Nashrga tayyorlash markazi k. B. Us mo nov

8.3-rasm. Tokadik o'tuvchi 1o‘g‘ri keskich.


8.4-rasni. Tokarlik o'luvclii qayrilma keskieh.
Plastinka vint 4n\ burib mahkamlanadi. Vint uslunchani plastinka oxiriga qadalguncha tutkichga vint 7 bilan malikamlangan ponasimon planka 5ga tortadi. Cho'qqilardan bin tigⁱiiiiiig orqa yuzasi yoyilgtndan so‘ng ko‘p qirrali plastinka keskiclniing tutkiehidaii bo‘shatiladi. keyin shunday buriladiki, bunda uning boshqa cho‘qqisining tig‘i ish holatida bo‘lishi kerak va yana qotirib qo‘yiladi.
Tutkich sterjenining kesimiga ko‘ra keskichlar to‘g‘ri to‘rt- burchakli, kvadrat va yumaloq kcskichlaiga ajratiladi.
Vazifasiga ko‘ra oHuvchi. kt/iidaLing (podreznoy), kesib tushinivchi, yo‘iiib kengaytiruvchi, galtel, shakldor va rezbali keskichlar boiJadi.
OHuvchi to‘g‘ri (8.3-rasm) va qayrilgan (8.4-rasm) keskichlar tashqi silindrik va konussimon yuzalarga ishlov berishda qollkmadi. Bu keskichlar geometrik va konstruktiv elementlarining qiymati ishlov berish sharoitlaridan kelib chiqib me'yorlar va GOST bo‘yicha tanlanadi.
To‘g‘ri keskichlar uchun (8.3-rasm), odatda, plandagi bosh burchak < = 45...60°, plandagi yordamchi burchak = 10... 15”. OHuvchi qayrilgan keskichlarda plandagi burcliaklar p = 9 . = 45° (8.4-rasm). Bu keskichlar bo‘ylamasiga uzatib oHuvchi va kolndatangiga uzatib kesib oluvchi keskich sifatida ishlaydi.
Silindrik yuza va tores sirtga bir vaqtda ishlov berishda oMuvchi tirak keskichlardan foydalaniladi (8.5-rasm). Keskich bo‘ylamasiga surilib ishlaydi . Plandagi bosh burchak p= '
k eskich bilan qatliq bo’Imacait vallarpa ishldbcii-.d i 1 qiladi. Bu ke‘ lov berilgandi 1 kc-i-li kuc hiniiiv radial tashkil eltivdiis; /\ = 0 boiib, zagoto daning dclmni.i tsiya sin i pasay tiradi. Ko'ndalang (Podreznoy) kc-kiclilorcl'i 11 /1- gotovkalar to rc-darini keG-hda qc/Baiiadi. Liai a^bobn 111 g markaziga yo‘11 tig.111 ko’nd J nig harakat (8.6-ra>m. m v>ki m n- kazdan (8.6-rasm, b) zagotov- kaga yolitalgan surish harakati bilan ishlaydi.


Y
o'nib kengaytiruvchi keskichlar quyib yoki shtampovka qilib hosil qilingan yoki oldindan parmalab ochilgan teshiklarni yo'nish uchun qoUlanadi. Yo'nib kengaytiruvchi keskichlarning ikki turi ishlatiladi: o'tuvchi — ochiq teshikni yo'nib kengaytirish uchun (8.7-rasm, a) va tiraluvchi — berk teshikni yo'nib kengaytirish uchun (8.7-rasm, b).
Keskichlar tig'ining shakliga ko'ra farqlanadi. O'tuvchi yo'nib kengaytiruvchi keskichlarda plandagi bosh burchak p= 45...60°, tiraluvchi keskichlarda plandagi bosh burchak ancha katta — 90°. Yo'nib kengaytiruvchi keskichlarning mahkamlash qismi konussimon shaklga ega boilib, uning diametri tig'dan kvadrat yoki to'g'ri burchakli qilib ishlangan siquvchi qismiga qarab kattalashib boradi. Yo'nib kengaytiruvchi keskichlar, keskich- tutkichdan katta masofada joylasligan holda ishlaydi, bu esa sterjenli keskichga ko'ndalang kesimning katta maydonidan qirindini tushirish imkonini bermaydi. Katta chuqurlikka ega boigan teshiklarni yo'nib kengaytirishda maxsus tutkichlarga mahkamlangan vo'itib kengaytiruvchi keskichlardan foydalaniladi.
Kesib tushiruvchi keskichlar zagotovkani qismlarga bo'lib kesishga, ishlov berilgan zagotovkani kesib tushirishga va ariqchalar ochishga moi|jallangan. Kesib tushiruvchi keskichlar p = 90° burchak ostida joylasligan bosh kesuvchi tig'ga va p, = 1...2° burchakli ikkita yordamchi tig'ga ega (8.8-rasm, a). Kesish jarayonida ishqalanishni
www.ziyouz.com kutubxonasi



