N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor
Æ II Jahon urishida O‘zbekis tonning ishtiroki
Yüklə 18,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Æ II Jahon urishida O‘zbekis tonning ishtiroki. Æ Urush yillari O‘zbekiston sanoat tizi mida yuz bergan o‘zgarishlar. Æ O‘zbek xalqining bag‘rikengligi. O‘ZBEKISTON IKKINCHI O‘ZBEKISTON IKKINCHI JAHON URUSHI YILLARIDA JAHON URUSHI YILLARIDA Jahon tarixi fanidan olgan bilimla ringiz asosida quyidagi savollarga ja vob bering. 1. Gitler «Barbarossa» rejasini qachon tas diqladi va oradan qancha vaqt o‘tgandan so‘g SSSR hududiga bostirib kirdi? 2. «Uchlar ittifoqi» qachon va qaysi davlatlar o‘rtasida tuzilgan? Bu ittifoqning urushga qanday aloqasi bo‘lgan? 1939yilning kuzida Estoniya, Lat viya va Litva bilan tuzilgan o‘zaro yor dam berish haqidagi shartnomalar asosida SSSR mazkur mamlakatlarga harbiy bazalarini joylashtirgan edi. 1940-yil yozida SSSR Boltiqbo‘yi davlatlariga qo‘shimcha Qizil Armiya qo‘shinlarini kiritib, sovet respublikalarini tashkil etdi. Rumi niya SSSRga Bessarabiya va Shimoliy Bukovi nani berishga majbur bo‘ldi. Ikkinchi jahon urushi 1939 yil 1sentyabr dan 1945yil 2sentyabr ga qadar davom etgan. Unda qariyb 1,7 m illiard kishi qatnas hgan. 144 MULOHAZA UCHUN SSSR 1939-yil 14-dekabr- da agressiyachi mamlakat si fatida Millatlar ligasidan chiqarildi, Sovet-Finlyandiya urushi vaqtidagi yo‘qotishlar ko‘lami Germaniyada sovet Qizil Armiyasi kuchsiz, degan tasavvur shakllanishiga olib keldi. O‘zbekistonliklar yapon milita ristlari bilan bo‘lgan janglarda, shuning dek, Sovet–Finlyandiya urushida ishtirok etdi. Xususan, keyinchalik artilleriya generalleyte nanti bo‘lgan Fayzulla Norxo‘jayev Hasan ko‘li bo‘yidagi harbiy harakatlarda, keyinroq Sovet Ittifoqi Qahramoni bo‘lgan Amirali Saidbekov Sovet–Finlyandiya urushida qatnashgan edi. BILASIZMI? Fayzulla Norxo‘jayev Ikkinchi jahon urushi yil larida O‘zbekistondan 1 million 951 mingga yaqin kishi safarbar etildi. Bu esa, har uch nafar o‘zbekistonlik dan biri jangga borganini k o‘rsatadi. MA’LUMOT UCHUN 1941-yil 22-iyun kuni gitlerchilar Germaniyasining SSSRga hujum qi- lishi Sovet Ittifoqi deb atalmish hududga bir- lashtirilgan xalqlar uchun og‘ir sinovlardan ibo- rat urushni boshladi. 23-iyun kuni Toshkentda ko‘p ming kishilik miting bo‘lib o‘tdi. Turli korxona hamda muas- sasalarning ishchi va xizmatchilari, o‘qituv- chilar, talabalar fashizimga qarshi kurashga, frontda va front orqasida du shman ustidan g‘ala- ba qozonishga tayyor ekanliklarini bildirdilar. Urush butun mamlakat xo‘jaligi, uning hayotini tubdan o‘zgartirib yubordi. 1941-yil 30-iyunda Davlat mudofaa komitetining tuzi- lishi bilan mamlakatdagi butun hokimiyat uning qo‘liga o‘tdi. Davlat mudofaa komitetining qa- rorlari urush davri qonunlari kuchiga ega edi. Urushning dastlabki kunlarida qabul qi- lingan ko‘rsatmalar, qarorlarda front ortini mudofaa manfaatlariga bo‘ysundirish va barcha ishlarni harbiy izga solish, dush- man egallagan hududlarda partizanlik guruhlarini tashkil etish zarurligi qayd etildi. Front va front oldi hududlaridan O‘zbekistonga 1 million 500 ming kishi, jumladan, 200 mingdan ziyod yetim bolalar, zavod va fabrikalar hamda ularning mol-mulklari evakuat- siya qilindi. Hali korxonalar ish boshla- magan sharoitda evakuatsiya qilingan- larni pul, kiyim va oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashga e’tibor berildi. 