Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
-rasm. A.Marshall qaychisi
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9-rasm. A.Marshall qaychisi
Agar yuqorida aytilganlarni grafik ko‘rinishida ifodalasak, unda koordinatlarda (baho, tovar miqdori) Marshall «kresti» kelib chiqadi: pastga yo‘naltirilgan D talab egri chizig‘i bilan yuqoriga yo‘naltirilgan S taklif egri chizig‘ining kesishishi (9-rasm). D egri chizig‘i iste’molchi uchun mazkur tovarning me’yorli foydaliligining pasayish qonunini ifodalasa, S egri chizig‘i me’yorli xarajatlarning oshib borishini ifodalaydi. Ularning kesishgan nuqtasi muvozanat bahoni bildiradi va ushbu baho xaridorlar sotib olishni, sotuvchilar esa sotishni xohlaydigan tovar miqdorini aniqlab beradi. Bu ikki miqdor faqat muvozanat baho paytida bir-biriga to‘g‘ri keladi. Agar taklif bahosi talab bahosi bilan tenglashsa, muvozanat baho vujudga keladi. Rasmdagi P1 – muvozanat baho. Ushbu bahoda sotuvchilar bir xil Q1 miqdordagi tovarni sotishni xohlaydilar, xaridorlar esa sotib olishni. Agar baho muvozanat bahodan yuqori bo‘lsa, sotuvchilar ko‘p miqdorda tovar sotishga tayyor, lekin xaridorlar shuncha miqdorda tovar sotib olmaydilar va natijada baho pasayadi. Agar baho muvozanat bahodan past bo‘lsa, unda xaridorlar sotib olishni xohlaydigan hajmdagi tovarni sotish sotuvchilar uchun foydasi yo‘q va natijada baho pasayadi. Bu jarayon sotish bahosi muvozanat bahoga teng bo‘lganda tugallanadi. Avval ko‘rib chiqqanimizdek, bozor qiymati me’yorli foydalilik va me’yorli xarajatlar bilan aniqlanadi. Demak, D talab egri chizig‘i teskari nishablikka ega, negaki baho oshib borishi bilan, odatda, tovarga bo‘lgan talab kamayadi. Lekin qanday darajada kamayadi? A.Marshall bu savolga javob berish uchun baho bo‘yicha talab elastikasi tushunchasini kiritadi. Baho bo‘yicha P1 Q1 278 talab elastikasi (TE) baho muayyan darajada pasayganda, talab qanday miqdorda o‘sishini yoki baho muayyan darajada oshganda talab qanday miqdorda pasayishini ifodalaydi. TE=1 bo‘ladi, agar baho 1 % ga pasayganda sotish 1 % ga oshsa; TE=2,5 bo‘ladi, agar bahoning 1 % ga pasayishi sotishni 2,5 % oshirsa va hokazo. Agar talab egri chizig‘ining muayyan bir uchastkasida TE=1 bo‘lsa, unda ushbu uchastkada bahoning hech qanaqa o‘zgarishi mazkur tovarni sotishga ta’sir ko‘rsatmaydi. Agar shu uchastkada TE<1 bo‘lsa, unda sotish miqdorining ancha kamayib ketishdan qo‘rqmasdan bahoni pasaytirish mumkin, agar TE>1 bo‘lsa, unda bahoning bir oz pasayishi sotish miqdorini ancha ko‘paytirishi mumkin. Boshqacha aytganda, talab noelastik bo‘lganda foyda bahoning o‘sishi hisobiga ko‘payishi mumkin, talab elastikasi paytida esa bahoni pasaytirish hisobiga foydani oshirish mumkin. Talabning elastikligi iste’moldagi tovarlarning bir-birlarining o‘rnini osongina bosa olishiga bog‘liq. Shuning uchun ommaviy iste’mol tovarlariga bo‘lgan talab kam elastik bo‘ladi. Ammo bu bilan talab va taklif qonuni tahlili tugashi mumkin emas, negaki talab va taklifga vaqt tushunchasi ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi va shu bois uni tahlil qilish taqozo etiladi. Tekshirilayotgan davr qancha qisqa bo‘lsa, talabning qiymatga bo‘lgan ta’siri shuncha kuchli bo‘ladi, bu davr qancha uzoq bo‘lsa, ishlab chiqarish xarajatlarining qiymatga bo‘lgan ta’siri shuncha kuchayib boradi. Shu sababli A.Marshall Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|