k


amaytirish uchun yordamchi orqa yuzalar < = 1’30' burchak ostida charxlanadi. Standart kesib tushiruvchi keskichlarda kesuvchi tig'ning eni a = 3...10 mm. u zagotovka diametriga bogiiq holda a = 0,6 D ■' formula bo'yicha tanlanadi. Zagotovkani to'g'ri kesuvchi keskich bilan kesib oiishda = 90°) qirqib olingan zagotovkada buyincha qoladi, shuning uchun zagotovka chekkasini qo‘shimcha kesishga to'g'ri keladi. Bu operatsiyani bartaraf etish uchun qiya kesish tig'iga ega bo'lgan kesib tushiruvchi keskichlardan foyda- laniladi (8.8-rasm,?).
Shakldor keskichlar 30...40 mm uzunlikdagi kalta shakldor yuza hosil qilishda yuzalarga ishlov berish uchun qo^lanadi. Shakl­dor keskich kesuvchi tig'ining shakli detal profiliga mos bo^idi. Shakl beruvchi keskichlar ko'p seriyali ommaviy ishlab chiqarishda 95

8.9-rasm. Shakldor keskichlar: a -yumaloq; b -prizmatik radial.

qoillaniladi. Aniq hisoblangan va tayyorlangan shakldor keskichlar yuqori samaradorlik, tayyorlanayotgan detallar oicham va shakllaridagi chetlanishlarning kam bo‘lishini taimmhydli. Konstruksiyasiga ko‘ra shakldor keskichlar yumaloq va prizma shaklida boiadi, surish harakatining yo'nalishi bo'yicha radial va tangensial keskichlarga ajraladi. Yumaloq shakldor keskichlarning turg'unligi yuqori boiib, kesuvchi tig'ining shakli va oic^lia^mO^i^ini saqlagan holda, kolp marta charxlash mumkin.
Yumaloq shakldor keskichlar mahkamlash uchun zarur boigan teshik yoki quyrug'i boigan aylanuvchi jismdan iborat. Orqa burchakni hosil qilish uchun keskich shunday o'rnat iladiki, bunda uning o‘qi h = Æ_:sin a_b formula bilan aniqlanadigan h kattalikda zagotovka o'qidan yuqori joylashishi kerak. Bu formulada R — keskichning tashqi radiusi, mm; a_b - tish cho'qqisidagi orqa burchak (8.9-rasm, a).
Surishning radial harakati bilan ishlovchi shakldor keskichlarni zagotovkaga nisbatan keskichning orqa burchagi hisoblanuvchi a burchak ostida qiya o‘rnatiladi. Keskich cho‘qqisi qat’iy zagotovka markaziga o'rnatiladi.
R ezba ochuvchi keskichlarning (8.10- rasm) quyidagi shakldagilari mavjud: to'g'ri burchakli. uchburchakli. trapetsiya ko‘ri- nishidagi ichki va tashqi rezbalar ochish uchun xizmat qiladi. Rezba ochuvchi kes- kichlar qirquvchi tig'ining shakli kesila- yotgan rezbalar ko‘ndalang kesimining profili va o‘lchamlariga mos bofiadi. Rezba ochuvchi keskichlar sterjenli, yumaloq va prizmatik keskichlarga bo'linadi.
Qattiq qotishmali rezba keskichlarda profil burchagi e (plandagi cho'qqi yonidagi burchak) rezba profiliga qaraganda 30° ga kam charxlanadi. chunki kesishning yuqori tezliklarida rezba ochish uning profilining birmuncha buzilishiga olib keladi. Tezkesar po'latlardan yasalgan keskichlarda profil burchagi £ rezba burchagiga teng.
Prizmatik rezba ochuvchi keskichlar o'ramalarining ko'tarilish burchagi uncha katta bo'lmagan uchburchakli tashqi rezbalar qirqishda qo'llaniladi. Bunday keskich kesimida tegishli rezba profili bobgan prizmatik ustunchadan iborat. Ustuncha (keskich) doimiy orqa burchagi a=15° bolgan maxsus tutkichga mahkamlanadi.
Yumaloq rezba ochuvchi keskichlar yoki grebenka (taroq)lar yirik seriyali va ommaviy ishlab chiqarish sharoitlarida qo‘llanadi. Rezba ochuvchi grebenka (taroq)lar qirqilayotgan rezba profiliga mos bo'lgan bir necha rezba keskichning birlashtirilganidan iborat. Dastlabki ikki keskich

