Muzrabot pedagogika kolleji maxsus fanlar kafedrasi maktabgacha yoshdagi bolalar

9-Mavzu:Maktabgacha yoshda shaxsning shakllanishi

Reja:

1.Shaxsning shakllanish jarayonlari

2.Maktabgacha yoshda shaxsning shakllanishi

3.MTTda bolalar faoliyati
Yosh davrlari psixologiyasi – turli yoshdagi odamlarning tug‘ilgandan to umrining oxirigacha psixik rivojlanishi jarayonini, shaxsning shakllanishi va o‘zaro munosabatlari qonuniyatlarini o‘rganadi. Bolalar psixologiyasi bola rivojlanishining turli bosqichlarida uning psixikasini o‘rganadi.

Maktabgacha talim tizimini takomillaslitirish, ta’lim-tarbiya jarayonini

tarbiyacliilar tomonidan to’g’ri tashkil etilishi, ma’sul shaxslar

tomonidan uni nazorat qilishning a&alUgini ta’minlash, maktabgacha

yoshdagi bolalar ota-onalarining oilada bola tarbiyasi bilan

shug’ullanishi uchun qulaylik yaratish maqsadida “Bolajon” tayanch

dasturi “Ta’lim to’grisiija” gi Qonun, Kadrlar tayorlash Milliy dasturi,

Maktabgacha ta’lim IConsepsiyasi hamda maktabgacha yoshdagi

bolalaming rivojlanishiga qo’yiadigan Davlat talablaii asosida ishlab

chiqildi'.

Ta’lim tizimining boshlang‘ich shakli bo‘lgan maktabgacha tarbiya

muassasalarining tarbiyachilari, metodistlari, mudiralari maktabgacha

yoshdagi bolalaming psixologik xususiyatlarini va psixodiagnostikasini

chuqur bilishlari lozim.

Shaxsning birinchi tug’ulishi maktabgacha yosh davriga to g’ri keladi. Bu hodisa insonning o’z impiilsiv xatti-harakatlarini ijtimoiy me’yorlarga bo’ysundirishga ilk

bora urinishi, motivlar o’rtasida ierarxik munosabatlaniing taikib topa

boshlashi bilan bog’liq bo’ladi. Shaxsnrtig ikkinchi tug’ulishi o’smirlik

davrida yuz beradi. Bu hodisa insonning o’z motivlarini va intilishlarini

anglashi va ulami bo’ysimdishi bilan bog’liqdir. Shunday qilib, A.N. Leont'evning ilmiy qarashlari jahon psixologiya fani taraqqiyotida uUtan hissa bo’lib qo’shildi, ular bolalar

psixlogiyasi sohasida ko’plab nazariy va amaliy muammolami hal etisb

uchun hism zamin bo’lib xizmat qilib kelmoqda. Insonning rivojlanihi masalas'ptni ham V.N.Myasishchev munosabatlaming shakllanishi bilan chambarchas bog’laydi. Kuzatishlar va tabiiy eksperimentlaming ko’rsatishicha, shatsiz reflektor reaktivlik

paydo bo’ladi. Ikki yoshdayoq hali unchdik beqaror bo’Imasa-da, bolada

uning muayyan narsa va hodisalarga bo’lgan munosabatini ifodolovchi

“xohlayman-xohlamayman”, “kerak-keiak emas”, “qiziq-qiziq emas”

kabi sc’zlar jo ’rligida amalga oshiriladigan reaksiyalami kuzatish

mumkin. Eng muhimi, bola reaksiyasining mazmmii ishlatayotgan

so’zlaming mazmuni bilan hamohangdir. Ikki-uch yoshdan boshlab

bolalar ancha aniq namoyon bo’luvchi tanlovchan mimosabatlami

namoyon etadilar, Bu munosabatlar orasida ota-onasiga, bolalarga,

tarbiyachilarga, o’yinlarga bo’lgan munosabat, ayniqsa, yorqin namoyon

bo’ladi. Munosabatlarning ayrim xususiyatlari bu yoshdayoti

xarakteiming sifatlari - mustaqillik, tasliabbuskorlik, muloqotchanlik va

boshqalarda namoyon bo’ladi. Ushbu yosh davrida munosabatlar vaziyat

bilan bog’liqligi va tez o’zgaruvchanligi bilan ajralib turadi.