145 Zavodning ko‘chirib keltirilishi Bukilmas iroda va jasor at namu nasini amalda namoyon etib, o‘z hayotini aziz V atanimizning har to monlama ravnaq topishi, bugungi tinch va osoyishta kunlar uchun jonini fido qilgan ajdodlarning muqaddas xotir a sini yod etib, ezgu ishlarini davom etti rish, safimizda yu rgan keksalarni e ’zoz lash — odamiylikning eng oliy mezoni va bizga tinchlik, omonlik kerak, deb yashaydigan bag‘rik eng va olijanob xal qimizga xos azaliy qadriyatdir . Shavkat MIRZIYO YEV IJODIY FAOLIYAT Evakuasiya bo‘yicha Kengash qanday vazi fani muhokama qilgan? Yetim bolalarga g‘amxo‘rlik qilish – umumxalq harakatiga aylandi. Minglab o‘zbekistonliklar bolalarni o‘z oilalariga olish- di. Toshkentlik temirchi Shoahmad Shomahmudov va uning turmush o‘rtog‘i Bahri Akromova turli millatga mansub 14 nafar bolani o‘z tarbiya- siga oldi. Urushdan og‘ir yarador bo‘lib qaytgan kattaqo‘rg‘onlik Hamid Samadov 13 nafar, umr yo‘ldoshini frontga kuzatgan samarqandlik Fo- tima Qosimova 10 nafar bolani asrab oldi. MA’LUMOT UCHUN 146 O‘zbekistonda frontda yarador bo‘lgan jangchilarni davolash bo‘yicha harbiy gospitallar tarmog‘i yuzaga keldi. Bu yillarda 120 dan ortiq evakuatsiya gospitali faoliyat yuritdi. Gos pitallarda davolanganlarning asosiy qismi jangovar safga qaytdi. BILASIZMI? Toshkentdagi harbiy gospital 147 148 MA’LUMOT UCHUN O‘zbekiston o‘z aholisini, eva- kuatsiya qilinganlarni oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minladi, bu mahsulotlar frontga, qamalda qolgan hamda ozod etilgan shahar va tumanlarga yubordi. Shuningdek, jang maydonlariga qurol, kiyim, dori-darmon va boshqa zarur mahsulotlar muntazam yetka- zib berildi. Frontga umumxalq yordami mudofaa jamg‘armasini tashkil etishda ham namoyon bo‘ldi. Urush yillari O‘zbekiston xalqi frontga o‘z delegatsiyalarini jangchilarga sovg‘alar bilan yubordi. 1941-yil dekabrida Toshkentdan Mos- kvaga oziq-ovqat mahsulotlari ortilgan eshe- lon yuborildi. Yo‘lda bombardimon qilinishiga qaramay eshelon G‘arbiy frontga yetib bordi. Bu haqida mashhur «Qirq birinchi yil olmasi» nomli film ishlangan. Delegatsiyaning bir guruhiga Oliy Sovet Prezidiumi raisi Yo‘ldosh Oxunboboyev, ikkin- chi guruhiga taniqli xalq ta’limi xodimi, o‘sha vaqtda frontda jang qilayotgan uch o‘g‘il otasi Hasan Islomov boshchilik qildi. O‘zbekiston aholisi urush yillarida mudofaa jamg‘armasiga jami 649,9 mln rubl pul, 3 mlrd 669 mln 817 ming rubl obligasiyalar, 22 mln 374 ming rubl miqdoridagi qimmatbaho bu yumlar, 55 kg dan ziyod qimmat baho metallarni topshirishdi. Ayollar avloddan avlodga me ros bo‘lib kelayotgan zargarlik bu yumlarini ham berishdi. Mazkur mablag‘larning bir qismiga zirhli poyezdlar, samolyotlar, tanklar qu rilib, frontga yuborildi. BILASIZMI? 148 O‘zbekiston xalqining delegatsiyasi. 1941yil 149 MULOHAZA UCHUN Fashizmga qarshi kurashishda front ortida matonat bilan meh nat qilgan, evakuatsiya qilinganlarga mehr bergan ko‘p millatli O‘zbekiston xalqining – oddiy, shu bilan birga qalbidaryo va irodali in sonlarning birdamligi muhim omillardan biri bo‘ldi. Xalq kuchi va imkoniyatlarini jipslashtirishda o‘sha vaqtda respub likaga rahbarlik qilgan Usmon Yusupovning xizmati katta bo‘ldi. Usmon Yusupovni – «mamlakat ichkarisidagi marshal» deb atashar edi. Urushning dastlabki vaqtidayoq jamoalarda zarbdorlar harakati rivoj landi. Kuniga ikki normani bajarib kelayotgan ishchilar uch va undan ortiq norma bera boshlashdi. Kunlik rejalar 350–470 foizgacha yetkazib bajarildi. «Frontchasiga ishlash» ortidagi millionlab vatandoshlarimizning mehnati dushmanni tormor keltirib, g‘alaba qozonish uchun zarur qurol va mahsu lotlar bilan ta’minlash jihatidan hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ldi. Kolxozchilar Sovet armiya si jangchilariga shaxsiy mablag‘lari hisobiga qurilgan tanklarni top shirishmoqda, 1942yil. Ishchi ayollar jangchilar uchun jo‘natmalar tayyor lashmoqda. Toshkent, 1941yil 150 O‘zbekiston 1941–1945- O‘zbekiston xalqi jang maydonlariga kat- ta miqdorda qurol-yarog‘, oziq-ovqat, kiyim-kechak, dori-darmon va boshqa zarur mahsulotlarni yetka- zib berdi. Respublikadagi 300 ga yaqin korxonada harbiy mahsulotlar ishlab chiqaril- gan. Shu davrda front hu- dudlaridan O‘zbekistonga 151 ta zavod ko‘chirib kel- tirildi va g‘oyat qisqa fur- satda ishga tushirildi. Yüklə 18,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|