolan sığınacaqları açmaq lazımdır. Qaz dolmuş 
sığınacaqları içəriyə hava vurmaqla təmizləyir, suyu isə nasoslar vasitəsilə çölə 
vururlar. 
Uçqunların altından və yanan binalardan insanların xilas edilməsi daha mürəkkəb 
və çətin işdir. Dağıntı ocağında zədələnmiş insanı tapmaq üçün uçqunlar yaranan 
sahədə başdan-başa axtarış aparmaq lazımdır. Bu zaman xilasedicilər elə məsafədə 

---

hərəkət etməlidirlər ki, biri digərini görüb-eşidə bilsin, habelə bütün sahəni diqqətlə 
nəzərdən keçirmək mümkün olsun. 
Axtarış zamanı insanların qala biləcəyi daha çox ehtimal edilən yerlərə: 
zirzəmilərə, divarların dibinə, pilləkən yerlərinə və s. xüsusi diqqət yetirilməlidir. 
Üçqunlarda nəzərə çarpan paltar, ayaqqabı, bədənin bir qismi, habelə uçqun altından 
gələn hənirti – orada adam qaldığını göstərən əlamət ola bilər. 
Həmişə çoxlu adam toplaşan yerlərdəki uçqunlar (bazar, mağaza, vağzal, tamaşa 
müəssisələri, məktəb) xüsusən diqqətlə yoxlanmalıdır. Yanaraq tüstü bürümüş 
binalarda insanları tapmaq daha çətindir. Belə binalar sürətlə, lakin təhlükəsizlik 
qaydalarına dəqiq əməl etməklə axtarılmalıdır. Tüstü bürümüş otağın qapılarını 
ehtiyatla və tədricən açmaq lazımdır, çünki içəriyə birdən-birə çoxlu hava keçməsi 
alovlanmaya səbəb ola bilər. Belə binalarda adətən aşağı əyilərək hərəkət edir və 
adamları səsləməklə axtarırlar. Xüsusən uşaqları diqqətlə axtarmaq tələb olunur, 
çünki onlar qorxudan ən gözlənilməz yerlərdə gizlənə bilərlər. 
Uçqun altında qalmış, yaxud yanan binalardan insanları xilas etmək üçün konkret 
şəraitdən asılı olaraq elə üsul seçirlər ki, işin sürətlə və təhlükəsiz aparılmasına imkan 
yaratsın. 
İnsan uçqunun üstünə yaxın yerdə qalıbsa – uçqunu üstdən, yaxud kənardan çox 
ehtiyatla sökməyə başlayırlar. İri hissələri qaldırıb kənara atmaq üçün avtomobil 
kranından və digər yükqaldırıcı mexanizmlərdən istifadə edirlər. 
Uçulmuş binanın zirzəmisində və ya divarın dibində qalmış adamı arakəsmə 
divarda baca açaraq çıxarmaq lazımdır. 
Bu üsullardan istifadə etmək mümkün olmayan hallarda uçqunun üstündən onun 
içərisinə doğru üfüqi, yaxud şaquli lağım-keçid düzəldirlər. Lağımın en kəsiyi adətən 
1x1 metr ölçüdə olur. Uçqun hissələri sürüşməsin və çökməsin deyə, çökə biləcək 
hissələrin altına dirək qoyur, lağımın üst və yan divarlarını içəridən dayaqlarla 
bərkidirlər. 
Uçqun altında insan aşkar edilərsə əvvəlcə onun başı və döşü üstünə düşmüş 
qırıntıları ehtiyatla kənar edir, ilk tibbi yardım göstərir və yaralıları toplama 
məntəqəsinə göndərirlər. 
Pilləkənləri az dağılmış binanın üst mərtəbələrindən zədəliləri müvəqqəti taxta 
altlıq vasitəsilə düşürürlər. Pilləkənlər tamamilə dağılan hallarda, binanın divarını 
deşərək oradan insanları qonşu binaya keçirmək və ya söykəmə nərdivan vasitəsilə 
pəncərədən çıxarmaq olar. 
Yuxarı mərtəbələrdən adamları asma beşiklər vasitəsilə də düşürmək mümkündür. 
Yanan binalardakı insanları ilk növbədə xilas etmək lazımdır. Bu işləri xilasedici 
dəstələr yanğınsöndürücülərlə birlikdə yerinə yetirirlər. 
Dağıntı ocaqlarında yaralılara ilk tibbi yardımı sanitar drujinaların şəxsi heyəti 
göstərir. Drujinanın üzvləri tapılıb xilas edilmiş yaralılarda qanaxmaları müvəqqəti 
dayandırır, yaraya sarğı qoyur, sınmış sümükləri tərpənməz hala salır, lazımi hallarda 
süni nəfəs verir və zədə şokuna qarşı tədbir görürlər. Bundan sonra xilasedici 
manqalar yaralıları toplanış, yaxud nəqliyyata mindirmə məntəqəsinə aparırlar. 

---