Munosabatlammg xaralcteri va rivojlanish darajasi mazbir yosh davrida

bolaning voqelik bilan bo’lgan munosabatlari yanada murakkablashadi

va turli-tuman bo’la bosixlaydi. Munosabatlar tizimida yangilik - oiladan

tashqari majburiyatlar va majburiy o’(}uv faoliyatining paydo bo’lishi

yuz beiradi. Bu davrda munosabatlar tizimi ob’ektiv zarurat talablari

bilan belgilanadi. Shu tariqa nazariy qarashlariga ko’ra

V.N.Myasishchev insonning pixik rivojianishi uning atrof voqelik va eng

awalo boshqa odamlar bilan bo’lgan munosabatlari tiziraining

murakkablashib, kengai^b borishiga bog’liq bo’ladi, degan g’oyani ilgari

suradi. Insonning rivojlanihi masalas'ptni ham V.N.Myasishchev

mimosabatlaming shaMlanishi bilan chambarchas bog’laydi. Kuzatishlar

va tabiiy eksperimentlaming ko’rsatishicha, shatsiz reflektor reaktivlik

paydo bo’ladi. Ikki yoshdayoq hali unchdik beqaror bo’Imasa-da, bolada

uning muayyan narsa va hodisalarga bo’lgan munosabatini ifodolovchi

“xohlayman-xohlamayman”, “kerak-keiak emas”, “qiziq-qiziq emas”

kabi so’zlar jo ’rligida amalga oshiriladigan reaksiyalarni kuzatish

mumkin. Eng muhimi, bola reaksiyasining mazmmii ishlatayotgan

so’zlaming mazmuni bilan hamohangdir. I

kki-uch yoshdan boshlab bolalar ancha aniq namoyon bo’luvchi tanlovchan mimosabatlami namoyon etadilar, Bu munosabatlar orasida ota-onasiga, bolalarga,

tarbiyachilarga, o’yinlarga bo’lgan munosabat, ayniqsa, yorqin namoyon

bo’ladi. Munosabatlarning ayrim xususiyatlari bu yoshdayoti

xarakteiming sifatlari - mustaqillik, tasliabbuskorlik, muloqotchanlik va

boshqalarda namoyon bo’ladi. Ushbu yosh davrida munosabatlar vaziyat

bilan bog’liqligi va tez o’zgaruvchanligi bilan ajralib turadi.

Munosabatlammg xaralcteri va rivojlanish darajasi mazbir yosh davrida

bolaning voqelik bilan bo’lgan munosabatlari yanada murakkablashadi

va turli-tuman bo’la bosixlaydi. Munosabatlar tizimida yangilik - oiladan

tashqari majburiyatlar va majburiy o’(}uv faoliyatining paydo bo’lishi

yuz beiradi. Bu davrda munosabatlar tizimi ob’ektiv zarurat talablari

bilan belgilanadi. Shu tariqa nazariy qarashlariga ko’ra

V.N.Myasishchev insonning pixik rivojianishi uning atrof voqelik va eng

awalo boshqa odamlar bilan bo’lgan munosabatlari tizimining

murakkablashib, kengayib borishiga bog’liq bo’ladi, degan g’oyani ilgari

suradi.

Bog‘cha yoshdagi bolalarga beriladigan tarbiya, ulaming murakkab

harakatlarini o‘zlashtirish, elemental gigiena, madaciy va mehnat

malakaUirini shakllantirish, nutqini rivojlantirish hamdii ijtimoiy axloq

va estetik didining dastlabki kurtaklarini hosil qilishga qaratilishi lozim.

Mashhiir ms pedago:gi Lesgaftning fikricha, insonning bog‘cha

yosMdagi davr Aundaj' bir bosqichki, bu davrda bolalarda xarakter

xislatlarining namunalari shakllanib, axloqiy xarakteming asoslari

yuzaga keladi.

Bog‘cha yoshdagi bolalaniing ko‘zga tashbmib turavchi

xususiyatlaridan biri, ukirning harakatcbanligi va taqlidchanligidir. Bola

tabiatining asosiy qonunini shunday ifodalash mumkin; bola uzluksiz

faoliyat ko‘rsatishni talab qiladi, lekin u faoliyat natijasidan emas, balki

faoliyatning bir xilligi va suronkaliligidan toliqadi.

Kattalar va tengdos.hlari bilan bo'lgan munosabat orqali bda axloq

me’yorlari, kishilami anglashi, shiitiingdek, ijobiy va salbiy

munosabatlar bilan tanisha boshlaydi. Bog'cha yoshidagi bola endi o‘z

gavdasini yaxshi boshqara oladi. Uning harakati mm^fiqlashtirilgan

holda bo‘ladi. Bu davrda bolaning nutqi jadal rivojlaiia bosMaydi, u

yangilikllami egallashga nisbatan o‘z bilganlarini mustahkamlashga

ehtiyoj sezadi, o‘zi bilgan ertagini qayta-qayta eshitish va bundan

zerikmaslik, shu davrdap bolalarga xos ?cususiyatdir.

Bog‘cha yoshidagi bolalaming ehtiyojlari va qiziqisMari jadal

ravishda ortib boradi. 3-7 yoshli davrida bolalaming asosiy faoliyati

quyidagi ketma-ketlikda kechadi;