N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor

partiyasi. KPSS (Sovet Ittifoqi 
kommunistik partiyasi)ning 
1925–1952­yillardagi nomi.
1926-yilda Tojikiston ASSR hududi 
135.620 km
2
, aholisi 739.503 kishi bo‘lgan.
Qoraqalpog‘iston 1925–1932­yillarda 
Qozog‘iston, 1932–1936-yillarda RSFSR 
tarkibida bo‘ldi.
BILASIZMI?

---

126
MA’LUMOT UCHUN
SOVET HOKIMIYATI AMALGA 
SOVET HOKIMIYATI AMALGA 
OSHIRGAN ISLOHOTLARNING 
OSHIRGAN ISLOHOTLARNING 
MOHIYATI. INDUSTRLASHTIRISH 
MOHIYATI. INDUSTRLASHTIRISH 
SIYOSATI VA UNING NATIJALARI
SIYOSATI VA UNING NATIJALARI
MULOHAZA UCHUN
1. «Quloqlar» – «mushtumzo‘rlar» de­
gan iborani eshitganmisiz?
2. 
Sho‘rolar xalqqa nimalarni va’da ber
­
gan edi? Aslida ularning harakati qanday edi?
3. 1918­yilgacha yerga egalik qilish shakli qan­
day edi?
 
Æ
Quloqlashtirish 
siyosati. 
 
Æ
Kollektivlashtirish.
 
Æ
Yakka dehqon xo‘jalikla­
rining tugatilishi.
O‘rta Osiyoda milliy-hududiy chegaralanish o‘tkazilgandan 
so‘ng 1925–1929-yillarda yer-suv islohotining ikkinchi bosqichi 
amalga oshirildi. Islohotning ikkinchi bosqichi birinchisidan farqli o‘laroq 
katta yer egaligini (rasmiy hujjatlarda «quloqlar» – «mushtumzo‘rlar» 
deb yuritilgan) butunlay cheklash va ularni sinf sifatida tugatish masa-
lasini qo‘ydi.
«Agrar inqilob»ning strategiya va taktikasi (1925-yil noyabr)da tas-
diqlandi. Bu bosqich «Suv va suvni natsionalizatsiya qilish to‘g‘risida» 
va «Yer-suv islohoti to‘g‘risida»gi dekretlari bilan boshlandi.
Bu islohot O‘zbekistonda joylardagi shart-sharoit va tayyorgarlik 
darajasiga qarab uch bosqichda o‘tkazildi.
Bosqichi
Birinchi bosqich
Ikkinchi bosqich
Uchinchi bosqich
Hududi
Farg‘ona, Tosh­
kent, Samarqand 
viloyatlari
Zarafshon viloyati 
(Buxoro va O‘rta
Zarafshon okruglari)
Qashqadaryo, 
Surxondaryo, 
Xorazm okruglari 
Davri
1925–1926­yillar
1927­yil
1928–1929­yillar
BUGUN DARSDA
BUGUN DARSDA

---

127
MA’LUMOT UCHUN
Yer-suv islohotini o‘tkazish 
to‘g‘risidagi dekretga asosan Tosh-
kent va Samarqand viloyatlarida 40–50 desya-
tina va undan ortiq sug‘oriladigan yerlar davlat 
yer fondiga o‘tkazilishi va dehqonlarga bo‘lib 
berilishi nazarda tutilgan edi. Yer bilan birga-
likda barcha ishchi hayvonlari (ho‘kiz, ot va b.), 
dehqonchilik asbob-uskunalari ham musodara 
qilindi. 
1925–1929-yillarda o‘tkazilgan islohotlar 
natijasida barcha viloyatlarda 5 000 ga yaqin 
boy xo‘jaliklar tugatildi, 23 000 dan ortiq o‘zi-
ga to‘q xo‘jaliklarning «ortiqcha» yerlari tortib 
olindi. Har bir boy va o‘ziga to‘q xo‘jalikning 
o‘ziga 7–10 desyatinagacha bo‘lgan yer qol-
dirilishi mumkin edi. Biroq o‘ziga to‘q dehqon 
xo‘jaliklarining egalari samarali foydalanish-
gan va ishlab chiqarishni kengaytirishga ha-
rakat qilishgan. 
IJODIY 
FAOLIYAT
Nima deb o‘ylaysiz, nega 
yer­suv islohotlari va «quloq­
lashtirish» siyosati aynan 
20­yillarda boshlandi?
127
127
O‘zbekistonda bo
y xo‘ja­
liklar quyidagi ikki toifa
­
ga bo‘lingan: 
1) 40–50 desyatina 
va undan 
ortiq sug‘oriladigan y
eri bor 
boy xo‘jaliklar; 
2) 10–40 desyatinagacha 
yeri bor o‘ziga to‘q dehqon 
xo‘jaliklari. Keyinchalik 
o‘zi­
ga to‘q dehqon xo‘jaliklari 
«quloqlar» deb nomlandi.

---

128