Muzrabot pedagogika kolleji maxsus fanlar kafedrasi maktabgacha yoshdagi bolalar

Uyga vazifa : Tanlangan metodikalar bo’yicha amaliy ish bajarish.

16-Mavzu:Maktabgacha yoshdagi bolalar faoliyatining

asosiy xususiyatlari

Reja:

1. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalar faoliyati
   

2.Maktabgacha yoshdagi bolalar faoliyatining

asosiy xususiyatlari

3. Xulosa

Qo’llaniladigan ta’lim texnalogiytalari: Klasster, Venn diagrammasi,

FSMU

O‘yinning bolalar psixik taraqqiyotidagi g‘oyat katta

ahamiyatini nazarda tutib, mashhur pedagoglar va mutafakkir

yozuv chilar o‘zlarining bu masalaga doir qimmatbaho fikr-

larini yo zib qoldirganlar. A.S. Makarenkoning fik richa, bola-

larning o‘yin faoliyatlari ularni jismoniy va psixik jihatdan

garmonik ravishda rivojlanishlari uchun birdan-bir vositadir.

Katta odamlar uchun mehnat faoli yati qanchalik ahamiyatli

bo‘lsa, bolalar uchun o‘yin shunchalik ahamiyatga ega. «Yax-

shi o‘yin faoliyat i, – deydi A.S. M akarenko, – yaxshi ba-

jarilayotgan mehnatga o‘xshaydi. Mana shuning uchun bola-

lar o‘yin faoliyatida o‘zlarini qanday namoyon etsalar, katta

bo‘lganlaridan so‘ng mehnat faoliyatlarida ham ko‘p jihatdan

o‘zlarini shunday namoyon etadilar». A.S. Makarenkoning bu

fikri bolalarning o‘yin faoliyatlari orqali ularda yuksak in-

soniy sifatlarni tarbiyalash imkoniyati naqadar katta ekanligi-

ga ahamiyat bil an qarashni taqozo etadi. O‘yin faoliyati bola-

larni insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallash ning shakliga,

ya’ni ta’lim faoliyatiga tayyorlaydi. Odam birdaniga ijtimoiy

tajribani o‘zlashtirishga kirisha olmaydi. Ijtimoiy tajri balarni

egallash uchun odam avvalo yetarli darajada nutqni egalla-

gan, ma’lum malaka, ko‘nikma hamda elementar tushuncha-

larga ega bo‘lishi kerak. Bularga esa bola faqat o‘yin faoliya-

ti tufayligina erishadi. O‘yin bolalar hayotida shunday ko‘p qirrali faoliyatki, un-

da bolalarga mansub bo‘lgan mehnat ham, narsalar haqida

fikr yuritish ham, san’at, xayol qilish, dam olish va xush-

chaqchaqlik manbalari ham mujassamlangandir. Mana shu

jarayonlarn ing barchasi o‘yin faoliyatida namoyon bo‘ladi

hamda bolalar talab qilayotgan darajadagi to‘laqonli hayotni

ta’min eta oladi. O‘yinning bolalarni maftun etuvchi tomoni

ana shunda. O‘yin faqat tashqi muhit dagi, narsa va hodisa-

larni bilish vositasi bo‘libgina qolmay, balki qudratli tarbiya

vositasi hamdir. Ijodiy va mazmunli o‘yinlarda bolalarning

barcha psixik jaray onlari bilan birlikda ularning individual

fazilatlari ham shakll anadi. Mana shu nuqtayi nazardan o‘yin

maktabgacha ta’lim-tarbiya ishlari orasida eng asosiysi hisob-

lanib, markaziy o‘rinda turadi. Demak, maktabgacha yosh-

dagi ta’lim-tarbiya ishlarin ing muvaffaqiyati ko‘p jihatdan

bolal arning o‘yin faoliyatlarini maqsadga muvofiq rav ishda

tashkil qila bilishga bog‘liqdir. Bolaning haddan tashqari o‘yinga berilib ketishini (xayoliy tarzda cho‘pdan yasalgan otni, stulchalardan qilingan paro-

xodni berilib haydashni) real voqelikdan chetga chiqib ketish

deb qa ramaslik kerak. Bola voqelikni, ya’ni o‘zi yashab turgan

muhitni va undagi turli-tuman narsa hamda hodisalarni juda

sevadi. Bola o‘zining voqelikka bo‘lgan cheksiz muhabbatini

va undagi narsa hamda hodisalarni bilishga bo‘lgan intilishi-

ni o‘zining xilma-xil o‘yin faoliyatlarida ifoda etadi. Shuning

uchun bola o‘zining turli variantdagi o‘yinlarida xayoliy muhit

yaratib, voqelikni mumkin qadar to‘la va to‘g‘ri aks ettirish-

ga intiladi. Chet el psixologlaridan J. Piaje va Koffkaning fikricha, bola-

lar go‘yoki bir-biridan ajratilgan ikki xil dunyoda, ya’ni xayollar,

afsonalar dunyosida va (real) voqeiy dunyoda yashaydilar. Bolalar

o‘zlarining faoliyatla rida qanchalik xayolga berilib ketmasinlar,

har doim voqeiy dunyoga, undagi real narsalarga nazar tashlab

turadilar. Buning haqiqatdan ham shunday ekanligini ularning

o‘yin jarayonida o‘z xatti-harakatlariga «bunday bo‘ladi», «bun-

day bo‘lmaydi» deb baho berib turishlaridan ko‘rish mumkin.