2. 
   Raqamli boshqarish dasturi bo4gan dastgohlar uchun keskichlar
   

Raqamli boshqarish dasturi (RBD) bolgan dastgohlar uchun keskichlar muayyan tipli konstruksiyalarga ega.Ularning barchasi yig’iladigan bofiib, qattiq qotishma, mineral keramika va o’ta qattiq materiallardan yasalgan ko'p qirrali plastinkalar bilan jihozlangan. RBDli dastgohlar uchun keskichlar quyidagi talablarga javob berishi kerak:

7. 
   — K.B.Usmonov
   

1. 
   asbob koipusiga mexanik mahkamlangan qayta charxlanmay- digan plastinkalardan iloji borieha uzoq vaqt i'oydalanish. Bu uning konstruktiv va geomctrik parametiiaiining doimiyligini ta'minlaydi:
   
2. 
   plastinkalarning eng ratsional, asbobning universalligini ta'minlovchi shakllaridan ibydalanish, ya'ni billa keskieh bilan ko‘p sonli detaldagi turli xil yuzalarga ishlov berish;
   
3. 
   asbobning asosiy biriktiruvchi o'ichamlarini bir tizimga solish imkonini berishi; plandagi turli burchakli keskichlar aynan bir xil asosiy koordinatalarga ega bo'lishi kerak, bu texnologik operatsiyalarni programmalashtirish uchun qulavlik yaratadi;
   
4. 
   barcha asboblarni lo‘g‘ri va ag‘darilgan holallarda ishlashiga yo‘l qo‘yish;
   
5. 
   chapaqay keskiclmi qolllashni ko‘zda tulish;
   
6. 
   asbobning, xususan, keskichga qo‘yiladigan qismlarning qo‘l bilan boshqariladigan dastgohlar ucliiin mo‘Ijallangan universal asbobga qaraganda yuqori aniqlikda isl^kashini ta'minlash; bu asbob ishini dastlabki yolga qo'yîslwing aniqligini oshirish va asbob dastgohga yoki keskieh blokiga mahkainlangandan keyin uni „o'lchamga“ qo‘yish uchun
   
7. 
   qirindini qoniqarli tar/da shakllantirish va qattiq qotish- inaning pishirilishi va jipslanishi jarayonida hosil bo‘lgan yoki plastinkaning old yuzalarida olmos eharx bihin o‘yilgan ehuqur i/lar bo'via b ha ydash.
   

RBD li tokarlik daslgohlari uehun asboblar majmuasiga, odal- da, quyidagi keskichlar kiradi (8.11-rasm).