Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Temur va Temuriylar davridagi iqtisodiy g‘oyalarning asosini 
izohlab bering. 
2.
“Temur tuzuklari”da ishbilarmon shaxslarga qanday 
munosabatda bo‘lishni izohlagan? 
3.
Temur 
davrida 
soliqlarni 
to‘lash qaysi tamoyillarga 
asoslangan? 
4.
“Tuzuklar”da feodal tuzumning qaysi qoidalari mavjud? 
5.
12 ijtimoiy toifa va ular bajaradigan ishlar “tuzuklarda qanday 
aks etgan? 
6.
Savdo ishlari temuriylar davrida qanday va qaysi qoidalar 
asosida amalga oshirilgan? 
7.
Amir Temur davrida budjet va uni yuritish tartibini ko‘rsating. 
8.
Mirzo Ulug‘bekning qanday iqtisodiy islohotlarini aytib bera 
olasiz? 
9.
Navoiy asarlarida iqtisodiy daholik qanday ko‘rinadi? 
10.
“Boburnoma” asaridagi iqtisodiy g‘oyalarda nimalar aks 
etgan? 

---

126 
6-
 
MAVZU. MERKANTILIZM IQTISODIY 
TA’LIMOTINING MOHIYATI VA AHAMIYATI 
(2 soat) 
6.1.
 
MERKANTILIZM TUSHUNCHASI UNING 
MOHIYATI VA MAZMUNI 
 
Yevropada 1600-yildan 1750-yilga qadar 150 yil iqtisodiy 
faoliyatning yuksalish davri sifatida xarakterlanadi. Feodalizm, o‘ziga 
xos iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, xususiy mulk xususiyatlari bilan savdo, 
shahar tashqarisidagi yer mulki va mamlakatlarning mustaqil davlat 
bo‘lib yuksalishiga uchun yo‘l ochib bermoqda edi. Bu davrga kelib 
feodal jamiyatning an’ana va urf-odatlari hamda cherkov ma’muriyati 
kishilar faoliyatini din bilan cheklamas edi. Bozor uchun ishlab 
chiqariladigan tovarlar tobora muhim ahamiyat kasb eta boshladi, 
bozorlarda joy, mehnat, kapital sotila boshladi. Bu holat sanoat 
inqilobining kelib chiqishiga asos bo‘ldi. 
Bu davrda iqtisodiy mulohazalar individual, ro‘zg‘or, oila va ishlab 
chiqaruvchilar haqidagi g‘oyalardan yiroqlashib, iqtisodiy qonun va 
huquqlar o‘zaro bog‘langan tizim shaklidagi murakkabroq g‘oyalar 
ko‘rinishida rivojlana boshladi. 

---

127 
Merkantilizm atamasi 1500 va 1750-yillar oralig‘ida yaratilgan 
iqtisodiy adabiyotlar va amaliy takliflarga nisbatan ishlatiladi. 
Merkantilistlar adabiyoti G‘arbiy Yevropaning barcha rivojlanayotgan 
iqtisodiyotlarida bo‘lsa ham, uning asosiy g‘oyalari ingliz va fransuzlar 
tomonidan ishlab chiqilgan. 
Sxolastik iqtisodiy adabiyotlar o‘rta asr cherkov ruhoniylari 
tomonidan yozilgan bo‘lsa, merkantilizm iqtisodiy nazariyasi savdogar 
tadbirkorlar tomonidan yozilgan. Bu adabiyotlar iqtisodiy siyosatdagi 
masalalarga qaratilgan bo‘lib, odatda, savdogar tadbirkorlarni 
qiziqtirgan muammolarga bog‘liq bo‘lgan. Shu sababli ularning 
xulosalari haqqoniyligiga va alohida munozaralarning tahliliy 
ahamiyatiga ega. Faqatgina ayrim yozuvchilargina obyektiv tahlil 
muammolaridan xoli ravishda ish olib bora olishgan. Shunday bo‘lsada, 
merkantilistik davr davomida iqtisodiy adabiyot sifat va miqdor 
jihatidan yuksalishga erishdi. 1650-yildan 1750-yilgacha bo‘lgan 
davrdagi merkantilistlar adabiyoti muqarrar yuqori sifatga erisha oldi, va 
ushbu adabiyotlarda keltirilgan tahliliy tushunchalari tez orada tarqalib 
1776-yilda Adam Smit muallifligidagi “Xalqlar boyligining tabiati va 
sabablari to‘g‘risidagi tadqiqot” asariga asos bo‘lib xizmat qildi
95
.