Ular qanchalik o‘yinga berilmasinlar, voqeiy dunyoni hech qa-

chon unut maydilar va unga go‘yoki andaza tariqasida zimdan

qarab tura dilar. Psixolog A.N. Leontevning fikricha, bolalarning o‘yin faoli-

yatlarida real voqelikdan chetga chiqib ketish darajasidagi af-

sonaviylik yo‘q. Bolalar o‘yinlaridagi turli-tuman harakatlar va

narsalar voqelikda haqiqatdan bor bo‘lgan real harakat ham-

da real narsalarning real obrazlaridir. Bola o‘zi yashab tur-

gan real voqelik bilan bog‘liq bo‘lmagan xayoliy, afsonaviy

o‘yinlar yaratishning hali uddasidan chiqa olmaydi. Chunki

bola hali o‘zi bilmagan, ko‘rmagan, eshitmagan narsalarini o‘z

o‘yin faoliyat ida aks ettira olmaydi. U yoki bu o‘yinni o‘ynash

uchun bolalar albatta elementar ravishda bo‘lsa ham hayotiy

hodisalar hamda mehnatning bir qancha turlari bilan tanish

bo‘lishlari ke rak. Demak, bolaning hayoti qanchalik mazmun-

dor va yashash doirasi qanchalik keng bo‘lsa, uning o‘yinlari

ham shunchalik xilma-xil bo‘ladi. Natijada bola zerikib, toli-

qib qolmaydi. Bolalar hayotini mazmundor qilish ko‘p jihatdan

tarbiyachilar hamda ota-onalarga bog‘liq. Ota-onalar va tar-

biyachilar bolalarni vaqti-vaqti bilan sayohatga olib chiqib tu-

rishlari maqsadga muvofiqdir. Shunday qilib, o‘yin bolalar xayoli tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha bolalar xayolining o‘zi o‘yin jarayonida yu-

zaga kelib, rivojlanadi. Bolalar o‘yin faoliyatlarida turli xayoliy

va afsonaviy obrazlarni yaratadilar. Odamning tashqi muhit-

dagi narsa va hodisalarni aks ettirish jarayonlari passiv jara yon

emas, balki aktiv hamda ijodiy yaratuvchan, o‘zgartiruvchan

jarayondir. Bolalar o‘yin faoliyatining yana bir xususiyati, o‘yinning

umumiyl ik xarakteriga ega bo‘lishidir. Bola o‘zining turli-tu-

man o‘yinlarida faqat o‘ziga tanish bo‘lgan yolg‘iz bir kasb

egasin ing emas umuman haydovchilarning, militsionerlar-

ning, tarbiyachilarn ing, uchuvchilarning xatti-harakatlar ini

aks ettiradi. Albatta, turmush tajribasi va faoliyat doirasi ju-

da cheklangan kichik yoshdagi bolalar (ba’zan kichik gu-

ruh bolalari ham) o‘zlarining o‘yinlarida konkret odamlarni

(onasini, otasini va boshqalarni) va ularning xatti-harakatlari-

ni aks ettiradilar. O‘rta va katta maktabgacha yoshdagi bola-

larning o‘yinlarida esa bunday obrazlar umumiylik xarakte-

riga ega bo‘la boshlaydi. O‘yin faoliyati bolalarni individual

ravishda o‘rganish imkonini beradi. Bolalarning individual

xususiyatlarini xususan ularning guruhiy o‘yinlari orqali ku-

zatish qulaydir. Guruhiy o‘yinda bolalar bir guruh odamlarning murak-

kab hayotiy faoliyatlarini aks ettiradilar. Masalan, «Sotuvchi

– xaridor» o‘yinida bolalar sotuvchi, kassir, ishchi, xaridorlar

rollariga bo‘linib o‘ynaydilar. Bolalarning mana shu kabi gu-

ruhiy o‘yinlari artistlarning faoliyatiga o‘xshaydi. Chunki, gu-

ruhiy o‘yinda har bir bola o‘z rolini yaxshi bajarishga intilishi

bilan birga o‘yinning umumiy mazmunidan ham chetga chiqib

ketmaslikka tirishadi. Bu esa, har bir boladan o‘zining butun

qobiliyatini ishga solishni talab etadi.

Mazmunli-rolli o‘yinlar va ularning ahamiyati. Bolalar bog‘-

chada asosan mazmunli va rollarga bo‘linib o‘ynaladigan

o‘yinlarni o‘ynaydilar. Ular o‘zlarining turli o‘yinlarida kat-

talarning oilaviy hayot sharoitlariga doir hodisalarni, mehnat

faoliyatlarini, bayramlarni, muhim sanalar kabi hodisalarni

qayta tiklaydilar. Ko‘pincha bolalar aks ettirayotgan tashqi muhit hodisa-

lari ular o‘yin faoliyatining mazmunini tashkil etadi. Bola-

lar aks ettirayotgan muhit qanchalik keng va xilma-xil bo‘lsa,

bolalar o‘yinining mazmuni ham shunchalik keng va xilma-

xil bo‘ladi. Ana shuning uchun kichik bog‘cha yoshidagi bola-

lar o‘yinlarining mazmuni nihoyatda tor bo‘ladi. Bolalar o‘sib

ulg‘aygan sari ular o‘yinining sujeti tobora boyib, xilma-xil-

lashib boradi. O‘yin turining ko‘payishi bil an birga o‘yinga

sarf qilinadigan vaqt ham ortib boradi. Masalan, uch yosh-

li bolalar 10–15 daqiqa mobaynida o‘ynaydigan bo‘lsalar, 4–5

yoshli bolalar esa 40–50 daqiqa davomida o‘yin faoliyati bilan

shug‘ullanadilar. Katta yoshdagi bog‘cha bolalarida o‘yin faoli-

yati bir necha soat va hatto bir kundan ortiq vaqt mobaynida

davom etishi mumkin.

Bir xil mazmundagi o‘yinlar kichik yoshdagi bog‘cha

bolala rida ham, katta yoshdagi bog‘cha bolalarida ham uchray-

di (masalan, «Ona-bola» o‘yini «Bog‘cha» o‘yini kabi). Tur-

li yoshdagi bog‘cha bolalari o‘yinlarining nomi bir xil bo‘lsa

ham, mazmuni har xil bo‘ladi. Chunki, kichik yoshdagi bola-

lar voqelikning ayrim tomonlarini aks ettirsalar, katta yosh dagi

bolalar o‘z o‘yinlarida voqelikning boshqa tomonlarini aks et-

tiradilar. Katta yoshdagi bog‘cha bolalari mazmunli o‘yinlardan

tashqari rollarga bo‘linib o‘ynaladigan o‘yinlarni ham ju-

da mohirlik bilan o‘ynaydilar. Rollarga bo‘linib o‘ynaladigan

o‘yinlarda bolalar tevarak-atrofdagi narsalarni aks ettiradilar.

Bunday o‘yinlar amalga oshirilishi jihatidan birmuncha mu-

rakkabdir. Bunday o‘yinlarda oldin rollar taqsimlab olinadi.

O‘yinda ishtirok etuvchi har bir bola rolini ustalik bilan baja-

rishi kerak bo‘ladi. Hamma bolalar ham bunday vazifaning ud-

dasidan chiqavermaydilar. Kichik yoshdagi ayrim bolalar tasav-

vur doiralari keng bo‘lmaganligi sababli o‘z rollarini hali yaxshi

bajara olmaydilar. Shuning uchun rollarga bo‘linib o‘ynaladigan

o‘yinlar asosan katta yosh dagi bog‘cha bolalariga taalluqlidir.

Bog‘cha yoshidagi bolalarning mazmunli va rollarga bo‘linib

o‘ynaladigan o‘yinlari deyarli hamma vaqt jamoa holida amalga

oshiriladi. Mazmunli va roll arga bo‘linib o‘ynaladigan o‘yinlar

bolalarning ko‘pgina psixik jarayonlari va shaxsiy psixol ogik

sifatlarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘yin sharoitining

o‘ziyoq bolalar diqqatini atrofdagi narsa va hodisalarga faol

yo‘naltirishni talab qiladi. Bu esa, o‘yin faoliyati davomida

bolalarni nihoyatda faollashtiradi, ya’ni ular kuzatuvchan, tez

esda olib qoladigan, har bir narsani atroflicha va chuqur ana-

liz qiladigan bo‘ladilar. O‘yinlar jarayonida bolalarning bir-birlari bilan faol muno-

sabatda bo‘lishlariga imkon yaratiladi. Bu esa, bolalar nutqi-

ning tez rivojlanishiga olib keladi. Ma’lumki, mazmunli va rol-

larga bo‘linib o‘ynaladigan o‘yinlarning o‘z qonun-qoidalari

mavjud.

Nazorat savollari:

1. Kichik va o‘rta bog‘cha yoshi davridagi o‘yin faoliyatin-

ing xususiyatlari.

2. O‘yin faoliyati davomida bolalarda qanday psixik jara-

yonlar rivojlanadi?

3. Maktabgacha yoshdagi bolalarning psixik taraqqi-

yotida turli o‘yin faoliyatlari, mazmunli va rollarga bo‘linib

o‘ynaladigan o‘yinlarning ahamiyatini aytib bering.

4. Bolaning psixik rivojlanishida o‘yinchoqlar qanday ta’sir

ko‘rsatadi?